TÜRKİYE’DE KIZ ENSTİTÜLERİ: GELENEKTEN GELECEĞE

Yıl 2014, Sayı: 20, 193 - 215, 02.06.2014

Ayten Sezer Arığ

Öz

Batı Avrupa’da ortaya çıkan modernleşme hareketi, pek çok ülke gibi 18. yüzyıldan itibaren Osmanlı’yı da etkilemiş ve bu süreç Cumhuriyet döneminde de devam etmiştir. Osmanlı’da kısmi olarak yaşanan modernleşmeden farklı olarak millî, laik ve çağdaş nitelikler taşıyan Türk modernleşmesi, devletin ve toplumun topyekûn değişimini amaçlamıştır. Yeni bir dünya görüşünün yerleştirilmeye çalışıldığı bu dönemde, değişimle birlikte özellikle eğitimin millîliği üzerinde durularak kültürün korunup yaşatılması vurgulanmıştır. Siyasi, ekonomik, sosyal ve kültürel alanda yapılan inkılaplar kadının düşünce ve yaşam biçimiyle birlikte dış görünüşünün de değişmesine yol açmıştır. Bu dönemde, kıyafette Avrupai giyim tarzından etkilenilmiştir. Bu durum modernleşme ile birlikte ortaya çıkan gelenek-modernleşme ihtilafına dair yapılan tartışmaların aksine geleneksel giyimden bir kopuş olmamış, zaman içinde yerli kültüre, yerli kumaşa ve yerli desenlere verilen önem artmıştır. Özellikle kız enstitüleri tarafından klasik modellerden esinlenilerek yapılan tasarımlarla Türk kadın kıyafeti stilize edilmeye çalışılmıştır. Dönemin biçim, kumaş ve süsleme tekniği ile hazırlanan kıyafetlerle yeni bir Türk modası oluşturulmaya çalışılmıştır. Böylece kaybolmaya yüz tutmuş Türk el sanatları ile işlemeleri yeniden canlandırılarak hem kültürün eğitim yoluyla nesilden nesile aktarılması ve hem de yaşanan değişimle birlikte bir sürekliliğin ortaya konması sağlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Gelenek, modernleşme, moda, kıyafet, Kız Enstitüleri

The Girls’ Institutes in Turkey: From Tradition to Future

Öz

This study is concerned with the connection between the traditional and the future or modern women clothing in the early republican period and the so-called girls’ institutes, which has the role of establishing such a connection. The modernization movement, which emerged in Western Europe, had also influenced the Ottoman Empire since the 18th century and this process continued until the early Republican Period. As opposed to the partial modernisation during the Ottoman time, the Republican-Turkish modernisation included concepts such as nation, secularism and modernity and aimed at a top-down transition of state and society. In this period, the main objective was to establish a new vision of the world and it was stressed that the education system was above all a national issue, which would serve to preserve and maintain cultural one. The fundamental reforms in the political, economic, social and cultural spheres changed women’s way of thinking and their lifestyle but also their appearance. Although there was no legal requirement to have a certain way of dressing, women were influenced by European styles of fashion. In contrast to the debate concerning a clash between the traditional and the modern, there was no departure from traditional clothing and in fact the importance of local culture, fabric and themes increased greatly. Especially the designs of the girls’ institutes, which tried to modernise women Turkish clothing, were inspired by traditional themes. Using the available techniques of the day the idea was to create a new Turkish fashion. This lead to the revival of the almost lost traditional Turkish handicraft which then could be passed over to next generations by means of the education system. This also demonstrates that whilst fundamental changes occur in history, there always remains a great deal of continuity.

Anahtar Kelimeler

Tradition, modernization, fashion, clothing, Girls’ Institutes.

