TÜRKÇENİN ONOMASTİĞİNE KATKILAR: UYGUR YAZITLARINDAKİ KİŞİ ADLARI

Yıl 2023, Cilt: 2023 Sayı: 46, 55 - 86, 25.12.2023

Mihriban Aydın

Öz

Yedi ve sekizinci yüzyılın şaheserleri Eski Türkçe yazıtlar hakkındaki çalışmalar, ilk keşfedildiği günden bugüne değin eksilmeyen bir heyecanla devam etmiştir. Özellikle son yıllarda bulunan yazıtların yayımı ile önceki yazıtlar hakkındaki düzeltme çalışmaları epeyce fazladır. Her yapılan çalışmayı Eski Türkçe döneminin sorunlarını aydınlatma için bir çaba olarak değerlendirmek gerekir.
Bu çalışmada Uygur yazıtlarındaki kişi adları üzerinde durulmuştur. Kişi adı olabilecek her bulgu, kullanılan ünvanlarla birlikte değerlendirilmiştir. Uygur yazıtlarının hangileri olduğu konusunda değerlendirmelerde bulunduktan sonra elde edilen kişi adlarının, başta Eski Uygurca olmak üzere sonraki dönem Türkçe metinlerdeki durumu üzerinde de durulmuştur. Kişi adını oluşturan sözcük gruplarındaki her öğe için açıklamalar yapılmış; özellikle kökeni ve yapısıyla ilgili değerlendirmelerden söz edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Eski Türk Yazıtları, Eski Türkçe, Uygur Yazıtları, Kişi Adları, Onomastik.

Kaynakça

• Aalto, P. & G. J. Ramstedt & J. G. Granö (1958). Materialien zu den alttürkischen ınschriften der Mongolei. Journal de la Société Finno-Ougrienne, 60/7, 3-91.
• Aalto, P. (1971). Iranian contacts of the turks in Pre-Islamic Times. L. Ligeti (ed.): Studia Turcica içinde (s. 29-37) Budapest: Akadémiai Kiado Press.
• Aalto, P. (1991). Old Turkic epigraphic materials. (Gathered by. J. G. Granö). Journal de la Société Finno-Ougrienne, 83, 7-78.
• Ağca, F. (2016). Uygur harfli Oğuz Kağan Destanı, metin-aktarma-notlar-dizin-tıpkıbasım. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Ağca, F. & B. Gül (2018). Uygur harfli Oğuz Kağan Destanında geçen Moğolca sözcükler. Türkbilig, 36, 47-62.
• Alimov, R. (2014). Tanrı Dağı yazıtları, eski Türk runik yazıtları üzerine bir inceleme. Konya: Kömen Yayınları.
• Alimov, R. (2015). II. Karabalgasun yazıtı. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 12/4, 27-38.
• Alyılmaz, C. (2013). Karı Çor Tigin yazıtı. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 2/2, 1-61.
• Atalay, B. (1992). Divanü Lugat-it-Türk tercümesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aydemir, A. (2020). Kültigin Yazıtı’nın güney doğu yüzünde geçen “Tuygun” sözcüğü üzerine. Türk Dünyası, 49, 35-66.
• Aydın, E. (2008). Ongi yazıtı üzerine incelemeler. İlmî Araştırmalar, 25, 21-38.
• Aydın, E. & E. Ariz (2014). Xi’an yazıtı üzerinde yeni okuma ve anlamlandırmalar. Bilig, 71, 65-80.
• Aydın, E. (2016a). Eski Türk yazıtlarında bitkiler ve hayvanlar. Türk Kültürü, 2016/1, 1-51.
• Aydın, E. (2016b). Tariat Yazıtı’nın kuzey yüzünün 5. satırı üzerine yeni okuma ve anlamlandırma önerileri. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 61/1, 13-22.
• Aydın, E. (2016c). Dialectal elements in the vocabulary of the Uyghur Khanate inscriptions. Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, 69/3, 285-300.
• Aydın, E. (2017a). Orhon Yazıtları, Köl Tegin, Bilge Kağan, Tonyukuk, Ongi, Küli Çor. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• Aydın, E. (2017b). Uygur kağanı Moyan Çor’un oğullarına mirası. Gazi Türkiyat, 20, 1-7.
