TÜRKÇEDE TÜMCESEL BELİRTEÇLERİN SÖZ DİZİMSEL VE SEMANTİK ÖZELLİKLERİ: KONUŞUCUYA YÖNELİK BELİRTEÇLER

Yıl 2021, Cilt: 2021 Sayı: 42, 149 - 167, 29.12.2021

Melike Üzüm

Öz

Belirteçler, bir eylemin ya da tümcenin göndergesini açıklamaya yardımcı ayrı bir sözcük türü ve sözlüksel ulam olarak kabul edilir. Alan yazınında farklı yaklaşımlarla sınıflandırılan belirteçler, söz dizimsel ve semantik ölçütlerle geniş açılı ve dar açılı belirteçler olmak üzere ikiye ayrılırlar. Geniş açıyla tümcenin tamamını kapsamına alan belirteçler, tümcesel belirteç olarak adlandırılır ve tümceye kanıtsal, tutumsal, söz-eylem, bilgisel vb. anlamlar ekler. Bu çalışmada; Türkçedeki tümcesel belirteçlerin söz dizimsel ve semantik özellikleri Türkçenin bilgi yapısı çerçevesinde incelenmiş, örneklerde belirlendiği kadarıyla farklı belirteç türlerinin kapsama alanlarına göre hiyerarşik dizilimleri değerlendirilmiştir. İncelenen örnekler Türkçe Ulusal Derlemi’nden alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

söz dizimi, semantik, tümcesel belirteç, kapsam, hiyerarşik sıralama.

