Tonyukuk’un Adı ve Unvanları Üzerine

Yıl 2019, Sayı: 37, 1 - 10, 01.01.2019

Erhan Aydın

Öz

Tonyukuk yazıtı, bulunduğu günden bugüne kadar üzerinde en çok çalışma yapılan yazıtlardandır. Yazıtın sahibi Tonyukuk’un adı ve bu adın ifade ettiği anlam epeyce tartışılmıştır. Ad, Tonyukuk ve Tunyukuk biçiminde iki farklı biçimde okunmaktadır. Tonyukuk’un adı, kendi yazıtı dışında, Bilge Kağan yazıtında bir kez, ad olarak ise Küli Çor yazıtında bir kez tanıklanmıştır. Tonyukuk’un sözcük olarak yazımı, Bilge Kağan ve Küli Çor yazıtlarındaki ile Tonyukuk yazıtındaki biçimleri birbirinden farklıdır. Bu farklılık, ny ünsüzü veya n veya y ile yazılıp yazılmadığı konusundadır. Bu makalede ele alınan konulardan biri, Tonyukuk’un hem kendi yazıtındaki hem de Bilge Kağan ve Küli Çor yazıtlarındaki yazımları üzerinedir. Makalede ele alınan bir başka konu ise Tonyukuk’un kullandığı unvanlar ve bunların neyi ifade ettiği yönündedir. Bu unvanların genel Türk dilindeki durumları üzerinde görüş belirtildikten sonra konu üzerinde ayrıntılı biçimde durulmuştur. Makale, Tonyukuk adının geçtiği yerlerdeki cümlelerin toplu olarak verilmesi ile son bulmaktadır

Anahtar Kelimeler

Tonyukuk, Tonyukuk Yazıtı, Eski Türk Yazıtları, Eski Türkçe, Unvanlar.

ON THE NAME AND TITLES OF TONYUQUQ

Öz

The Tonyuquq inscription is one of the most studied works since its discovery. The name of the proprietor Tonyuquq and the meaning expressed by this name have been discussed quite extensively. The name is read in two different forms in the form of Tonyuquq and Tunyuquq. The name of Tonyuquq was observed once in the inscription of Bilgä Qagan, and once in the inscription of Küli Çor. The lettering of Tonyuquq as a word is different in Bilgä Qagan and Küli Çor inscriptions and Tonyuquq inscription. The difference is based on whether it is written with the consonant ñ or using the letter n or y. One of the topics covered in the present article is about the scripture of the name of Tonyuquq in the inscription that bears his name and in Bilgä Qagan and Küli Çor inscriptions. Another issue covered in the article is the titles used by Tonyuquq and the meanings of these titles. After discussing the meanings of these titles in the general Turkish language, the subject is elaborated in detail. The article ends with a collection of the sentences where the name Tonyuquq was mentioned

Anahtar Kelimeler

Tonyuquq, Tonyuquq inscription, The old Turkic inscriptions, The Old Turkic, titles