• Aydın, E. (2018a). Uygur yazıtları. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• Aydın, E. (2018b). Taşa kazınan tarih Türklerin ilk yazılı belgeleri. İstanbul: Kronik Kitap.
• Aydın, E. (2019a). Sibirya’da Türk izleri, Yenisey Yazıtları. İstanbul: Kronik Kitap.
• Aydın, E. (2019b). Türklerin bilge atası Tonyukuk. İstanbul: Kronik Kitap.
• Aydın, E. (2020). “Yaglakar” adı ve Karı Çor Tegin yazıtındaki “karı” sözcüğünün anlamı üzerine. Dede Korkut Dergisi, 9/23, 146-154.
• Aydın, E. (2022). Eski Türklerde gündelik hayat. İstanbul: Kronik Kitap.
• Aydın, M. (2022). Tariat (Terh) yazıtının Köktürk ve Uygur coğrafyasını anlamaya katkıları. Türk Kültürü, 2022/2, 143-156.
• Badam, A. (2007). Tayhar çuluunı runi biçees. Acta Historica Mongolici, 8/9, 68-75.
• Badam, A. (2012). Taikhar Çuluu yazıtı. Türkbilig, 23, 61-68.
• Bailey, H. W. (1949). A Khotanese text concerning the Turks in Kantsou. Asia Major (New series), 1/1, 28-52.
• Bailey, H. W. (1951). The Staël-Holstein Miscellany. Asia Major (New series), 2/1, 1-45.
• Bang, W. (1980). Berlin’deki Macar Enstitüsünden Türkoloji mektupları (1925-1934). (Çev.: Ş. Tekin). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Banguoğlu, T. (1958). Kâşgarî’den notlar I: Uygurlar ve Uygurca üzerine. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 1958, 87-113.
• Barutçu, F. Sema (1983). Kül Tigin mi? Köl Tigin mi? Türk Dünyası Araştırmaları 22, 101-104.
• Barutcu Özönder, F. S. (1999). “Türk”ler ne zaman bir "millet" idi? I. ortak bir köken mitleri vardı: “dişi-kurt”tan türemişlerdi. Kök Araştırmalar, 1/2, 65-92.
• Barutcu Özönder, F. S. (2000). Eski Türk çağı kaya yazıtları: I. Örük yazıtı, II. Hangiday yazıtı, III. Arhanan Yazıtı. Kök Araştırmalar, 2/1, 121-134.
• Baykuzu, T. D. (2013). An Lu-shan isyanı ve Büyük Yen devleti. Konya: Kömen Yayınları.
• Bazin, L. (1948). Un texte Proto-Turc du IVe siecle: Le distique Hiong-nou du “Tsin-chou”. Oriens, 1/2, 208-219.
• Bazin, L. (1981). Kül Tegin ou Köl Tegin? K. Röhrborn & H. W. Brands (hrsg.): Scholia, Beiträge zur Turkologie und Zentralasienkunde içinde (s. 1-7). Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
• Bazin, L. (1991). Les systemes chronologiques dans le monde Turc ancien. Budapest: Akadémiai Kiadó Press.
• Bazin, L. (1995). Pre-Islamic turkic borrowings in Upper Asia. Diogenes, 43/3, 35-44.
• Berta, Á. (2002). Yelme ve bıŋa. N. Demir & E. Yılmaz (hzl.): Türkçe Kökenli Macar Kavim Adları içinde (s. 129-139), Ankara: Grafiker Yayınları.
• Berta, Á. (2004). Szavaimat Jól Halljátok... A Türk és Ujgur Rovásírásos Emlékek Kritikai Kiadása. Szeged: Jate Press.
• Boodberg, P. A. (1936). The language of the T’o-Pa Wei. Harvard Journal of Asiatic Studies, 1/2, 167-185.
• Clauson, S. G. (1956). A note on Qapgan. The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland, 1956/1-2, 73-77.
• Clauson, S. G. (1957). The Ongin Inscription. The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland, 1957, 177-192.
• Clauson, S. G. (1959) The earliest Turkish loan words in Mongolian. Central Asiatic Journal, 4, 174-187.
• Clauson, S. G. (1962). Turkish and Mongolian Studies. London: The Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland Press.
• Clauson, S. G. (1967). Eski Türkçe üzerine üç not. (Çev.: A. Levendoğlu), Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 1966, 19-37.