Kaynakça

• Akbulut, Y. (2010). Şıklığın Resmî Tarihi Olgunlaşma Enstitüleri. İstanbul: Doğan Kitap.
• Akın, M. (2011). Kız Teknik Eğitim-Öğretiminde Bir Örnek: Ankara Olgunlaşma Enstitüsü (1958-2002). Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, AÜ Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Ankara.
• Akşam. 27 Şubat 1968.
• Akşit, E. E. (2005). Kızların Sessizliği: Kız Enstitülerinin Uzun Tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Albayrak, N. (2007). New York'ta 'Can-a Şifa' Defilesi. 18 Nisan 2012 tarihinde http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/ShowNew.aspx?id=7804738, 04 Aralık.2007 adresinden erişildi.
• Ankara Olgunlaşma Enstitüsü (AOE). Enstitü Arşivi, tarih yok.
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri. (1952). Cilt II. Ankara.
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri. (1961). Cilt III. Ankara.
• “Bakan Eşleri Osmanlı Defilesine Büyük İlgi Gösterdi”. Zaman, 7 Mart 2004.
• Black, C. E. (1989). Çağdaşlaşmanın İtici Güçleri (M. F. Gümüş, Çev.). Ankara: Verso Yay.
• Buyse, O. (1939). Teknik Eğitim Hakkında Rapor. İstanbul.
• Cevizliler, N. ve Cevizliler, E. (2004). Amerika Büyükelçisi Charles H. Sherrill’in Raporuyla İsmet Paşa Kız Enstitüsü (Ankara). Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, 9, 181-186.
• Cunbur, M. (1992). Atatürk Döneminde Kadın Eğitimi. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, VIII(23), 259-272.
• Davison, A. (2002). Türkiye’de Sekularizm ve Modernlik (T. Birkan, Çev.). İstanbul: İletişim Yay.
• Dewey, J. (1939). Türkiye Maarifi Hakkında Rapor. Ankara: Maarif Vekilliği.
• Erduran, L. (1968). Bütün Yönleriyle Olgunlaşma Enstitüsü. Hayat, 4, 1.
• Ergin, O. N. (1977). Türkiye Maarif Tarihi, Cilt 1-2. İstanbul: Eser Matbaası.
• Erkal, M. (1999). Sosyoloji. İstanbul: Der. Yayınları.
• Fatih Giysi Koleksiyonu. 25 Şubat 2014 tarihinde bk.http://mebk12.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/06/01/972455/icerikler/fatih-giysi koleksiyonu_641451.html?CHK=b8875109acb644ef0fed76ada454e022 adresinden erişildi.
• Güngör, O. (1968, 18 Aralık). Elbiseleri Satın Almak İstediler, Ama Alamadılar!. Hür Anadolu.
• Harun, K. (1964). Olgunlaşma Enstitüsü Yılın En Güzel Defilesini Tertipledi. Vatan Gazetesi, 18 Nisan 1964. İstatistik Göstergeler 1923-2009. (2010). Ankara: Türkiye İstatistik Kurumu Yayını.
• Kız Enstitüleri ve Sanat Okulları. (1938). Ankara.
• Kız Teknik Öğretim Genel Müdürlüğü Brifingi. (1982). Ankara: KTÖGMB.
• Kız Teknik Öğretim Müdürlüğü. (1958, Temmuz). Mesleki ve Teknik Öğretim. 6, 65.
• Kız Teknik Öğretim Olgunlaşma Enstitüleri. (1964). Ankara: MEB Mesleki ve Teknik Öğretim Yayım Müdürlüğü.
• Kız Teknik Öğretim Olgunlaşma Enstitüleri. (2006). Ankara: T.C. MEB Kız Teknik Öğretim Genel Müdürlüğü Yayını (KTÖOE).
• Kız Teknik Öğretim Şerife Uludağlı Olgunlaşma Enstitüsü. (1995). Ankara.
• Kodaman, B. (1980). Tanzimat’tan II. Meşrutiyet’e Kadar Sanayi Mektepleri. Türkiye’nin Sosyal ve Ekonomik Tarihi (1071-1920), (O. Okyar ve H.İnalcık, Ed.). Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
• Kuhne, A. (1939). Mesleki Terbiyenin İnkışafına Dair Rapor. İstanbul: Maarif Vekâleti Yay.
• McDonald, K. D. (1998). Fascist Fashion: Dress, the State and the Clothing Industry ın Thi Third Reich. Ph.D, December, University of California Revirside.
• Meriç, Ü. (1987). Sosyolojik Açıdan Kılık-Kıyafet ve İslam’da Örtünme (2. bsk.). İslam’da Kılık Kıyafet ve Örtünme, B. Topaloğlu vd. (Yay. Haz.). İslamî İlimler Araştırma Vakfı Yayını, İstanbul.
• Mesleki ve Teknik Öğretim. (1958, Ağustos). 66.
• Meşe, İ. (2010). Türkiye Cumhuriyeti Modernleşmesi ve Siyasal Seçkinler (1923–1938). Yayımlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Mevlana-Cana Şifa' Defilesi. 18 Nisan 2012 tarihinde http://www.haberler.com/mevlana-cana-sifa-defilesi-haberi/27Ocak2008 adresinden erişildi.
• Olgunlaşma Enstitüsü. (1960). Ankara: Resimli Posta Matbaası Ltd Şirketi.
• Öcal, O. M. (2009). Somut Olmayan Kültürel Miras Nedir?. Ankara: Geleneksel Yayınları.
• Özalp, R. (1961, Ekim). Türkiye’de Yüz Yıllık Mesleki ve Teknik Öğretim. Mesleki ve Teknik Öğretim, 104, 17-122.
• Sezer Arığ, A. (2007). Atatürk Türkiye’sinde Kılık Kıyafette Çağdaşlaşma. Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Sezer Arığ, A. (2011). Ankara’da Modanın Öncüsü Bir Okul: İsmet Paşa Kız Enstitüsü. Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi (CTAD),14, 3-15.
• Tözün, S. (1965, 1 Mayıs). Halkımız Ucuz ve Hazır Giyime Alıştırılıyor. Ulus.
• Tüzün, Z. (1958, Haziran). Kız Teknik Öğretim: Brüksel’e Gidecek Elbiseler Kız Teknik Öğretmen Okulunda Teşhir Edildi. Mesleki ve Teknik Öğretim, 64.
• Üstündağ, G. (1968, 30 Mayıs). Türk Modası Moda Başkenti Paris’i Fethetti. Hayat, 2, 23.
• Yenersü, A. (Haz.). (2006). Geçmişten Günümüze Kız Teknik Öğretim Genel Müdürlüğü. Ankara: MEB Yayını.
• Yerdeş, G. (1964, 18 Kasım). Bir Defilede Erkek Olarak Yalnız Ben Vardım. Ulus.