Nakşibendi Geleneğinde İbnül-Arabl: Destek mi Muhalefet mi?

Yıl 2007, Sayı: 6, 43 - 60, 01.06.2007

Rüya Kılıç

Öz

Bu çalışmada, İbnü'l-Arabi adının İslam ve Osmanlı tasavvuf tarihinde özel bir anlama sahip olduğu tarikatlardan biri olan Nakşibendi geleneğindeki yerinin incelenmesi amaçlanmaktadır. Öncelikle, bir tarikatın geleneğinde İbnü'l-Arabi'ye dair görüşlerin değişmeyen tek bir çizgi takip etmediğini unutmamalıyız. İlk dönem Nakşibendileri İbnü'l-Arabi'ye ilgi ve hayranlık duyarken Sirhindi İbnü'l-Arabi'ye eleştirel yaklaşımı ile dikkat çekti. Aslında, Sirhindi-Mektubôt-vahdet-i şühüd ile İbnü'l-Arabi-Fızsds-vahdet-i vücüd arasındaki çelişki her zaman zannedildiği kadar derin değildi ve xıx. yüzyılda hızlı bir biçimde İslam dünyasını etkisi altına alan Halidi örnekleri İbnü'l-Arabi adının Nakşibendi çevrelerinde hala unutulmadığını gösteriyordu.

