İRAN TÜRK AĞIZLARINDAN FAMENİN İLİ AĞZI ŞEKİL ÖZELLİKLERİNE GENEL BİR BAKIŞ

Yıl 2024, Cilt: 2024 Sayı: 47, 68 - 86, 29.06.2024

Behruz Bekbabayi

https://doi.org/10.59257/turkbilig.1506748

Öz

Türk dilinin ses ve şekil yapısını anlamak, sadece yazılı verileri incelemekle yeterli değildir. Türk dilinin yerel ağızlarının araştırılması ve incelenmesiyle Türkçenin çözülemeyen birçok problemine ışık tutulabilir. Ağız çalışmaları doğrudan Türk dili için kaynak niteliği taşıyan veriler yanında, etnoloji, sosyoloji, tarih, etimoloji ve halkbilimi gibi birçok bilim dalına da dolaylı olarak katkı sağlamaktadır.
Bu makalede Hemedan Eyaleti Famenin ili ağzı üzerine yaptığımız çalışmanın sonuçları yer almaktadır. Çalışmamızda metot olarak dar saha yöntemi seçilmiştir. Çalışma kapsamında Hemedan Eyaleti’ne bağlı Famenin ilinden ayrıntılı derleme yapılmıştır. Ancak makale, Famenin ağzını temsil edebilecek bir köyün derleme metinleri ile sınırlı tutulmuştur. Bu çalışmada üçü erkek ve biri kadın olmak üzere dört kişiden ses kaydı yöntemiyle derleme yapılmıştır. Makalede, Famenin ili ağzının özellikle şekil bilgisi verileri üzerinde durulmuştur. Bu çalışmada elde ettiğimiz en önemli sonuç Famenin ağzının Azerbaycan Türkçesi ağızlarından Y ağzı içerisinde yer almasıdır. Bu makalede betimleme ve karşılaştırma amaçlı olarak bu ağzın şekil özellikleri incelenmiştir ve karşılaştırmalı olarak da daha çok İran Türk ağızlarıyla karşılaştırılmıştır. Ayrıca bu şekil bilgisi verileri zaman zaman Türkiye Türkçesi ile de karşılaştırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ağız, İran Türk Ağızları, Azerbaycan Türkçesi, Famenin Ağzı, Şekil Bilgisi

Kaynakça

• Alyılmaz, S. (2010). Türkçede olumsuz fiillerin geniş zaman biçimbirimi. Turkish Studies, 5(4), 87-118.
• Atıcı, A. (2015). Sungur Türkçesi (ses ve şekil bilgisi). Konya: Eğitim Yayınevi.
• Atıcı, A. (2018). Lalecin Türkçesi (giriş-inceleme-metinler). İstanbul: Paradigma Akademi.
• Aydın, M. (2002). Aybastı ağzı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Bayatlı, H. K. (1996). Irak Türkmen Türkçesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Bekbabayi, B. (2017). Malekan (Melek Kendi) ili ağzı. Urmiye: Ülker.
• Bıcbabaei, B. [Bekbabayi, B.] (2012). Malekan (Melek Kendi) ili ağzı. (Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Bozkurt, F. (1975). Untersuchungen zum Bojnurd-Dialekt des Chorasantürkischen. (Doktora Tezi). Göttingen: Georg-August-Üniversite Goettingen.
• Brendemoen, B. (1987). Trabzon ağızlarındaki zaman kipleri üzerine bir not. Beşinci Milletler Arası Türkoloji Kongresi, C. II, İstanbul, 33-40.
• Çelik, M. (1997). Kaşkay Türkçesi. (Doktora Tezi). İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya.
• Daneshgah-E Payam-E Noor- Vahed-E Famenin. Erişim Adresi: http://famenin.hp.pnu.ac.ir/Portal/Home/?824362/درباره-شهرستان-فامنین
• Doerfer, G. (1969). İran’daki Türk dilleri. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 17, 1-11.
• Doerfer, G. (1971). Khalaj materials. Indiana: Indiana University Publications.
• Doerfer, G. (1973-1974a). Eski Türkçe ile Halaçça arasında şaşırtıcı bir koşutluk. (S. Tezcan, Çev.). Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 21-22(1973-1974), 1-12.
• Doerfer, G. (1973-1974b). İran’da bir dilbilim araştırma gezisi üzerine rapor. (S. Tezcan, Çev.). Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 21-22(1973-1974), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 195-198.
• Doerfer, G. (1987). İran’da Türkler. Türk Dili, (431), 242-251.
• Doğan, T. (2010). Urmiye ağızları. (Doktora Tezi). Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Üniversitesi, Kırıkkale.
• Doğan, T. (2017a). Geşeng ginle - Horasan Türkçesi üzerine bir inceleme. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Doğan, T. (2017b). Horasan Türkçesi metinleri - Ireyimiŋ sézleri (yüreğimin sözleri). Konya: Palet Yayınları.
• Ergin M. (1981). Türkçe dilbilgisi, İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Gece, K. M. (1985). Serap ağzı. (Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Gökdağ, B. A. (2006). Salmas ağzı, Çorum: Karam Yayınları.
• Hashemi Bani, R. (2000). Psykolinguistik açıdan bir Türk ağzı Bon (Bin). (Yüksek Lisans Tezi). İsfahan: İsfahan Üniversitesi.
• Heyet, C. (2008). Türk dilinin ve lehçelerinin tarihî seyri (M. Öztürk, Çev.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Karini, J. (2009). Erdebil ili ağızları. (Doktora Tezi). Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Markaz-E Amar-E Iran. Erişim Adresi: https://www.amar.org.ir/1395-
• Pehlivan, G. (2011). Hemedan bölgesi Bahar ağzı. (Yüksek Lisans Tezi). Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Rezai, M. (2015). İran- Zencan bölgesi, Kaydar ve yöresi ağızları Kaydar ili ağzı. (Doktora Tezi). Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Sarıkaya, M. (1998). Güney Azerbaycan Türkçesi. (Doktora Tezi). Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
• Timurtaş F. K. (2005). Eski Türkiye Türkçesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Tulu, S. (1989). Chorasanturkische materialien aus Kalat bei Esfarayen. Berlin: Klaus Schwarz Verlag.
• Tulu, S. (2005). Bocnurd’dan folklor derlemeleri. Ankara: Ürün Yayınları.
• Tulu, S. (2006). Horasandan masallar ve halk hikâyeleri. Ankara: Ürün Yayınları.
• Tulu, S. (2009a). Şehzade Kerem ile Aslı Han (Horasan Türkçesi varyantı). Konya: Kömen Yayınları.
• Tulu, S. (2009b). Horasan Türklerinden masallar ve halk hikayeleri. Konya: Kömen Yayınları.