BUDİST UYGUR METİNLERİNDE men / mensiz KAVRAMLARI ÜZERİNE

Yıl 2022, Cilt: 2022 Sayı: 44, 19 - 29, 27.12.2022

Arzu Arıcan

Öz

Uygurların, Budizmi kabul etmesi sonucu çeviri faaliyetlerinin etkisiyle Türk dilinin söz varlığında değişiklikler meydana gelmiştir. Uygurlar, kabul ettikleri bu inanç sistemine ait dini kavramları, bazen kaynak dildeki sözcüklerle ifade etmiş, bazen de Eski Uygurca sözcükleri kullanmışlardır. Bu çalışmada da teklik I. şahıs zamiri olarak kullanılan men sözcüğünün Budist bir terim olan attā, ātman, pruṣa, ahaṃkāra, pudgala ‘benlik’ sözcüklerini; men zamirinin +sXz yokluk eki almış biçimi olan mensiz sözcüğünün ise anattā, anātman, nairātmya, anātmiya ‘benliksiz’ terimlerini karşılamak için kullanılması incelenmiştir. Bunun yanı sıra men ve mensiz sözcükleriyle oluşturulan ve benlik kavram alanına ait terimlere yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Eski Uygurca, Budizm, benlik, benliksiz, ego

Kaynakça

• Ağca, F. (2010). Budist Türk Çevresi Metinlerde Olumsuzluk ve Yokluk Şekilleri. Ankara: TKAE Yayınları.
• Alova, E. (2013). Latince Türkçe Sözlük. İstanbul: Sosyal Yayınları.
• Arat, R. R. (1965). Eski Türk Şiiri. Ankara: TTK Yayınları.
• Arda, Z. C. ve Obruk, T. (2013). Almanca-Türkçe, Türkçe Almanca Universal Sözlük. Ankara: Engin Yayınevi.
• Bang, W. ve Gabain, A. v. (1972). Türkische Turfan-Texte II. Berlin: Verlag der Akademie der Wissenschaften.
• Conze, E. (2004). Kısa Budizm Tarihi. (Çev. Ö. C. Güngören). İstanbul: Yol Yayınları.
• Edgerton, F. (1953). Buddhist Hybrid Sanskrit Grammar and Dictionary. Delhi: Motilal Banarsidass Publication.
• Eliade, M. (2003). Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi, Cilt II, Gotama Budha’dan Hıristiyanlığın Doğuşuna. (Çev. A. Berkay). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Erdal, M. (1991). Old Turkic Word Formation A Functional Approach to the Lexicon, Vol I. Wiesbaden: Harrassowitz.
• Giles, H. A. (1912). A Chinese-English Dictionary, Part I-II. Shanghai/London: Kelly and Walsh.
• Harvey, P. (2013). An Introduction to Budhism Teaching, History and Practices. New York: Cambridge University Press.
• Hazai, G. ve Zizeme P. (1970). Fragmante der uigurischen Version des ‘Jin gangjin mit denGâthâs des Meister Fu’ Nebst einem Anhang von T. Inokuchi, Berliner Turfan-Texte I. Berlin: Akademie Verlag.
• Kanar, M. (1993). Büyük Farsça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Birim Yayıncılık.
• Kara, G. ve Zieme P. (1977). Die uigurischen Übersetzungen des Guruyogas “Tiefer Weg” von Sa-skya Pandita und der Maŋjuśīnāmasamgīti. Berlin: Akademie Verlag.
• Kaya, C. (2021). Uygurca Altun Yaruk -Giriş, Metin ve Dizin-. Ankara: TDK Yayınları.
• Mohapatra, R. (1990). Philosophy of Religion an Approach to World Religions. (Çev. H. Işık). Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 16(16), 211-227.
• Lopez, D. S. (2013). From Stone to Flesh A Short History of the Buddha. Chicago: The University of Chicago Press.
• Röhrborn, K. (1983). Zur Terminologie der Buddhistischen Sekunden Überlieferung in Zentralasien. ZDMG, 133, 273-296.
• Semet, A. (2018). Uygurcada Terim Yapma Tekniği Üzerine Gözlemler. Beşbalıklı Şingko Şeli Tutung Anısına Uluslararası Eski Uygurca Çalıştayı Bildirileri. 4-6 Haziran 2011, ss. 19-31.
• Sōgaito, M. (2008). Uighur Abidharma Text: A Philological Study. Kyoto: Nakanishi Printing. Soothill, W. ve Hodous, L. (1987). A Dictionary of Chinese Buddhist Terms with Sanskrit and English Equivalents anda Sanskrit-Pali Index. Delhi.
• Taşdelen, V. (2017). Benlik ve Varoluş Kierkegaard Felsefesi Üzerine Bir İnceleme. Ankara: Hece Yayınları.
• Tekin Ş. (2019). Uygurca Metinler II Maytrısimit. Ankara: TDK Yayınları.
• Tezcan S. (1974). Berliner Turfantexte III/Das Uigurische İnsadi-Sutra. Berlin: Akademia-Verlag.
• Tokyürek, H. (2019). Eski Uygur Türkçesinde Budizm ve Manihaizm Terimleri. Ankara: TDK Yayınları.
• Tokyürek, H. (2019). Eski Uygur Türkçesi Metinlerinde Terim Yapma Yöntemleri. F. Temizyürek (Ed.), Prof. Dr. A. Halûk Dursun Anısına Uluslararası Türk Kültürü Sempozyumu Dil - Tarih - Coğrafya içinde (355-361. ss.). Ankara.
• Tokyürek, H. (2020). Kutadgu Bilig’de Semboller Üzerinden Budist Etki. Karadeniz Araştırmaları, XVII(65), 203-216.
• Wilkens, J. (2021). Handwörterbuch des Altuigurischen Altuigurisch - Deutsch - Türkisch. Göttingen: Universitätsverlag.
• Williams, M. (1986). A Sanskrit-English Dictionary. Delhi: Motilal Banarsidass.
• Williams, P. (2009). Mahayana Buddhism : The Doctrinal Foundations. Routledge.
• Zeren, M. E. (2015). Maniheizm ve Budizm’in Uygurların Kültür Hayatına Etkileri. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. İstanbul. Elektronik Kaynaklar
• DDB = Digital Dictionary of Buddhism. Erişim adresi http://www.buddhism-dict.net/ (Erişim tarihi: 30.09.2022).
• OED = Online Etymology Dictionary. Erişim adresi https://www.etymonline.com/ (Erişim tarihi: 25.09.2022)