TÜRK MİTOLOJİSİNDE KUTSAL SUYUN KORUYUCULARI: DENİZKIZLARI

Year 2024, Volume: 5 Issue: 1, 90 - 102, 01.07.2024

Elif Duman

Abstract

Kâinatın, canlıların varlığının başlangıcı olan anlatılarda ortak olan en önemli öge sudur: Su, ilk yaratılan unsurdur. Bütün canlılar da yaratılışın ve hayatın başlangıcı olan sudan dünyaya gelmiştir. Suyun hem anlatılarda hem de halk arasında yaygın olarak; temizlenme, arınma gibi anlamlar taşıdığı bilinmektedir. Kâinatın özü olarak kabul edilen su hem doğurganlığı hem de öldürücülüğü temsil etmektedir. Bununla birlikte su ulaşılması en kolay elementtir. Bu sebeplerden çeşitli milletlerde suyu koruma ihtiyacı ortaya çıkmıştır. Suyu korumak adına; su kenarlarında, göllerde, derelerde çeşitli olağanüstü varlıkların yaşadığı mitleri ortaya çıkmış ve anlatılara girmiştir. Bu olağanüstü varlıkların tasviri; çoğu batılı kaynaklı popüler kültür ürünü eserlerde ve filmlerde rastladığımız üst kısmı insan alt kısmı balık formundaki deniz kızlarıdır. Dünyanın birçok yerinde anlatılarda çeşitli özellikleriyle geçmiş olan deniz kızları ile ilgili kabul görmüş ilk anlatı MÖ.1000 yıllarına ait Asur kaynaklı Atagatis’e aittir. Dünyanın her yerinde farklı şekillerde anlatılagelen deniz kızları kimi mitlerde güzelliği ve etkileyiciliği ile kimi mitlerde ise öldürücülüğü ile karşımıza çıkmaktadır. Genel kabullerde güzel ve etkileyici olan deniz kızları istediklerinde insan kılığına girebilirler. Günümüzde de dönem dönem gerçekliği sorgulanan olağanüstü bir varlıktır. Sadece kadın değil bazen erkek görünümünde de olabilen bu tasvir, her millette olduğunu gibi Türk mitolojisinde de çeşitli şekillerde kendisini göstermektedir. Yaratılışta önemli bir payı olan “Ak Ana” Türk mitolojisindeki ilk deniz kızı olarak kabul edilebilir. Ak ana tasviri birebir yarı insan yarı balık tasvirine uymaktayken, bir su ruhuna deniz kızı diyebilmek için onun başka özelliklerine de bakılması gerekmektedir. Türk mitolojisinde Ak Ana ile başlayan deniz kızı, diğer milletlere göre yumuşak başlı ve asıl amacı suya doğrudan gelebilecek zararlardan suyu korumak olan varlıklar olarak karşımıza çıkmaktadır. Suyun sahibi olan bu varlıkları sadece suyu koruyan kötücül varlıklar olarak kabul etmek yerine deniz kızları olarak da adlandırmak yanlış olmayacaktır.

Keywords

su kültü, su ruhları, Türk mitolojisi, deniz kızı, yaratılış

References

• Doğru, S. (2023). "Türk Mitolojisinde Alkarısı ve Rize Yöresi Anlatılarına Yansımaları: Cazi Örneği", Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 4/1: 47-62.