Socio-historical Structures of Semi-nomads in Turkey

Yıl 2013, Cilt: 19 Sayı: 19, 23 - 38, 01.12.2013

Şeyda Büyükcan Sayılır

Öz

Semi-nomads, pursuing their economic and cultural lives according to the areas of Anatolia where their ethnic roots are found, are referred to as “Yörük/Yürük” (Nomad) or “Türkmen” (Turcoman). The nature of the geographical region also gave rise to cultural differences arising from the various economic enterprises preferred by each semi-nomadic group. In parallel with this cultural differentiation, religious differences appeared in the past. During the reign of Yavuz Sultan Selim, in particular, the people of Anatolia became split into two groups, the Sunni and Alevi-Kızılbaş (Alevite, Alawi), under the influence of Safevi (Shia-Salafi) propaganda. A social differentiation is therefore seen in the basic lifestyle (settled and semi-nomadic) and religious practices (Sunni and Alevi) of the Turcomans who were exposed to religious differences and who first came to Anatolia and made the area their home.
In Anatolia, the new settlement policies were applied to semi-nomads with measures that altered and cut off their customary migratory routes. The semi-nomads were left in the position of being forced to choose a settled life in the place where they were. The government introduced a new concept called “Ekrad Türkmeni” (Ekrad Turcomans), as they are known in the documents of the time.

Anahtar Kelimeler

Turk, Turkoman, yoruk, semi-nomad, clan.

TÜRKİYE’DE KONAR GÖÇERLERİN SOSYO-TARİHSEL YAPILARI

Öz

Şeyda BÜYÜKCAN SAYILIR
Özet: Anadolu’nun coğrafi yapısına göre ekonomik ve kültürel hayatları şekillenen konar göçerler, etnik kökenden ziyade bulundukları coğrafyaya göre “Yörük” veya “Türkmen” isimleriyle anılmışlardır. Bu coğrafi yapının gereği olarak da konar göçerlerin tercih ettikleri birçok farklı iktisadi faaliyetin doğurduğu kültürel farklılıklar oluşmuştur. Diğer yandan Yavuz Sultan Selim dönemindeki Safevi propagandasının etkisiyle Anadolu’da, halkın bir kısmı, Alevi (Kızılbaş) kimliği kazanmaya başlamıştır. Bu bağlamda dinî bakımdan da farklılaşan Anadolu insanı tek tük bu farklılıklara rağmen kültürel olarak ve gündelik yaşam tarzları (yerleşik-konar göçer) bakımından derin bir ayrışma yaşamamıştır. Osmanlı Devleti tarafından konar göçerlere uygulanan iskân politikaları sonucu veya bu grupların kendiliğinden yerleşik hayata geçmeleri sebebiyle Türkmen grupların gündelik hayatları önemli ölçüde değişmiştir. Göç güzergâhlarında veya zorla iskân edildikleri bölgelerde karşılaşıp karıştıkları gruplarla da etkileşim içinde bulunan konar göçerler arasında bazen kimlik kargaşası veyahut kendisini tanımlama biçimlerinde değişiklikler yaşanmıştır. “Türkmen Ekradı” ifadesi de bu tanımlamalardan birisidir.

Anahtar Kelimeler

Türk, Türkmen, yörük, konar göçer, aşiret.

