HALAÇÇA-FARSÇA DİL İLİŞKİLERİ: GENEL BİR BAKIŞ

Yıl 2022, Cilt: 2022 Sayı: 43, 7 - 20, 26.06.2022

Hasan Güzel

Öz

İran’da konuşulan Halaçça, koruduğu eskicil özellikler ile diğer Türk dillerinden ayrılır. Yakın zamana kadar Halacistan kırsalında geniş işlev alanına sahip olan Halaçça, geçen
yüzyıldaki büyük toplumsal değişimler nedeniyle işlev kaybına uğramıştır. Halaçça, yitim sürecinin hızla ilerlediği ve yakın gelecekte yok olma tehlikesi ile karşı karşıya olan bir dildir. Halaçça birçok eskicil özelliğini koruyor olmasına rağmen Farsçadan sayısız dil bilimsel birim kopyalamıştır. Bu çalışma Halaç nüfusunun fazla olduğu Telhab köyünden derlenen metinler üzerine yoğunlaşmaktadır. Farsçanın Halaçça üzerindeki etkisi, Lars Johanson’un kod kopyalama modeline göre incelenmektedir

Anahtar Kelimeler

Farsça, Halaçça, Oğuzlar, Dil İlişkileri, Kod Kopyalama

Kaynakça

• Akkuş, M. (2021). İran’da Tehlike Altındaki Bir Türk Dili Değişkesi: Halaçça ve Halaç Dil Topluluğu. İran ve Turan Araştırmaları Dergisi, 4(7), 55-77.
• Aydemir, İ. A. (2020a). İran’daki Türk Dillerinde Amaç Yancümleleri. E. Yılmaz, N. Tezcan ve N. Demir (Ed.), Semih Tezcan Kitabı içinde (405-414. ss.). Ankara: Nobel Yayınları.
• Aydemir, İ. A. (2020b). Çağdaş Türk Dillerinde Altasıralama Stratejileri. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Başar, . (2016). Halaç Türkçesi ve Ali Asgar Cemrasi’nin Çalışmaları. Tehlikedeki Diller Dergisi, 5(8), 67-78.
• Bosnalı, S. (2007). İran Azerbaycan Türkçesi Toplumdilbilimsel Bir İnceleme. İstanbul: Kebikeç Yayınları.
• HALAÇÇA-FARSÇA DİL İLİŞKİLERİ: GENEL BİR BAKIŞ 19 Bosnalı, S. (2009). İran Halacistan Bölgesinin Etnik-dilsel Yapısı ve Halaç Türkçesi. Uluslararası Türklük Bilgisi Sempozyumu Bildiriler 1 içinde (191-200. ss.). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Bosnalı, S. (2010). Halaççanın Yitim ve Değişim Sürecine Tasarlama Kipleri Açısından Bir Bakış. bilig, 53, 67-88. Bosnalı, S. (2012). Dil Edimi Açısından Halaççanın Konumu. Karadeniz Araştırmaları, 32, 45-67.
• Bosnalı, S. (2016). Halaçlar ve Dilleri. S. Eker ve Ü. Çelik Şavk (Ed.), Tehlikedeki Türk Dilleri II içinde (269-292. ss.). Astana/Ankara: luslararası Türk Akademisi/ Hoca Ahmet Yesevi Türk Kazak Üniversitesi Mütevelli Heyet Başkanlığı.
• Bulut, C. (2009). Conditional clauses in Iran-Turkic. É. Á. Csató vd. (Ed.), Turcological Letters to Bernt Brendemoen içinde (35-76. ss.). Oslo: Novus Press.
• Cemrasi, A. A. (2015). Hudâ Hâfız Halacî- Halacî Danışak ve Yazak. Tahran: Tekderaht Yayınları. Cemrasi, A. A. (2016a).
• Karşu Baluqqa Selam. Tahran: Endişe-yi Nov Yayınları. Cemrasi, A. A. (2016).
• Ali Asgar Cemrasi ile Halaç Türkleri ve Halaç Türkçesi Üzerine Bir Röportaj. (Röportaj ve Farsçadan Tercüme: mut Başar). Türk Yurdu-İran Özel Sayısı, 354, 60-62.
• Doerfer, G. (1972). Der Imperativ im Chaladsch. Finnisch-ugrische Forschungen, 39, 295-340. Doerfer, G. (1977). Zur Stellung des Chaladsch im Kreise der Türksprachen. Rocznik Orientalistyczny, 39, 15-31.
• Doerfer, G. (1978). Khalaj and its Relation to the other Turkic Languages. TDAYBelleten, 1977, 17-33. Doerfer, G. ve Tezcan, S. (1980). Wörterbuch des Chaladsch (Dialekt von Charrab). Budapest: Akademiai Kiadó.
• Doerfer, G. (1987). Māhmud al-Kāšγarī, Arγu, Chaladsch. Ural-Altaische Jahrbücher, 7, 105-114. Doerfer, G. (1988). Grammatik des Chaladsch. Turcologica 4. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
• Doğan, T. (2016). Halaç Türkçesinde (-DXK) Ekinin Bitimsiz (Çekimsiz) Fiillerde Kullanımları. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 56, 723-737.
• Doğan, T. (2017). Halaç Türkçesinde Anlam Kopyalarının Bir Kaynağı: Farsça Zeden ‘Vurmak, vd.’ Fiili. XII. Uluslararası Büyük Türk Dili Kurultayı Bildirileri Kitabı içinde (176-184. ss.). Bükreş-Romanya: Meteksan Matbaacılık ve Teknik Sanayi Ticaret AŞ.
