XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Niksar Kazasında Mâlikâne-Divânî Sistemi Üzerine Bazı Değerlendirmeler

Yıl 2016, Sayı: 25, 23 - 40, 16.12.2016

Abdullah Bay

Öz

Osmanlı arazi hukuku hakkındaki çalışmalara katkıda bulunmak amacıyla hazırlanan bu makalede, gelirlerin bir bölümünün mâlikâne hissesi olarak özel şahıslara veya vakıflara, diğer bölümünün ise divânî hissesi olarak devlete ait sayıldığı mâlikâne-divânî sistemi, Niksar kazası üzerinden incelenecektir. Yörede mâlikâne-divânî sisteminin timar sistemi ile iç içe geçen yapısı, konunun timar sistemi ile birlikte ele alınmasını zorunlu kılmaktadır. Bu sebeple askerî ve idarî düzen açısından olduğu kadar toprak idaresi bakımından da önemli görevler yüklenen timar sisteminin durumu da ele alınacaktır. İncelenen kayıtlar, XIX. yüzyılda mâlikâne-divânî sisteminin aldığı vaziyet yanında, timar sisteminin işleyişi ve durumu hakkında da önemli bilgiler vermektedir. Bu amaca yönelik olarak ilgili belgeler incelenerek konu ile ilgili tespitlerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Niksar, Canik, Mâlikâne-Divânî sistemi, timar, vakıf, arazi