Kaynakça

• AALTO, P. (1971), “Iranian Contacts of the Turks in Pre-Islamic Times.” L. LIGETI (ed.): Studia Turcica. Budapest, 29-37.
• ADAMOVIÇ, M. (2005), “Ein Überflüssiger Streit.” Materialia Turcica 25: 345-48. Alt.: Altai language.
• ATALAY, Besim (1992), Divanü Lûgati’t-Türk Tercümesi I-IV. Ankara: Türk Dil Kurumu. AYDIN, Erhan (2011), Uygur Kağanlığı Yazıtları. Konya: Kömen.
• AYDIN, Erhan (2016a), “Yenisey Yazıtlarında Geçen Unvanlar ve Unvan Niteleyicileri.” Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 59/2: 5-26.
• AYDIN, Erhan (2016b), “Eski Türk Yazıtlarında Bitkiler ve Hayvanlar.” Türk Kültürü 2016/1: 1-51.
• AYDIN, Erhan (2017), Orhon Yazıtları, Köl Tegin, Bilge Kağan, Tonyukuk, Ongi, Küli Çor. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• BAZIN, L. (1948), “Un Texte Proto-Turc du IVe siecle: Le Distique Hiong-nou du “Tsin-chou”. Oriens 1/2: 208-219.
• DTS: V. M. NADELYAEV - D. M. NASİLOV - E. R. TENISHEV - A. M. SHERBAK (1969), Drevnetyurkskiy Slovar’. Leningrad.
• EBERHARD, W. (1945), “Bir Kaç Eski Türk Ünvanı Hakkında.” Belleten 9/35: 319-340.
• ED: G. CLAUSON (1972), An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford: Oxford University.
• ELÖVE, Ali U. (1958), “Bir Yazı Meselesi Üzerine.” Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1958: 69-85.
• ERCİLASUN, Ahmet B. (2016), Türk Kağanlığı ve Türk Bengü Taşları. İstanbul: Dergâh. ERDAL, M. (2004), A Grammar of Old Turkic. Leiden-Boston: Brill.
• FRYE, R. N. (1951), “Tarxun-Turxun and Central Asian History.” Harvard Journal of Asiatic Studies 14/1-2: 105-129.
• GABAIN, A. von (1950), Alttürkische Grammatik.Leipzig: Harrassowitz.
• GIRAUD, R. (1961), L’Inscription de Baïn Tsokto. Paris.
• GIRAUD, R. (1999), Gök Türk İmparatorluğu, İlteriş, Kapgan ve Bilge’nin Hükümdarlıkları (680-734). Turkish trans.: İsmail MANGALTEPE, İstanbul: Ötüken.
• GOLDEN, P. B. (2002), Türk Halkları Tarihine Giriş. Turkish trans.: Osman KARATAY. Ankara: Karam.
• HAMILTON, J. R. (1997), “Tokuz Oguz ve On Uygur.” Turkish trans.: Yunus KOÇ - İsmet BİRKAN. Türk Dilleri Araştırmaları 7: 187-232.
• HIRTH, F. (1899), “Nachworte zur Inschrift des Tonyuquq. Beiträge zur Geschichte der OstTürken im 7. und 8. jahrhundert nach Chinesischen Quellen.” W. Radloff: Die alttürkischen Inschriften der Mongolei (Zweite Folge). St.-Petersburg, 1-140.
• KABULOV, K. (2002), “Orhun Türklerinin Aslı.” Turkish trans..: Dildar ATMACA, Türkler, c. 2, Ankara: Yeni Türkiye, 118-26.
• KLYASHTORNIY, S. G. (1966), “Ton’yukuk-Aşide Yuan’çjèn.” Tyurkologiçeskij Sbornik 1966: 202-205.
• KLYASHTORNIY, S. G. - T. İ. SULTANOV (2004), Kazakistan, Türkün Üç Bin Yılı. Turkish trans.: D. Ahsen BATUR. İstanbul: Selenge.
• LIU Mau-Tsai (2006), Çin Kaynaklarına Göre Doğu Türkleri. Turkish trans.: Ersel KAYAOĞLU - Deniz BANOĞLU. İstanbul: Selenge.
• NADELYAEV, V. M. (1963), “Çtenie Оrhono-Eniseyskogo Znaka ń ( ) etimologiya imeni Тonyukuka.” Tyurkologiçeskij Issledovaniya, Moskva-Leningrad, 212-213.
• PULLEYBLANK, E. G. (1962), “The Consonantal System of old Chinese.” Asia Major (New series) 9/1: 58-144.
• RADLOFF, W. (1898), “Eine neu aufgefundene alttürkische Inschrift. Vorläufiger Bericht.” Bulletin de l’Académie Impériale des Sciences 8/1: 71-76.
• RADLOFF, W. (1899), Die alttürkischen Inschriften der Mongolei (Zweite Folge). St.- Petersburg.
• RAMSTEDT, G. J. (1951a), “Alte türkische und mongolische Titel.” Journal de la Société Finno-Ougrienne 55/2: 59-82.
• RAMSTEDT, G. J. (1951b), “Über onomatopoetische Wörter in den altaischen Sprachen,” Journal de la Société Finno-Ougrienne 55/2: 106-112.
• ROUX, J. P. (2007), Türklerin Tarihi, Pasifik’ten Akdeniz’e 2000 Yıl. İstanbul.
• RYBATZKI, V. (1997), Die Toñuquq-Inschrift, Szeged.
• RYBATZKI, V. (2006), Die personennamen und titel der mittelmongolischen Dokumente. Eine lexikalische Untersuchung. Helsinki. [e-thesis].
• SCHLEGEL, G. (1892), La Stèle Funéraire du Teghin Giogh, et ses Copistes et Traducteurs Chinois, Russes et Allemands. Helsinggissä.
• SERTKAYA, Osman F (2003), “Kâzım Mirşan’a Cevap: Bilgi (Bilge) Atuŋ Ukuk Adlı Bir Tarihçimiz Var mı?” Orkun 65: 31-33.
• ŞİRİN USER, Hatice (2006), “Eski Türkçede Bazı Unvanların Yapısı Üzerine.” Bilig 39: 219- 238.
• TAŞAĞIL, Ahmet (2004), Göktürkler III, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• TEKİN, Talat (1983), “Kuzey Moğolistan’da Yeni Bir Uygur Anıtı: Taryat (Terhin) Kitabesi.” Belleten 46/184: 795-838.
• TOGAN, İsenbike - Gülnar KARA - Cahide BAYSAL (2006), Eski T’ang Tarihi (Chiu T’angshu). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• TMEN: DOERFER, G. (1963-1975), Türkische und Mongolische Elemente im Neupersischen I, II, III, IV. Wiesbaden: Harrassowitz.