• Clauson, S. G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford: Oxford University Press.
• Clauson, S. G. (2017). Türkçe gölge kelimeler. (Çev.: S. Hirik), Cappadocia Journal of History and Social Sciences, 8, 274-283.
• Çandarlıoğlu, G. (2004). Uygur devletleri tarihi ve kültürü. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• Dankoff, R. & J. Kelly (1984). Compendium of the Turkic Dialects. Cambridge: Harvard University Press.
• Dobrovits, M.: Silziboulos. Archivum Ottomanicum, 25, 67-78.
• Doerfer, G. (1963). Türkische und Mongolische Elemente im Neupersischen I. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag.
• Doerfer, G. (1965). Türkische und Mongolische Elemente im Neupersischen II. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag.
• Doerfer, G. (1967). Türkische und Mongolische Elemente im Neupersischen III. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag.
• Eberhard, W. (1945). Bir kaç eski Türk ünvanı hakkında. Belleten, 9/35, 319-340.
• Ecsedy, H. (1965). Old Turkic titles of Chinese origin. Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, 18/1-2, 83-91.
• Ercilasun, A. B. (2006). Başlangıcından yirminci yüzyıla Türk Dili tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Ercilasun, A. B. (2009). Dîvânü Lügati’t-Türk ve Uygurlar. Turkish Studies, 4/8, 5-12.
• Ercilasun, A. B. & Z. Akkoyunlu (2015). Dîvânu Lugâti’t-Türk. 2. bs. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Ercilasun, A. B. (2021). Bayan Çor bitiglerine göre uygurların erken tarihi. Hamza Zülfikar Armağanı içinde (s. 231-240). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Erdal, M. (1991a). Old Turkic word formation. A Functional Approach to the Lexicon I-II. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
• Erdal, M. (1991b). Ein unbemerkter chasarischer Eigenname. Türk Dilleri Araştırmaları, 1, 31-36.
• Erdal, M. (2004). A grammar of Old Turkic. Leiden&Boston: Brill Press.
• Erdal, M. (2013). Kıtañ-Türk dil ilişkileri. B. Gül (ed.): Bängü beläk, Ahmet Bican Ercilasun Armağanı içinde (s. 193-197). Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Eren, H. (1999). Türk dilinin etimolojik sözlüğü. Ankara.
• Erkoç, H. İ. (2019). Tiele 鐵勒 ve Töliş I. Z. İskefiyeli & M. B. Çelik (ed.): Türkistan’dan Anadolu’ya Tarihin İzinde-Prof. Dr. Mehmet Alpargu’ya Armağan içinde (s. 30-71). Ankara: Nobel Yayınları.
• Erkoç, H. İ. (2019). Tiele 鐵勒 ve Töliş II. O. Özer (ed.): Prof. Dr. Zafer Önler Armağanı içinde (s. 395-455). Ankara: Kanguru Yayınları.
• Gabain, A. von (1988). Eski türkçenin grameri. (Çev.: M. Akalın), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Giles, H. A. (1912). A Chinese-English dictionary. Shanghai.
• Golden, P. B. (2002). Türk halkları tarihine giriş. (Çev.: O. Karatay). Ankara: KaraM Yayınları.
• Grönbech, K. (1995). Türkçenin yapısı. (Çev.: M. Akalın). Ankara. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gülensoy, T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe sözcüklerin köken bilgisi sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Hamilton, J. R. (1955). Les Ouïghours à l’époque des Cinq Dynasties, d’après les documents chinois. Paris: Collège de France, Institut des hautes études chinoises.
• Hamilton, J. R. (1975). Le colopfon de l’Irq Bitig. Turcica, Revue d’Etudes Turques, 7, 7-19.
• Hamilton, J. R. (1997). Tokuz Oguz ve On Uygur. (Çev.: Y. Koç & İ. Birkan). Türk Dilleri Araştırmaları, 7, 187-232.
• Hauenschild, I. (2003). Die Tierbezeichnungen bei Mahmud al-Kaschgari, Eine Untersuchung aus sprach-und kulturhistorischer Sicht. Wiesbaden: Harrassowitz.
• Kane, D. (2009). The Kitan Language and Script. Leiden-Boston: Brill.
