diye Sözcüğü Üzerine Derlem Temelli Bir Betimleme

Yıl 2019, Sayı: 38, 163 - 176, 31.12.2019

Nihal Çalışkan

Öz

Bu çalışmada diye sözcüğünün kullanımları derlem temelli bir yaklaşımla ortaya konmaya çalışılmıştır. Çalışmanın temel motivasyonu özellikle yabancı/ikinci dil olarak Türkçe öğretimi sırasında malzemenin çeşitli yönleriyle tespitine duyduğumuz ihtiyaçtır. diye sözcüğü Türkçe Ulusal Derlemi’nden hareketle incelenmiş ve sözcük, söz öbeği, cümle boyutlarında farklı işlevler üstlendiği belirlenmiştir. Sözcük düzeyinde diye, “ne diye” şeklinde çok sözcüklü birim kuruluşundaki soru sözcüğünü oluşturmakta; öbek düzeyinde “… diye biri, … diye bir AD (kişi, yer, şey, metin ve dil adları) kuruluşunda sıfatlar ile “ÜNLEM diye” kuruluşundaki zarflar oluşturmaktadır. Cümle düzeyinde ise iki farklı işlev söz konusudur. Bunlardan birinde diye, kendisinden önceki cümleyi zarf yan cümlesine dönüştürmekte; ikincisinde “dedi” ile kurulan aktarma cümlelerinin bir çeşitlemesi olarak düşünebileceğimiz cümleler kurmaktadır.

Anahtar Kelimeler

diye, eşdizimlilik, derlem

A Corpus Based Study of diye

Öz

This study attempts to make a corpus-based analysis of Turkish “diye”. The motivation underlying behind this study is the need of descriptive material related to this frequent lexical-grammatical item especially in teaching Turkish as a foreign/second language. The corpus consulted to in this study is Turkish National Corpus. Corpus data shows that diye has different functions at word, phrase and sentence level. At word level, it forms the multiword “ne diye” which is a question word as “niçin, neden”. At phrase level, it is the base of two different structures, one as an adjective and one as an adverb. In adjective phrases, diye collocates with “biri” and “bir NOUN (person, place, thing, discourse nouns)” on the right, and in adverbial phrases, with interjections on the left. The representation of diye at sentence level is more complicated as diye connects adverbial finite clauses to a main clause on the one hand, and links direct speech sentences to an utterance, cognition or emotion verb on the other.

Anahtar Kelimeler

diye, collocations, corpus

Kaynakça

• AKSAN, Yeşim, M. AKSAN, Ü. MERSİNLİ, U. U. DEMİRHAN (2017), A Frequency Dictionary of Turkish: Core Vocabulary for Learners, London: Routledge.
• AKSAN, Yeşim, et al. (2012), "Construction of the Turkish National Corpus (TNC)." Proceedings of the 8th International Conference on Language Resources and Evaluation (LREC 2012). İstanbul, 3223-3227.
• COŞKUN, Hatice (2010), "Embedding indirective (evidential) utterances in Turkish." Linguistic Realization of Evidentiality in European Languages, (Ed. Gabriele Diewald ve Elena Smirnova), Berlin/New York: De Gruyter Mouton, 187-222.
• ÇALIŞKAN, Nihal (2014a), “Semantik Prozodi Kavramı ve Türkçe Semantik Prozodi Örnekleri: aksettirmek, ...dan ibaret, ...nin teki, karşı karşıya, varsa yoksa”, Zeitschrift Für Die Welt Der Türken / Journal Of World Of Turks, (6) 1, 139-160.
• ÇALIŞKAN; Nihal (2014b), Yüksek Sıklıktaki Adlar: Zaman Sözcükbiçimi Üzerine Derlem Temelli Bir İnceleme (Eşdizimlilikler, Biçimbirim Dizileri, Dilbilgisel Örüntüler, Semantik Prozodi), Pegem Akademi Yayınları, Ankara.
• YILDIRIM-GÜNDOĞDU, Hilal (2017), The Structure of Diye Clauses in Turkish. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi.
• SEBÜKTEKİN, Hikmet İ. (1971), Turkish-English contrastive analysis, Berlin: De Gruyter: Mouton.
• KORKMAZ, Zeynep (2009), Türkiye Türkçesi Grameri: Şekil Bilgisi. 3. Baskı. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• ERGUVANLI, Eser Emine (1984), The Function of Word Order in Turkish Grammar, Vol. 106. Berkeley/Los Angeles/London: University of California Press.
• GÖKSEL, Aslı, C. Kerslake. Turkish: A Comprehensive Grammar. Oxford: Routledge, 2005.
• KARAHAN, L. (1999), Türkçede Söz Dizimi, Akçağ Yayınları, Ankara.
• KERSLAKE, Celia J. (1997). “Alternative Subordination Strategies in Turkish”, Vol. Hamburg Studies on Multilingualism (HSM), Connectivity in Grammar and Discourse, (Ed. Christiane Hohenstein, Lukas Pietsch, Jochen Rehbein), Amsterdam and Philadelphia: John Benjamins.
• KORNFLIT, Jaklin (1997), Turkish, London, New York: Routledge.
• LEWIS, Geoffrey L (1985), Turkish Grammar, 2nd Edition, Oxford: Oxford University Press.
• ÖZKAN, Bülent (2014), Türkiye Türkçesinde Belirteçlerle Fiillerin Birlikte Kullanılması ve Eş Dizimlilikleri -Derlem Temelli Bir Uygulama-, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• PİLTEN UFUK, Şahru (2017), “Anlam Vezni Üzerine Değerlendirmeler”, Avrasya Terim Dergisi, 5 (1), 1-10.