Anadolu’da Toplumsal Kimliğin İnşası ve Dede Korkut Boylarındaki Bireyin Tekâmülü

Yıl 2016, Sayı: 25, 65 - 90, 16.12.2016

Mehmet Surur Çelepi

Öz

Dede Korkut Boyları, Oğuzların dünya algılarının, kültürel hafızanın aktarılmasıyla dünyaya uyarlanmasını işleyen ve Türk kültür tarihinin envanter listesi olarak kabul edilen başat eserlerindendir. Oğuzların temsilcisi Osmanlı, yükselme döneminin başlarında hükümranlığının sürdüğü bölgelerde bir toplumsal kimlik inşasına başlar. Bu süreçte fiziki olarak fethedilen toprakların manevi olarak benimsenmesi amaçlanır. Bu doğrultuda yoğun bir kültür hareketine girişen Osmanlı, Oğuz töresini işleyen Dede Korkut boylarının yazılmasını veya derlenmesini sağlamış olabilir. Dede Korkut Kitabı, Oğuz töresinin mesajlara dönüştürülerek edebi eser hâline getirilmiş hâlidir. Eserde en çok bireyin tekâmülüne (gelişimine) önem verilir. Tekâmülün gerçekleşmesi tefekkür ve tezekkürün uyumuna bağlıdır. Eserde, erdem, Tanrı kutu, mürşit / eğitim, akıl istişare, öğüt, din, rüya gibi unsurları tefekkür ederek içselleştirmesi beklenen birey bunları hüner, alplık, liyakat, sadakat, namus, itaat, hayâ olarak dışa yansıtmalı ve hayatını buna göre düzenlemelidir. Osmanlı, yükselme döneminde kemale ermiş, tekâmülünü tamamlamış bireylere muhtaçtır. Tefekkür ve tezekkürü uyumlu bir şekilde hayatlarına uyarlayan bu insanlar, Osmanlının yükselme döneminde ve gelişmesinde ihtiyaç hissettiği en önemli desteği sağlamış olacaklardır.

Anahtar Kelimeler

Anadolu, Osmanlı İmparatorluğu, Dede Korkut, toplumsal kimlik, birey, tekâmül

Kaynakça

• Abdullayev, K. (1995). Gizli Dede Korkut. K. Üstünova (Akt.). Bursa: Ekin Yayınları.
• Arslan, F. (2007). Bireyselleşme Sürecinde Dirse Han Oğlu Buğaç. Türk Dili Dergisi, 666, 498-505.
• Arlan, M. ve Köktürk, M. (1997). Boğaç Han Hikâyesinde Davranış Analizi. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 2, 247-255.
• Ayverdi, İ. (2008). Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
• Barkan, Ö. L. (1942). İstilâ Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zaviyeler. Vakıflar Dergisi, 2, 279-300.
• Başgöz, İ. (1998). Dede Korkut Destanında Epitetler. Millî Folklor Dergisi, 37, 23-35.
• Bayat, F. (1999). Dede Korkut Kitabında Devletçilik. Uluslararası Dede Korkut Bilgi Şöleni içinde (ss. 63-77), AKMB Yayınları.
• Boratav, P. N. (1958). Dede Korkut Hikâyelerindeki Tarihî Olaylar ve Kitabın Telif Tarihi. Türkiyat Mecmuası, XIII(48), 31-62.
• Çelepi, M. S. (2012). Türk Halk Kültüründe Rüya. Basılmamış Doktora Tezi, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Muğla.
• Çobanoğlu, Ö. (1999). Süreklilik ve Değişme Açısından Dede Korkut Hikâyelerinde Çoban Kavramı. IV. Türk Yazarlar Kurultayı-Bildiriler içinde (ss. 171-187), Ankara: İLESAM Yayınları.
• Develliğlu, F. (1998). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• Duymaz, A. (1998). Dede Korkut Kitabı’nda Alplığa Geçiş ve Topluma Katılma Törenleri Üzerine Bir Değerlendirme. II. Milletlerarası Dede Korkud Kollokyumu içinde (ss.39-52), Bakü.
• Duymaz, A. (1999). Dede Korkut Kitabında “Hüner” ve “Erdem” Kavramları Üzerine. IV. Türk Yazarlar Kurultayı-Bildiriler içinde (ss. 187-199), Ankara: İLESAM Yayınları.
• Ekici, M. (2001). Dirse Han Oğlu Boğaç Han Anlatmasında Bireysellik ve Toplumsal Bütünlük. Millî Folklor, 32, 50-60.
• Ergin, M. (1997). Dede Korkut Kitabı I. Ankara: TDK Yayınları.
• Ergin, M. (2009). Dede Korkut Kitabı II. Ankara: TDK Yayınları.
• Gökalp, Z. (2005). Türk Töresi. İstanbul: Toker Yayınları.
• Gökyay, O. Ş. (1994). Dede Korkut. İslam Ansiklopedisi içinde (C.9, ss.77-80), TDV Yayınları.
• Günay, U. (1998). Dede Korkut Hikâyelerindeki Karakterlerin Tahlili. Millî Folklor Dergisi, 37, 3-12.
• Günay, U. (1999). Dede Korkut Kitabı ve Toplumsal Değerlerin Tahlili. Uluslararası Dede Korkut Bilgi Şöleni içinde (ss.191-202), AKMB Yayınları.
• Kafesoğlu, İ. (2014). Türk Millî Kültürü. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Ocak, A. Y. (1992). Battalnâme. İslam Ansiklopedisi içinde (C.5, ss.206-208), TDV Yayınları.
• Öztürk, N. (2012). Düstûrnâme-i Enverî. Osmanlı Tarihi. İstanbul: Çamlıca Yayınları.
• Pehlivan, G. (2015). Dede Korkut Kitabı’nda Yapı, İdeoloji ve Yaratım. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Uludağ, S. (1995). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul.
• Yılmaz, H. K. (1998). Tefekkür ve Tezekkür. Altınoluk Dergisi, 144, 5.
• Yüce, K. (1987). Saltuk-nâme’de Tarihî, Dinî ve Efsanevî Unsurlar. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Yücel, A. (1999). Dirse Han Oğlı Buğaç Han Hikâyesinde Töre. IV. Türk Yazarlar Kurultayı-Bildiriler içinde (ss.345-353), Ankara: İLESAM Yayınları.