• Katayama, A. (1999). Tariat Inscription. T. Moriyasu & A. Ochir (ed.): Provisional Report of Researches on Historical Sites and Inscriptions in Mongolia from 1996 to 1998 içinde (s. 168-176). Osaka: The Society of Central Eurasian Studies Press.
• Kempf, B. (2004). Old-Turkic runiform inscriptions in Mongolia: An overview. Turkic Languages, 8/1, 41-51.
• Klyaştornıy, S. G. (1980). Terhinskaya nadpis’. Sovyetskaya Tyurkologiya, 1980/3, 82-95.
• Klyaştornıy, S. G. (1982). The Terkhin Inscription. Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, 36/1-3, 335-366.
• Klyaştornıy, S. G. (1985). The Tes Inscription of the Uighur Bögü Qaghan. Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, 39/1, 137-156.
• Klyaştornıy, S. G. & E. Tryjarski (1990). An improved edition of the Arkhanen inscription. Rocznik Orientalistyczny, 47/1, 63-68.
• Kotwicz, W. & A. N. Samoyloviç (1928). Le monument turc d’Ikhe-Khuchotu en Mongolei Centrale. Rocznik Orientalistyczny, 4, 60-107.
• Li, Y.-S. (1997). On the Origin of baqa ‘frog, toad; tortoise’. Central Asiatic Journal, 41/2, 250-269.
• Li, Y.-S. (1999). Türk dillerinde akrabalık adları. İstanbul: Simurg Yayınları.
• Luo Xin (2013). Karı Çor Tigin yazıtının Çincesi ve Karı Çor Tigin’in şeceresi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 2/2, 62-78.
• Mackerras, C. (2000). Uygurlar. (Çev.: Ş. Tekin), Erken İç Asya Tarihi içinde (s. 425-458). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Malov, S. Ye. (1959). Pamyatniki drеvnеtyurkskоy pismеnnоsti Mоngоlii i Kirgizii. Moskva: Akademiya Nauk SSSR.
• Mert, O. (2009). Ötüken Uygur Dönemi yazıtlarından Tes, Tariat, Şine Us. Ankara: Belen Yayınları.
• Mert, O. (2015). Köli Çor Yazıtı ve Anıt Mezar kompleksi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Moriyasu, T. (1999). Site and Inscription of Şine-Usu. T. Moriyasu & A. Ochir (ed.): Provisional Report of Researches on Historical Sites and Inscriptions in Mongolia from 1996 to 1998 içinde (s. 177-195). Osaka: The Society of Central Eurasian Studies.
• Moriyasu, T. & K. Suzuki & S. Saito & K. Tamura & Y. Bai (2009). Şine-Usu Inscription from the Uighur Period in Mongolia: Revised Text, Translation and Commentaries. Studies on the Inner Asian Languages, 24, 1-92.
• Nadelyayev, V. M. & D. M. Nasilov & E. R. Tenişev & A. M. Şçerbak (1969). Drevnetyurkskiy Slovar’. Leningrad: Akademiya Nauk SSSR.
• Orkun, H. N. (1936). Eski Türk yazıtları I. İstanbul: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ôsawa, T. (1999). Tes Inscription. T. Moriyasu & A. Ochir (ed.): Provisional Report of Researches on Historical Sites and Inscriptions in Mongolia from 1996 to 1998 içinde (s. 158-167). Osaka: The Society of Central Eurasian Studies.
• Ögel, B. (1957). Doğu Göktürkleri hakkında vesikalar ve notlar. Belleten, 21/81, 81-137.
• Ölmez, M. (1997). Eski Türk yazıtlarında yabancı öğeler (2). Türk Dilleri Araştırmaları, 7, 175-186.
• Ölmez, M. (2013). Orhon-Uygur hanlığı dönemi Moğolistan’daki eski Türk yazıtları. Ankara: BilgeSu Yayınları.
• Özyetgin, M. (2006). On the use the title “Beg” among the Turks. International Journal of Central Asian Studies, 11, 156-170.
• Pelliot, P. (1929). Neuf notes sur des questions d’Asie Centrale. T’oung pao, 26/4-5, 201-265.
• Poppe, N. (1983). Orta Moğolcada Türkçe kelimeler. (Çev.: G. Karaağaç). Türk Dünyası Araştırmaları, 27, 255-262.