Kaynakça

• Aikhenvald, A. (2004). Evidentiality. Oxford: Oxford University Press.
• Aksan, Y. (2002). Tümce Konusu: Tanımı ve Kapsamı. L. Uzun ve E. Huber (Ed.), Türkçede Bilgi Yapısı ve Bilimsel Metinler içinde (13-36. ss.). Essen: Verlag Die Blaue Eule.
• Aksan, Y. vd. (2012). Construction of the Turkish National Corpus (TNC). Proceedings of the Eight International Conference on Language Resources and Evaluation (LREC 2012), İstanbul. Erişim adresi http://www.lrec-conf.org/proceedings/lrec2012/papers.html.
• Atabay, N., Kutluk, İ. ve Özel, S. (1983). Sözcük Türleri. (Hzl. D. Aksan). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Banguoğlu, T. (1936). Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Biskup, P. (2015). Focused epistemic adverbs and scalar implicatures. Slavic Grammar from a Formal Perspective: The 10th Anniversary FDSL Conference içinde (43-62. ss.). Leipzig 2013/Frankfurt a. Main.
• Cinque, G. (1999). Adverbs and functional heads. A cross-linguistics perspective. New York/Oxford: University Press.
• Dehé, N. ve Kavalova, Y. (2007). Parentheticals. N. Dehé ve Y. Kavalova (Ed.), Parentheticals: An Introduction, Linguistik Aktuell içinde (1-24. ss.). Amsterdam: John Benjamins.
• Demir, N. (2012). Türkçede Kanıtsallık. bilig, 62, 97-118.
• Doğan, G. ve Kocaman, A. (1999). Sözcede Kişisel Tutum ve Belirteçler. Dilbilim Araştırmaları, 13, 65-78.
• Erdal, M. (1999). Das Nachfeld im Türkischen und im Deutschen. L. Johanson ve J. Rehbein (Ed.), Türkisch und Deutsch im Vergleich içinde (53-95. ss.). (Turcologica 39). Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
• Erdem, M. ve Sarı, M. (2010). Sözcük Türklerinin Sözcük Öbekleriyle İlişkisi. Turkish Studies, 5(4), 321-335.
• Ergin, M. (2009). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Yayınları.
• Erguvanlı, E. E. (1984). The Function of Word Order in Turkish Grammar. Berkeley/Los Angeles: California University.
• Ernst, T. (2004). The Syntax of Adjuncts. Cambridge: Cambridge University Press.
• Ernst, T. (2007). On the role of semantics in a theory of adverb syntax. Lingua, 117, 1008-1033.
• Fantidou-Trouki, E. (1993). Sentential adverbs and relevance. Lingua, 90, 69-90.
• Göksel, A. ve Kerslake, C. (2005). Turkish: A Comprehensive Grammar. London: Routledge.
• Göksel, A. ve Özsoy, S. (1998). Is There a Focus Position in Turkish?. IX. Uluslararası Dilbilim Konferansı. Oxford: Oxford University.
• Güneş, G. (2014). Constraints on syntax-prosody correspondence: The case of clausal and subclausal parentheticals in Turkish. Lingua, 150, 278-314.
• İmer, K. vd. (2011). Dilbilim Sözlüğü. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları.
• İşsever, S. (2000). Türkçede Bilgi Yapısı. (Yayımlanmamış doktora tezi). Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara.
• İşsever, S. (2006). Türkçede Takısız Nesne Adöbekleri ve Çalkalama. Dil Dergisi, 131, 42-56.
• Johanson, L. (2003). Evidentiality in Turkic. A. Aikhenvald ve R. M. V. Dixon (Ed.), Studies in Evidentiality: Typological Studies in Language 54 içinde (273-290. ss.). Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins Publishing.
• Karpuz, H. Ö. (2013). Türkçe’de Zarflar, Türkiye Türkçesi Edebi Dilindeki Zarfların Yapısal ve İşlevsel İncelenmesi. İzmir: Ege-Doğuş Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2009). Türkiye Türkçesi Grameri: Şekil Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kornfilt, J. (1997). Turkish. London/New York: Routledge.
• Laenzlinger, C. (2002). A Feature-Based Theory of Adverb Syntax. Generative Grammar in Geneva, 3, 67-106.
• Laenzlinger, C. (2015). Comparative adverb syntax: A cartographic approach. K. Pittner vd. (Ed.), Adverbs: Functional and diachronic aspects içinde (207-238. ss.). Amsterdam/ Philadelphia: John Benjamins Publishing.
• Lyons, J. (1977). Semantics II. Cambridge: Cambridge University Press.
• Maienborn, C. ve Schafer, M. (2011). Adverbials and adverbs. C. Maienborn, K. von Heusinger ve P. Portner (Ed.), Semantics, An International Handbook of Natural Language Meaning içinde (1390-1420. ss.). [HSK Handbook Series] Berlin: Mouton de Gruyter.
• Nuyts, J. (2000). Tensions Between Discourse Structure and Conceptual Semantics: The Syntax of Epistemic Modal Expressions. Studies in Language, 24(1), 103-135.
• Piñón, C. (2013). Speech-act adverbs as manner adverbs. Workshop Ereignis und Kontext, 06-07 December 2013. Universität des Saarlandes.
• Potts, C. (2005). The Logic of Conventional Implicatures, Oxford Studies in Theoretical Linguistics. New York: Oxford University Press.
• Steingass, F. J. (1884). The student’s Arabic-English dictionary: Companion volume to the author’s English Arabic dictionary. London: Allen.
• Tietze, A. (2002). Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati (Cilt 1 AE). İstanbul: Simurg Yayınları.
• Traugott, E. C. (1989). On the Rise of Epistemic Meanings in English: An Example of Subjectification in Semantic Change. Language, 65(1), 31-55.
• Traugott, E. C. (2007). Discussion article: Discourse markers, modal particles, and contrastive analysis, synchronic and diachronic. Catalan Journal of Linguistics, VI, 139-157.
• Turan, F. (1998). Türkçede Zarflar Üzerine. M. Özeraslan ve Ö. Çobanoğlu (Ed.), Prof. Dr. Dursun Yıldırım Armağanı içinde (301-306. ss.). Ankara: Feryal Matbaacılık.
• Turan, Ü. D. (2012). Tümce ve Tümcenin İç Yapısı: Sözcük ve Öbekler. Genel Dilbilim 1 (2. bs.). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Urmson, J. (1952). Parenthetical Verbs. Mind, 61, 480-496.
• Üzüm, M. (2019). Epistemik Kiplik İşaretleyicilerinin Söz Dizimsel Özellikleri: Özbek ve Türkiye Türkçesi. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi, 23(2), 452-492.