DİYÂR-I FENÂDAN MÜLK-İ BEKÂYA: KINALI-ZÂDE HASAN ÇELEBİ’NİN TEZKİRETÜ’Ş-ŞU’ARÂ’SINDA ÖLÜM YOLCULUKTUR METAFORU

Yıl 2023, Cilt: 2023 Sayı: 46, 299 - 312, 25.12.2023

Oğuzhan Et

Öz

Lakoff ve Johnson, çağdaş metafor teorisinde geleneksel yaklaşımlardan farklı olarak metaforları bir dil olayı olmanın ötesinde, bilişsel düzlemde ele almış ve üç tür metafor belirlemiştir: Yapısal metafor, yönelim metaforu ve ontolojik metafor. Yapısal metaforlar, bir kavramın başka bir kavram aracılığıyla anlaşıldığı metaforlardır. Bu metaforların oluşum sürecinde soyut kavramlar, somut ve daha önceden tecrübe edilmiş kavramlar üzerinden yapıya kavuşturulmaktadır. Çalışmada Kınalı-zâde Hasan Çelebi’nin (ö. 1012/1604) Tezkiretü’ş-Şu’arâ’sında ÖLÜM YOLCULUKTUR yapısal metaforu incelenmiştir. Bir mukaddime ve sırasıyla şair padişahların, şair şehzadelerin ve çoğu ilmiye sınıfına mensup diğer şairlerin biyografilerinin aktarıldığı üç fasıldan oluşan bu eser, 994/1586 yılında tamamlanmıştır. Yapısal metaforlarda kültürel kodlar mühim bir role sahip olduğundan, 16. yüzyılda Osmanlı aydınının kültür ve zihin dünyasını şekillendiren İslamiyet ve tasavvufun ölüme yaklaşımı irdelenmiş, Tezkiretü’ş-Şu’arâ’da ÖLÜM YOLCULUKTUR metaforuna işaret eden metaforik ifadeler tasnif edilerek incelenmiştir. Kınalı-zâde Hasan Çelebi’nin Tezkiretü’ş-Şu’arâ’da pek çok şairin ölümünü yolculuk metaforuyla aktardığı, yazarın kullandığı bu yapısal metaforun oluşmasında ve bu metaforları aktarırken kullandığı üslubun şekillenmesinde İslam ve tasavvuf anlayışının etkili olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Çağdaş Metafor Teorisi, Yapısal Metaforlar, Tezkire, Kınalı-zâde Hasan Çelebi, Tezkiretü’ş-Şu’arâ, Ölüm.

Kaynakça

• Topaloğlu, B. (1988). Âhiret. Ahmet Özel (Ed.) İslâm Ansiklopedisi 1. İstanbul: TDV Yay. 543-548.
• Topaloğlu, B. (2007). Ölüm (İslâm’da Ölüm). Adnan Aslan (Ed.) İslâm Ansiklopedisi 34. İstanbul: TDV Yay. 34-35.
• Uçan Eke, N. (2017). Klâsik türk edebiyatında metaforik üslûp. Ankara: Akçağ Yay.
• Uludağ, S. (2007). Ölüm (Tasavvuf). Adnan Aslan (Ed.) İslâm Ansiklopedisi 34. İstanbul: TDV Yay. 37-38
• Uludağ, S. (2016). Tasavvuf terimleri sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yay.
• Yavuz, Y. Ş. (2018). Ruh. İslâm Ansiklopedisi 35. İstanbul: TDV Yay. 187-192
• Yazar, İ. (2013). Şair tezkirelerinde ölüm bağlamında dil ve üslup üzerine bir inceleme. CBÜ Sosyal Bilimler Dergisi 11/1, 457-466.
• Zarcona, T. (2016). Tasavvufta ölüm deneyimi ve ölüme hazırlanma: Türkiye Nakşibendîleri örneği. (G. Veinstein, haz & E. Güntekin, Çev.) Osmanlılar ve ölüm. İstanbul: İletişim Yay. 163-185.