• Pulleyblank, E. G. (1955). The Background of the Rebellion of An Lu-shan. London: Oxford University Press.
• Pulleyblank, E. G. (1962a). The consonantal system of old Chinese. Asia Major (New series), 9/1, 58-144.
• Pulleyblank, E. G. (1962b). The consonantal system of old Chinese, part II. Asia Major (New series), 9/2, 206-265.
• Pulleyblank, E. G. (1991). Lexicon of Reconstructed Pronunciation in Early Middle Chinese, Late Middle Chinese, and Early Mandarin. Vancouver: UBC Press.
• Radloff, W. (1895). Die alttürkischen Inschriften der Mongolei. St-Petersburg.
• Ramstedt, G. J. (1913). Zwei Uigurische runeninschriften in der Nord-Mongolei. Journal de la Société Finno-Ougrienne, 30/3, 1-63.
• Ramstedt, G. J. (1951a). Alte türkische und mongolische Titel. Journal de la Société Finno-Ougrienne, 55/2, 59-82.
• Ramstedt, G. J. (1951b). Über onomatopoetische Wörter in den altaischen Sprachen. Journal de la Société Finno-Ougrienne, 55/2, 106-112.
• Ramstedt, G. J. (1976). Kalmückisches Wörterbuch. Helsinki: Lexica Societatis Fenno-Ugricae.
• Rásonyi, L. (1953). Sur Quelques catégories de noms de personnes en Turc. Acta Linguistica Academiae Scientiarum Hungaricae, 3/3-4, 323-352
• Räsänen, M. (1969). Versuch eines etymologischen Wörterbuchs der Türksprachen. Helsinki: Lexica Societatis Fenno-Ugricae.
• Róna-Tas, A. (1986). Hazar kavim adının tarihi üzerine yeni veriler. (Çev.: M. Karakurt). Türk Kültürü Araştırmaları, 24/2, 53-63.
• Rybatzki, V. (2000). Titles of Türk and Uigur Rulers in the Old Turkic ınscriptions. Central Asiatic Journal, 44/2, 205-292. Rybatzki, V. (2006). Die personennamen und titel der mittelmongolischen Dokumente. Eine lexikalische Untersuchung. Helsinki. [e-thesis].
• Rybatzki, V. (2011). Classification of Old Turkic loanwords in Mongolic. M. Ölmez & E. Aydın & P. Zieme & M. S. Kaçalin (Yay.): Ötüken’den İstanbul’a Türkçenin 1290. Yılı (720-2010) Sempozyumu, Bildiriler içinde (s. 185-202). İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• Rybatzki, V. & Wu Kuosheng (2014). An Old Turkic epitaph in runic script from Xi’an (China), the epitaph of Qarï čor tegin. Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft, 164/1, 115-128.
• Sertkaya, O. F. (1984). Göktürk tarihinin meseleleri: Köl Tigin ve Köl-İç-Çor kitabelerinde geçen oplayu tegmek deyimi üzerine. Journal of Turkish Studies, 3, (Orhan Şaik Gökyay Armağanı), c. 2, 369-375.
• Sertkaya, O. F. (1992). Göktürk harfli Uygur kitabelerinin Türk kültür tarihi içerisindeki yeri. Türk Kültürü Araştırmaları, 28/1-2, 325-334.
• Sertkaya, O. F. & S. Harcavbay (2001). Hoyto-Tamir (Moğolistan)’dan yeni yazıtlar (Ön Neşir). Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 2000, 313-346.
• Sertkaya, O. F. (2003). İnşaat yüksek mühendisi Kâzım Mirşan’a cevap: Öngre bınga başı adlı bir tarihçimiz var mı?. Orkun, 64, 26-29.
• Sertkaya, O. F. (2004). Göktürk Yazıtlarında Hintçe Unsurlar. Zeynep Korkmaz Armağanı içinde (366-380). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Shiratori, K. (1945). Kaghan unvanının menşei. (Çev.: İ. Gökbakar). Belleten, 9/36, 497-504.
• Sinanoğlu, Z. Ü. (2021). Arhanan yazıtı üzerine notlar. Dil ve Edebiyat Araştırmaları, 24, 391-407.