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA).
• Cevdet Maliye, Dosya: 290, Gömlek: 11874.
• Araştırma Makaleleri
• Akis, M. (2004). Tahrir Defterlerine Göre 16. Yüzyılda Kilis Sancağındaki Aşiretlerin İdareleri, Nüfusları ve Yaşam Tarzları. Tarih Araştırmaları Dergisi, 9-31.
• Artun, E. (1996). Çukurova Yörüklerinin Gelenek ve Görenekleri Bunlardaki Eski Kültür İzleri. I. Akdeniz Yöresi Türk Toplulukları Sosyo-Kültürel Yapısı (Yörükler) Sempozyumu Bildirileri içinde (ss. 25-62). Ankara: KB Yayınları.
• Bulduk, Ü. (2008). Sosyal Yaşayış, Konar Göçerlik ve Etnisite. Uyan Türkiye’m- II. Yörük-Türkmen Büyük Kurultayı ve Bilim Şenliği (3-4 Mayıs 2008) içinde (ss. 216-223). Ankara.
• Buran, A. (2011). Kürtler ve Kürt Dili. Turkish Studies-International Periodical For The Languages, Terature and History of Turkish or Turkic, V(6-3), 43-57.
• Caferoğlu, A. (1973). Anadolu Etnik Yapısının Oğuz-Türkmen-Yörük Üçlüsü. İslam Tetkikleri Enstitüsü Dergisi, V(1-4), 75-86.
• Çabuk, V. (1979). Yörük. İslam Ansiklopedisi içinde (XIII/430, C. II, ss. 82-96). İstanbul.
• Gündüz, T. (1999). Osmanlı Tarih Yazıcılığında Türk ve Türkmen İmajı. Osmanlı içinde (C. 7, ss. 92-97). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Gündüz, T. (2003). Osmanlı Ekonomisi İçinde Konargöçerler. S. Yalçın (Haz.). 60. Yılında İlim ve Fikir Adamı Prof. Dr. Kazım Yaşar Kopraman’a Armağan içinde (ss. 358-366). Ankara.
• Halaçoğlu, Y. (1996, Nisan). Osmanlı Belgelerine Göre Türk-Etrak Kürd-Ekrad Kelimeleri Üzerine Bir Değerlendirme. Belleten içinde (C. LX, S. 227, ss. 139-146). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Özönder, S. B. (2000). Osman Bey’in Oğullarına Öğüdüdür. KÖK Sosyal ve Stratejik Araştırmalar Dergisi, Osmanlı Özel Sayısı içinde (ss. 3-10). Ankara: KÖKSAV.
• Sümer, F. (1952). Bayatlar. İ. Ü. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, IV(4), 373-398.
• Sümer, F. (1970). Anadolu’da Moğollar. Selçuklu Araştırmaları Dergisi, I(1969), 1-147.
• Sümer, F. (1989). Kayı Boyu ve Karakeçililer. Türk Dünyası Tarih Dergisi, 34, 4-8.
• Telif Eserler
• Akdağ, M. (1995). Türkiye’nin İktisadi ve İçtimai Tarihi, Cilt 2. İstanbul.
• Akgündüz, A. (1990-1992). Osmanlı Kanunnameleri ve Hukukî Tahlilleri. (Cilt. II, V, VII). İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı.
• Barbaro, J. (2005). Anadolu’ya ve İran’a Seyahat (T. Gündüz, Çev.). İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• Baykara, T. (1969). Denizli Tarihi: II. Kısım. İstanbul: Fakülteler Matbaası.
• Bayraktar, M. (2009). Doğu ve Batı Kaynaklarına Göre Kürtler Türklerin Nesi Oluyor?. Ankara: BK Yayınları.
• Cahen, C. (1979). Osmanlılardan Önce Anadolu’da Türkler. İstanbul: E Yayınları.
• Emecen, M. F. (1989). XVI. Asırda Manisa Kazası. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları.
• Eröz, M. (1991). Yörükler. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmalar Vakfı Yayınları.
• Gökçen, İ. (1946). 16 ve 17. Asır Sicillerine Göre Saruhan’da Yürük ve Türkmenler. İstanbul: Manisa Halkevi Yayınları.
• Gündüz, T. (1997). Anadolu’da Türkmen Aşiretleri- Boz-ulus Türkmenleri 1540-1640. Ankara: Bilge Yayınları.
• Güngör, K. (1941). Cenubî Anadolu Yürüklerinin Etno-Antropolojik Tetkiki. Ankara: DTCF Antropoloji ve Etnoloji Enstitüsü Neşriyatı.
• Halaçoğlu, Y. (2006). XVIII. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nun İskân Siyaseti ve Aşiretlerin Yerleştirilmesi. Ankara: TTK.
• Halaçoğlu, Y. (2009). Anadolu’da Aşiretler, Cemaatler, Oymaklar (1453-1650) I. Ankara: TTK.
• Hoca Sadeddin Efendi. (1999). Tacü’t-Tevarih, Cilt I. İ. Parmaksızoğlu (Yay). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları
• İnalcık, H. (2009). Seçme Eserler II, Devlet-i Aliyye, Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar-I. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Neşrî, M. (1995). Kitab-ı Cihannümâ. F. R. Unat ve M. A. Köymen (Yay.). Ankara: TTK Yayınları.
• Refik, A. (1989). Anadolu’da Türk Aşiretleri (966-1200). İstanbul: Enderun Kitabevi
• Seyirci, M. (2000). Batı Akdeniz Bölgesi Yörükleri. İstanbul: Der Yayınları.
• Sümer, F. (1999). Oğuzlar (Türkmenler), Tarihleri- Boy Teşkilatı Destanları. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• Şeref Han. (2009). Şerefname (M. E. Bozarslan Çev.). İstanbul: Deng Yayınları.
• Timur, T. (1986). Osmanlı Kimliği. İstanbul: Hil Yayınları.
• Turan, O. (1996). Selçuklular Zamanında Türkiye. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Türkay, C. (2005). Başbakanlık Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı İmparatorluğu’nda Oymak-Aşiret ve Cemaatler. İstanbul: İşaret Yayınları.
• Ünal, M. A. (1999). XVI. Yüzyılda Çemişgezek Sancağı. Ankara: TTK Yayınları.
• Yetkin, Ç. (1979). Etnik ve Toplumsal Yönleriyle Türk Halk Hareketleri ve Devrimler. İstanbul: May Yayınevi.
• Yinanç, R. (1989). Dulkadir Beyliği. Ankara: TTK Yayınları.