Kaynakça

• Acun, F. (2002). Klasik Dönem Eyalet İdare Tarzı Olarak Timar Sistemi ve Uygulaması. Türkler içinde (C. IX, ss. 899-908). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Açıkel, A. (2004). XV-XVI. Yüzyıllarda Artukabad Kazasının Sosyal Yapısı. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 12(25), 181-220.
• Açıkel, A. M. (2002). M. Niksar Kazasının İdarî Durumu ve Nüfus Yapısının Dinî ve Etnik Açıdan Analizi (1880-1916). Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 19(2), 235-257.
• Adıyeke, N. (2000). Temettüat Sayımları ve Bu Sayımları Düzenleyen Nizamname Örnekleri. OTAM, 11, 769-823.
• Akdağ, M. (1945). Timar Rejiminin Bozuluşu. AÜDTCF Dergisi, III(4), 419-431.
• Aydın, V. (2001). Timar Sisteminin Kaldırılması Süreci ve Bazı Değerlendirmeler. OTAM, 12, 65-104.
• Barkan, Ö. L. (1979). Timar. İA, 12(I), 237-335.
• Barkan, Ö. L. (1939). Türk-İslam Toprak Hukuku Tatbikatının Osmanlı İmparatorluğu’nda Aldığı Şekiller: Mâlikâne-Divânî Sistemi. Türk Hukuk ve İktisat Tarihi Mecmuası, 2, 119-184.
• Barkan, Ö. L. (1942). Türk-İslam Toprak Hukuku Tatbikatının Osmanlı İmparatorluğu’nda Aldığı Şekiller: İmparatorluk Devrinde Toprak Mülk ve Vakıflarının Hususiyeti I. İstanbul Hukuk Fakültesi Mecmuası, 3, 906-942. Beldiceanu, N. (1985). XIV. Yüzyıldan XVI. Yüzyıla Osmanlı Devletinde Timar (A. Kılıçbay, Çev.). Ankara: Teori Yayınları.
• Bilgili, A. S. (2009). Sivas Alibaba Zaviyesi Vakfı Belgeleri. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 51, 1-34.
• Bostan, M. H. (2007). Niksar. DİA, 33, 119-122.
• Bostan, M. H. (2002). XV. ve XVI. Yüzyıllarda Osmanlı Yönetiminde Niksar Şehri (1455-1574). XIII. Türk Tarih Kongresi 4-8 Ekim 1999, Kongreye Sunulan Bildiriler içinde (C. 3, ss. 1-26). Ankara: TTK.
• Cezar, M. (1965). Osmanlı Tarihinde Levendler. İstanbul: İstanbul Güzel Sanatlar Akademisi Yayınları.
• Cin, H. (1985). Osmanlı Toprak Düzeni ve Bu Düzenin Bozulması. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Çiftçi, C. (2004). Bursa’da Vakıfların Sosyo-Ekonomik İşlevleri. Bursa: Gaye Kitabevi.
• Darkot, B. (1962). Niksar. İA, IX, 273-275.
• Eken, G. (2006). 19. Yüzyıl Mardin Vakıfları Üzerine. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 20, 233-253.
• Genç, M. (2003). Mâlikâne-Divânî. DİA, 27, 518-519.
• Güran, T. (2000). 19.yüzyıl Temettüat Tahrirleri. Osmanlı Devleti’nde Bilgi ve İstatistik içinde (ss. 74-94), Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü Yayınları.
• İnalcık, H. (2012). Timar. DİA, 41, 168-173.
• İnalcık, H. (1999). Timar. Encyclopedia of Islam in (V. IX, pp. 502-509). Leiden: Brill.
• Karal, E. Z. (1988). Selim III’ün Hattı Hümayunları (Nizam-ı Cedid) 1789-1807. Ankara: TTK.
• Kucur, S. S. (1993). Sivas, Tokat ve Amasya’da Selçuklu ve Beylikler Devri Vakıfları. Basılmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• Kuran, A. (1968). Tokat ve Niksar’da Yağıbasan Medreseleri. VD., VII, 39-43.
• Kuzucu, K. (1996). XIX. Yüzyıl Ortalarında İlbeyli Kazasının Sosyal ve İktisadî Durumu. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Kütükoğlu, M. (1995). Osmanlı Sosyal ve İktisadi Tarihi Kaynaklarından Temettü Defterleri. Belleten, LIX(225), 395-412.
• Muhasebe-i Vilâyet-i Karaman ve Rum Defteri (937/1530). (1997). A. Özkılınç ve diğerleri (Haz.). Ankara: Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Musa Ç. (1991). Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapıları. Ankara: TTK.
• Ocak, A. Y. (1978). Zaviyeler. VD., XII, 247-269.
• Öz, M. (1994). Tahrir Defterlerine Göre Vezirköprü Yöresinde Mâlikâne-Divânî Sistemi. VD, XXIII, 229-241.
• Öz, M. (1997). XVI. Yüzyılda Lâdik Kazasında Mâlikâne-Divânî Sistemi. VD, XXVI, 65-73.
• Özkaya, Y. (1979). XVIII. yüzyılın Sonlarında Timar ve Zeamet Düzeni Konusunda Alınan Tedbirler ve Sonuçları. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, 32, 219-254.
• Öztürk, N. (1991). Vakıflar Arşiv Kayıtlarına Göre Niksar Vakıfları. VD, XXII, 45-68.
• Pamuk, Ş. (1988). 100 Soruda Osmanlı-Türkiye İktisadi Tarihi 1500-1914. İstanbul: Gerçek Yayınları.
• Sahillioğlu, H. (1973). Ramazanoğullarından Davud Bey Oğlu Mahmud Bey Vakfiyesiyle Fağfur Paşa Oğlu Ali Bey Vakfiyesi. VD., 10, 136-161.
• Savaş, S. (1992). Bir Tekkenin Dinî ve Sosyal Tarihi Sivas Ali Baba Zaviyesi. İstanbul: Dergah Yayınları.
• Sertoğlu, M. (1967). Osmanlı İmparatorluğu Devrinde Toprak Dirliklerinin Çeşitli Şekilleri. IV. Türk Tarih Kongresi (Ankara 20-26 Ekim 1961), Kongreye Sunulan Bildiriler içinde (ss. 281-291), Ankara: TTK.
• Şahin, İ. (1979). Timar Sistemi Hakkında Bir Risâle. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, 32, 905-935.
• Şemseddin Sami. (1316/1898). Kamûs’ul Âlâm. VI, İstanbul: Mihran Matbaası.
• Tanzimat Sonrası Arazi ve Tapu (35 Numaralı Kanun-ı Kalemiye Defteri-40 Numaralı Kanunnâme-i Arazi Defteri) (Transkiripsiyon Tıpkıbasım). (2014). A. Sivridağ ve diğerleri (Haz.), İstanbul: Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları.
• Taş, H. (1998). XVI. Yüzyılda Rum Eyaletinde Mirî Toprakların Mülk ve Vakfa Dönüştürülmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Toraman, Ö. (2010). Tanzimat’ın Yurtluk-Ocaklık ve Hükümet Sancaklarda Uygulanması (1839-1864). Basılmamış Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.
• Tursun Beğ. (1977). Tarih-i Ebu’l-Feth. M. Tulum (Haz.), İstanbul: Fetih Cemiyeti Yayınları.
• Üçok, C. (1944). Osmanlı Devleti Teşkilatından Timarlar Mali Bakımdan Timarlar. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, II(1), 73-92.
• Üçok, C. (1944). Osmanlı Devleti Teşkilatından Timarlar Giriş. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, I(4), 525-551.
• Venzke, M. L. (1986). Aleppo’s Mâlikâne-Divânî System. Journal of American Oriental Society, 106(3), 451-468.
• Yediyıldız, B. (1987). Niksarlı Ahi Pehlivan’ın Dar’üs-sülehâsı. Türk Tarihinde ve Kültüründe Tokat Sempozyumu (2-6 Temmuz 1986), S.H. Bolay ve diğerleri, (Haz.) içinde (ss. 281-290). Ankara: Gelişim Matbaası.