• Sinor, D. (1988). The Turkic Title tutuk Rehabilitated. Turcica et Orientalia. İstanbul & Stockholm: Swedisch Research Institute, 145-148.
• Sinor, D. (2003). [Kök] Türk İmparatorluğunun Kuruluş ve Yıkılışı. (Çev.: T. Tekin), Erken İç Asya Tarihi içinde (s. 383-424). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Street, J. C. (1990). Nominal Plural Formations in the Secret History. Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, 44/3, 345-379.
• Şirin User, H. (2006). Eski Türkçede bazı unvanların yapısı üzerine. Bilig, 39, 219-238.
• Şirin, H. (2016). Eski Türk yazıtları söz varlığı incelemesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tekin, T. (1982). The Terkhin Inscription. Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, 37/1-3, 43-86.
• Tekin, T. (1983). Kuzey Moğolistan’da yeni bir Uygur anıtı: Taryat (Terhin) kitabesi. Belleten, 46/184, 795-838.
• Tekin, T. (1993). Hunların dili. Ankara: Doruk Yayınları.
• Tekin, T. (2000). İkinci Bay-bulun (= E 49) yazıtı. Türk Dilleri Araştırmaları, 10, 81-90.
• Tekin, T. (2003). Orhon Türkçesi grameri. İstanbul: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi.
• Tekin, T. (2004). Irk Bitig, Eski Uygurca fal kitabı. Ankara: Öncü Kitap.
• Temir, A. (1981). Türkçe Kül-Tigin ve Moğolca Otçigin Adları Üzerine. K. Röhrborn & H. W. Brands (hrsg.): Scholia, Beiträge zur Turkologie und Zentralasienkunde içinde (s. 194-200). Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
• Tezcan, S. (1975). 1283 Numaralı Tibetçe Pelliot Elyazmasında Geçen Türkçe Adlar Üzerine. Bilimsel Bildiriler 1972 içinde (s. 299-307). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tezcan, S. (1978). Eski Türkçe buyla ve baga sanları üzerine. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 1977, 53-69.
• Thomsen, V. (1912). Dr. M. A. Stein’s Manuscripts In Turkish ‘Runic’ Script from Miran and Tun-Huang. Journal of the Royal Asiatic Society, 1912, 181-227.
• Tıbıkova, L. N. & İ. A. Nevskaya & M. Erdal (2012). Katalog Drevnetyurkskih Runiçeskih Pamyatnikov. Gorno-Altaysk: Gorno-Altaysk Gosudarstvennıy Universitet.
• Togan, İ. & G. Kara & C. Baysal (2006). Eski T’ang tarihi (Chiu T’ang-shu). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Vladimirtsov, B. Ya. (1987). Moğolların içtimaî teşkilatı, Moğol göçebe feodalizmi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Vovin, A. (2004). Some thoughts on the origins of the Old Turkic 12-Year animal cycle. Central Asiatic Journal, 48/1, 118-132.
• Vovin, A. (2007). Once again on the Etymology of the title qaγan. Studia Etymologica Cracoviensia, 12, 177-187.
• Wilkens, J. (2021). Handwörterbuch des Altuigurischen, Altuigurisch-Deutsch-Türkisch. Göttingen: Universitätsverlag Göttingen.
• Yıldırım, F. (2017) Irk Bitig ve Orhon yazılı metinlerin dili. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Zhang Tieshan (2013a). 故回鹘葛啜王子之突厥如尼文考释 / Gu Huihu Gechuo wangzi zhi Tujue runiwen kaoshi. Xiyu Yanjiu, 2013/4, 74-80.
• Zhang Tieshan (2013b). Study of a recently discovered Runic epitaph from Xi’an. H. Şirin User & B. Gül (ed.): Yalım Kaya Bitigi, Osman Fikri Sertkaya Armağanı içinde (s. 665-671). Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Zieme, P. (2005). Die Alttürkischen Reiche in der Mongolei. J. Frings (ed.): DSCHINGIS KHAN und seine Erben. Das Weltreich der Mongolen içinde (s. 63-68). München: Kunst-und Ausstellungshalle der Bundesrepublik Deutschland GmbH Verlag.
• Zieme, P. (2006). Hybrid names as a special device of Central Asian naming. L. Johanson & Ch. Bulut (ed.): Turkic-Iranian Contact Areas içinde (s. 114-127) Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.