Anahtar Kelimeler

İbnü'l-Arabi, Sirhindi, Nakşibendi, vahdetü 'l-vücüd, vahdetü' ş-şühüd

Kaynakça

• ABU MANNEH, Butrus, (2001). "Shaykh Ahmed Ziya'üddin el-Gümüşhanevi and the Ziya'i-Khalidi Sub-Order", Studies on Is/am and the Ottoman Empire in the 19th Century (1826-1876). İstanbul: Isis, 149-159.
• ABU MANNEH, Butrus, (2005). "Halidiliğin Yükselişine ve Gelişmesine Yeni Bir Bakış", Osmanlı Toplumunda Tasawuf, (Hazırlayan A. Yaşar Ocak), Ankara: TTK. Ahmed Ziyôüddin Gümüşhanevi Sempozyum Bildiri/eri, (1992), İstanbul: İlim Kültür ve Sanat Vakfı (Seha Neşriyat).
• ALGAR, Hamid, (1991). "İlk Dönem Nakşibendi Geleneğinde İbn 'Arabi'nin Düşüncelerinin İzleri", (Çev. Salih Akdemir), İslami Araştırma/ar, V, sy. :1, 1-20.
• ALGAR, Hamid, (1990). "Bokari, Amir Ahmad", Encyclopaedia Iranica, IV, 329.
• ALGAR, Hamid, (1997). "Halidiyye", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XV, 295-296.
• ALGAR, Hamid, (1997). "Halid el-Bağdadi", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansikiopedisi, XV, 283-285.
• ALGAR, Hamid, (2000). "İmam-ı Rabbani", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XXII: 194-199.
• ATEŞ, Süleyman, (1974). İşdri Tefsir Okulu, Ankara: Ankara Ünv. Yay.
• CEBECİOGLU, Ethem, (1999). İmam-ı Rabbdni Hareketi ve Tesirleri, İstanbul, Erkam Yayınları.
• CHITTICK, W. C. (1979). "The Perfect Man as the Prototype of the Self in the Sufism of Jami", Studia Is/amica, XLIX, 135-157.
• CHITTICK, W. C. (1994). "Rumi and wahdat al-wujud", Poetry and Mysticismin Islam: The Heritage of Rumi, (Ed. A. Banani, R. Hovannisian and G. Sabagh), Cambridge.
• CHlTTICK, W. c., (2003). Hayal Alemleri İbn Arabi ve Dinlerin Çeşitliliği Meselesi, (Türkçesi Mehmet Demirkaya), İstanbul: Kaknüs.
• CHODKIEWICZ, Michel, (2005). "İbn Arabi'nin Öğretisinin Osmanlı Dünyasında Karşılanışı", Osmanlı Toplumunda Tasavvuf ve Sufıler, Hazırlayan A. Yaşar Ocak, Ankara: TTK Yayınları.
• DAMREL, W. David, (1990). "The Spread of Naqshbandi Political Thought in the Islamic World", Naqshbandis, (M. Gaborieau-A. Popovic-T. Zarcone), fstanbul: Isis.
• DOGAN, Ahmet, (2002). Salih Baba (Hayatı, Edebi Şahsiyeti ve Şiirleri), Ankara: Akçağ.
• ERDEM, Hüsameddin, (1990). Bir Tanrı-Alem Münasebeti Olarak Panteizm !ve Vahdet-i Vücüd, Ankara: Kültür Bakanlığı.
• ERGİN, Osman Nuri, (1942). Balıkesirli Abdiiiaziz Mecdi Tolun Hayalı ve Şahsi yeli, İstanbuL.
• Gümüşhanevi Ahmed, (1275). Ruhu '/- 'drifin, İstanbuL.
• Gümüşhanevi Ahmed, (1978). Ruh 'ul-Arifin (Vus/at Ehli ve İlAhi Aşk), (Mütercim Rahmi Serin), İstanbul: Pamuk Yayınları.
• Gümüşhanevi Ahmed, İcazetnôme, Süleymaniye Kütüphanesi, Yazma Bağışlar, nr. 550.
• Gümüşhanevi Ahmed, Risdle fi 'l-İcôze Mine ı.tı« ve 't-Tarik, Süleymaniye Kütüphanesi, Yazma Bağışlar, nr. 821.
• Gümüşhanevi Ahmed, Risdletü 'l-İcdze fi 'I-İlmi ve 'd-Dini ve 't-Tarika, Süleymaniye Kütüphanesi, Yazma Bağışlar, nr. 827.
• GÜNDÜZ, İrfan (1984). Gümüşhanevi Ahmed Ziydüddin Hayatı-Eserleri-Tarikat an/ayışı ve Hôlidiyye Tarikatı, İstanbul: Seha Neşriyat.
• HOURA~İ, Albert, (1972). "Shaikh Khalid and the Naqshbandi Order", Islamic i Philosophy and the Classical Tradition, (Ed. S. M. Stern, A. Hourani and , V. Brown), Oxford.
• HÜseyin Sadedin (Ergun), (1340). "İmam-ı Rabbeni ve Şahsiyet-i Tasavvuffiyyesi", . i Milli Mecmua, sayı 28.
• Hüseyin Vassaf, (2006). Sefine-i Evliyd, II, (Hazırlayanlar M. Akkuş-A. Yılmaz), Istanbul: Kitabevi.
• İmam-ı Rabbani, (1277). Mekrübôı, (Mütercim Müstakimzade Süleyman), I-III, IstanbuL.
• İmam-ı Rabbani, (1979): Mektübdı-ı Rabbani, (Arapçadan Çeviren Abdülkadir i Akçiçek), I-II, Istanbul: Çile Yayınevi.
• KARA, Mustafa (1988). "Molla İlahi'ye Dair", Osmanlı Araştırmaları, vıı-vın, , 365-392.
• KARA, Mustafa (1995). "Emir Buhari", Türkiye Diyanet Valf! İslam Ansiklopedisi, i XI: 125-126.
• KARA, Mustafa, (1988). "Abdullah-ı İlahi", Türkiye Diyanet Valf! i Islam Ansiklopedisi, I: 110-112.
• KILIÇ, M Erol, (1999). "İbnü'I-Arabi, Muhyiddin", Türkiye Diyanet Valf! İslam : Ansiklopedisi, XX: 493-516.
• KILIÇ, M Erol, (1996). "el-Fütühatü'l-Mekkiyye", Türkiye Diyanet Valf! İslam Ansiklopedisi, XIII: 251-258.
• KONUK, A. Avni (1948-1949). "İmam-ı Rabbani ve Mektuplan", Tasavvuf, 1,1-7.
• KONUK, A. Avni , İmam-ı Rabbani ve Mektupları, İstanbul Belediyesi, Atatürk Kitaplığı, Osman Ergin, nr. 1812.
• KONUK, A. Avni Vahdet-i Vücüd ve Vahdet-i Şuhud Münakaşaları, İstanbul Belediyesi, Atatürk Kitaplığı, Osman Ergin, nr. 1813.
• KONUK, A. Avni (1999). Fususü'I-Hi~em Tercüme ..ve.Şerhi (Hazırlayanlar Mustafa Tahralı-Selçuk Eraydın). Istanbul: M. U. Ilahiyat Fakültesi Vakfı Yayınlan, I-IV.
• ÖGKE, Ahmet, (2001). Yiğitbaşı Veli Ahmed Şemseddin-i Marmaravi. Iİstanoolll: Insan Yayınları.
• ÖNGÖREN, Reşat, (2000). Osmanlılar'da Tasavvuf Anadolu'da Sitfiler, Devlet ve Ulema (XVI Yüzyıl), İstanbul: İz Yayıncılık RİZVİ, Sayid Athar, (I 983). A History of Sufism in India, II, New Delhi.
• SAFI, (Fa~ddin Ali), (1291). Reşahôt-ı Aynü'l-Hayôt Tercümesi, (M. !Ma'.f), IstanbuL.
• SUNAR, Cavit, (1960). İmam Rabbani-İbn Arabi Vahdet'i Şuhüd-Vahdetci Vü 'd Meselesi, Ankara.
• TOSUN, Necdet, (2003). Bahaeddin Nakşbend Hayatı, Görüşleri, Tarikatı. !İstanbrl: İnsan Yayınları
• TÜRER, Osman, (1997). "Hani, Abdülmecid b. Muhammed", Türkiye Diyonet Vd(ifı Islam Ansiklopedisi, XVI, 29-30
• ULUDAG, Süleyman, (1997). "Anadolu'da