• Doğan, T. (2019). Halaç Türkçesinde Sıfat-fiil Eki -GXLX ~ -KXLX Üzerine. Karadeniz Araştırmaları, XVI/64, 695-709. Dolati, M. (2017). Halaçça: Belgeleme ve Dilbilgisi Çalışması. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi. Ankara.
• Gökdağ, B. A. (2012). Halaç Türkçesi Metinleri, Qarşu Baluqqa Selam. Ankara: Vizyon Yayınevi. Gökdağ, B. A. ve Doğan, T. (2016). İran’da Türkler ve Türkçe. Ankara: Akçağ Yayınları. Güzel, H. (2018).
• Ali Asger Cemrasi ve Halaç Edebiyatı. Türkbilig, 36, 121-128.
• Güzel, H. (2019). Telhab Halaççası Kiplik İşaretleyicileri Üzerine Notlar. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi.
• Güzel, H. (2020). Telhab Halaçları Üzerine Toplumdilbilimsel Bir Değerlendirme. E. Yılmaz, N. Tezcan ve N. Demir (Ed.), Semih Tezcan Kitabı içinde (429-440. ss.). Ankara: Nobel Yayınları.
• Güzel, H. (2021). Dil İlişkileri Bağlamında Halaçça. (Yayımlanmamış doktora tezi). Hacettepe Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü. Ankara.
• Güzel, H. (2021b). Conditionals in Khalaj. I. Zimonyi (Ed.), Altaic and Chagatay Lectures, Studies in Honour of Eva Kincses Nagy içinde (189-200. ss.). Szeged.
• Heyet, C. (1988). Torkī-ye Xalac. Varlıq, Persian and Turkish Journal, 4(70), 12-24.
• Johanson, L. (1998). Code-copying in Irano-Turkic. Language Sciences, 20, 325-337.
• Johanson, L. (2007). Türkçe Dil İlişkilerinde Yapısal Etkenler. (Çev. N. Demir). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Johanson, L. (2021). Turkic. nited Kingdom: Cambridge niversity Press. Kaya, M. (2020). Halaçlar ve Dilleri. (Yayımlanmamış doktora tezi). Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara.
• Khajeh, B. H. (2013). İran’da Yaşayan Halaçların Sosyo-Kültürel Yapısı. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara.
• Kıral, F. (2000a). Reflections on -miš in Khalaj. L. Johanson ve B. tas (Ed.), Evidentials, Turkic, Iranian and Neighbouring Languages içinde (89-101. ss.). Berlin and New York: Mouton de
• Gruyter. Kıral, F. (2000b). Copied relative constructions in Khalaj. Studies on Turkish and Turkic languages. Proceeding of the Ninth International Conference on Turkish Linguistics içinde (181-188. ss.). Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
• Kıral, F. (2001). Das gesprochene Aserbaidschanisch von Iran. Eine Studie zu den syntaktischen Einflüssen des Persischen. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
• Kıral, F. (2006). Weiteres zum Imperativ im Chaladsch. Ural-Altaische Jahrbücher, 20, 183-198. Minorsky, V. (1940). The Turkish Dialect of the Khalaj. Bulletin of the School of Oriental Studies, 10(2), 417-437. Ölmez, M. (1995). Türk Halkları ve Dilleri: 2 ‐ Halaçlar ve Halaçça. Çağdaş Türk Dili, 84, 15‐22.
• Ragagnin, E. (2020). Major and Minor Turkic Language Islands in Iran with a Special Focus on Khalaj. Iranian Studies, 53(3-4), 573-588.
• Rahimi, M. (2020). Dil Canlılığı Bağlamında Halaç Türklerinin Durumu. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 17(2), 131-145. Tezcan, S. (2018). 8. Yüzyılda Afganistan’da Halaç Prensesleri, Günümüzde Orta İran’da Halaçlar ve Dilleri. M. Erdal ve M. Cengiz (Ed.), Hacettepe Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 28, 231-254.
• Thomason, S. G. (2001). Language contact. An introduction. Edinburgh: Edinburgh niversity Press. Tulu, S. (2012a). Halaççada Zarffil Eki (-tI). V. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu. Denizli: Pamukkale Üniversitesi.
• Tulu, S. (2012b). Halaççada Geçmiş Zaman ve Emir İstek Kipi. IV. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Tulu, S. (2013). Ali Asgar Camrasi’den Halaçça Bir Kaside: Anadan Ben Halaç Türkü Doğmuşum. Osman Fikri Sertkaya Armağanı, Ankara: Türk Kültürü Araştırmaları Enstitüsü