Tahir ile Zühre Hikâyesinin Çeşitli Varyantlarında Gölge Arketipi

Yıl 2018, Sayı: 36, 137 - 146, 01.06.2018

Kadriye Türkan

Öz

Toplumun ortak bilinçdışının yansıması olarak arketipler, edebi eserlerde farklı şekillerde ortaya çıkmaktadır. Bu çerçevede en çok adı anılan arketipler; anima, animus, anne, gölge, yüce birey ve persona arketipleridir. Gölge arketipi, Carl Gustav Jung’un ortak bilinçdışı kuramında yer alan önemli arketipler arasındadır. Gölge, toplum ve medeniyet tarafından hoş karşılanmadığı için bilinçaltına itilen ilk benliktir. Gölge imgesi toplumsal belleğin canlı ürünleri olan halk anlatılarında sıkça kendine yer bulmaktadır. Gölge arketipine yer veren sanatsal ürünlerden biri de halk hikâyeleridir. Çalışmada; Anadolu’nun yanı sıra Türklerin yaşadığı geniş coğrafyada birçok varyantı olan ve nesilden nesile aktarılarak günümüze kadar ulaşan Tahir ile Zühre Hikâyesi, Yazma, Âşık Behçet Mahir Anlatması, Tobol ve Bulgaristan varyantı üzerinden gölge arketipi bağlamında incelenmektedir

Anahtar Kelimeler

Tahir ile Zühre Hikâyesi, arketip, gölge, sembolizm, Jung

Shadow Archetypes in Various Variants of the Story of Tahir and Zuhre

Öz

Archetypes as the reflections of the collective unconscious are apparent in different forms in literary works. In this context, Anima, animus, persona, mother, shadow and wise old man are the best known archetypes. The shadow archetype is one of the most important components of Carl Gustav Jung’s collective unconscious theory. The shadow is the primary ego suppressed to unconscious since it is not well received by the society and civilization. The shadow image is often found in the public narratives, the living social memories. One of the artistic creation that include this archetype is the folk stories. In this work, The folk tale “ Tahir and Zuhre”, transmitted through generations with many versions in the wide geographical region inhabited by Turks is examined with regard to shadow archetypes through Yazma Writing , Asik Behçet Mahir Anlatması Narration , Tobol and Bulgaria versions

Anahtar Kelimeler

Story of Tahir and Zuhre, archetype, shadow, symbolism, Jung

Kaynakça

• ALSAÇ, Fevziye (2018), “Dede Korkut Hikâyelerinde Arketipsel Bir Sembol Olarak Kadın”, Akra Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi, S. 14: 91-122.
• CAMPBELL, Joseph (1999), Kahramanın Sonsuz Yolculuğu (Çev. Sabri Gürses), İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• FORDHAM, Frieda (2015), Jung Psikolojisinin Ana Hatları (Çev: Aslan Yalçıner), İstanbul: Say Yayınları.
• FROMM, Erich (2003), Rüyalar Masallar Mitler (Çev. Aydın Arıtan-Kaan H. Ökten), İstanbul: Arıtan Yayınevi.
• GÖKCAN, Melike (2018), “Yusuf u Züleyha Hikâyelerinde ‘Yol’ Alegorisi ve Arketipal Sembolizm” Turkish Studies, Volume 13/15: 225-242.
• HALL, Calvin- Vernon Nordby (2016), Jung Psikolojisinin Ana Çizgileri (Çev: Ender Gürol), İstanbul: Cem Yayınevi.
• HENDERSON, Joseph L. (2009), “Modern İnsan ve Mitler”, İnsan ve Sembolleri (Çev: Ali Nahit Babaoğlu), İstanbul: Okuyan Us Yayınları: 104-157.
• IRMAK, Yılmaz- Uğur AVA (2017), “Âşık Garip Hikâyesinde Arketipsel Sembolizm”, Dede Korkut Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, S. 13: 16-28.
• JACOBI, Jolande (2002), C.G. Psikolojisi (Çev: Mehmet Arap), İstanbul: İlhan Yayınları.
• JUNG, Carl G. (1997), Analitik Psikoloji (Çev: Ender Gürol), İstanbul: Payel Yayınları.
• JUNG, Carl G. (2005), Dört Arketip, İstanbul: Metis Yayınları.
• JUNG, Carl G. (2009), İnsan ve Sembolleri (Çev: Ali Nihat Babaoğlu), İstanbul: Okuyan Us Yayınları.
• KARAGÖZLÜ, Volkan (2012), “Arketipsel Sembolizm Bağlamında Mihr ü Vefâ Mesnevisinin İncelenmesi, Turkish Studies, Volume 7/1: 1405-1421.
• KAYAOKAY, İlyas (2014), “Fuzûlî’nin Leyla ile Mecnûn Mesnevîsinin Arketipsel Sembolizm Bağlamında Çözümlenmesi”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, S. 7: 337-352.
• PEARSON, Carol S. (2003), İçimizdeki Kahraman, Yaşadığımız Altı Arketip (Çev: Semra Ayanbaşı), İstanbul: Akaşa Yayınları.
• RADLOFF, Wilhelm (2000b), Proben- Türkleri Kökleri Dilleri ve Halk Edebiyatı IV (Çev: Hasan Yıldız- Arzu Ekinci- Yasemin Ünlü), Ankara: Ekav Yayınları.
• SCHULTZ, Duane P. - Sydney E. SCHULTZ (2007). Modern Psikoloji Tarihi (Çev. Yasemin Aslay), İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• SÜLEYMANOĞLU Yenisoy, Hayriye (1997), “Masallar”, Türkiye Dışındaki Türk Edebiyatı Antolojisi (Nazım-Nesir) 8, Gagavuz Halk Edebiyatı, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları: 386- 318.
• TÜRKMEN, Fikret (1998), Tahir ile Zühre, Ankara: AKM Yayınları.