Samarkand: The Science-city of the Astronomer-Ruler Ulugh Beg

Yıl 2021, Sayı: 35, 223 - 235, 10.12.2021

Emine Sonnur Özcan

https://doi.org/10.20427/turkiyat.831052

Öz

The main purpose of this study is to shed light on the contributions of the scientist-ruler Ulugh Beg to mathematics/astronomy, and to expound on the scientific environment during his ruling era in Samarkand. Admittedly, for a historian, the transformation of an ordinary city into a science-city for all the students of his state and of other ones, by a medieval ruler, such as Ulugh Beg, is a significant and extraordinary path in many ways. Equally significant for a Timurid leader such as Ulugh Beg, was that he was also a scientist. Initially, the paper will question the tradition views on the reasons behind Turko-Mongol rulers’ encouragement of astronomy and mathematics studies, in the early-modern period. Moreover, the paper discussed the contributions of some of Ulugh Beg's close associates like Kazizâda ar-Rûmî, Giyasaddîn Jamshîd al-Kâshî, and Ali Kushcî. In this context, as much as the sources permit, we will portrait the academic environment and life conditions of students in the Samarkand Madrasah built by Ulugh Beg. Additionally, based on detailed information from contemporary sources, the paper will discuss possible reasons behind the decision to construct the Samarkand Observatory, and details about the process of building and details about the interior of the observatory. Finally, we will examine the writing process and the features of the eminent star catalog, Zic-i Sultanî, authored by Ulugh Beg. This study utilizes original sources and reflectes upon the “Spirit of the times” during the reign of Ulugh Beg.

Anahtar Kelimeler

Ulugh Beg, Mirza Ulugh Beg, Timurids, Samarkand, Bukhara, Kazizâda ar-Rûmî, Giyasaddîn Jamshîd al-Kâshî, Ali Kushcî, Science history, Islamic science history, History of astronomy, History of mathematics.

Astronom-Hükümdâr Uluğ Bey’in Bilim Kenti Semerkand

Öz

Bu çalışmanın temel amacı, Uluğ Bey'in bir bilge hükümdar olarak matematiksel-astronomiye yaptığı büyük katkıya ve onun hükümdarlığı döneminde Semerkand'da ortaya çıkan bilim iklimine ışık tutmaktır. Kuşkusuz, modern çağ öncesinde bir hükümdarın belli bir kentini, kendi devleti ve dönemin diğer devletlerinde yaşayan tüm öğrenciler için bir bilim kenti haline getirmesi tarihçi için son derece önemli ve sıradışı bir gelişmedir. Aynı derecede önemli ve sıradışı diğer bir husus da bu hükümdarın kendisinin bir bilim insanı olmasıdır. Makalede öncelikle neredeyse geleneksel bir yaklaşım olarak modern öncesi dönemde matematik-astronominin Türk-Moğol hükümdarlarınca üstün bulunmasının nedenleri sorgulanmaktadır. Bunun yanında, Kadızâde Rûmî, Giyaseddîn Cemşîd el-Kâşî ve Ali Kuşçu gibi Uluğ Bey'in yakın çalışma arkadaşlarına değinilmiştir. Bu bağlamda, Uluğ Bey’in inşa ettirdiği Semerkand Medresesi’nde ders gören öğrencilerin akademik ortamı ve yaşam koşulları da kaynakların izin verdiği ölçüde tasvir edilmeye çalışılmıştır. Bunun yanında, Semerkand Gözlemevi'nin Uluğ Bey tarafından inşa ettirilmesinin arkasında yatan olası nedenler ve gözlemevinin yapılışı ile iç detaylarına ilişkin dönemin kaynaklarına yansıyan ayrıntılı sayılabilecek çeşitli kayıtlar da çalışmaya dahil edilmiştir. Nihayet, bilge hükümdarımızın ünlü yıldız kataloğu Zîc-i Uluğ Bey'in kaleme alınma süreci ve özellikleri de irdelenmeye çalışılmıştır. Makalede, orijinal kaynakların kılavuzluğunda ilerlemeye çalışılarak esasen Uluğ Bey dönemindeki “zamanın ruhu” yansıtılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Uluğ Bey, Mirza Uluğ Bey, Timurlular, Kadızâde Rûmî, Giyaseddîn Cemşîd el-Kâşî, Ali Kuşçu, Semerkand, Buhara, bilim tarihi, İslâm bilim tarihi, Astronomi tarihi, Matematik tarihi

Kaynakça

• Amitai, R. (2000). Ulugh Beg. Encyclopedia of İslam, (New ed.) içinde (C. 10, ss. 812-814). Leiden: Brill.
• Arat, R. R. (Haz.). (1970). Bâburname, “Bâbur’un Hâtıratı” (Cilt 1). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Bagheri, M. (1997). A Newly Found Letter of Al-Kāshı̄ on Scientific Life in Samarkand. Historia Mathematica, 24(3), 241-256.
• Barthold, V. (1963). Four Studies on the History of Central Asia: Ulugh-Beg (C. II) (V. Minorisky and T. Minorisky, Çev.). Leyden: Brill.
• Barthold, V. (2015). Uluğ Beg ve Zamanı (İ. Aka, Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Baykara, T. (1996). Türklerde Gökyüzü İnceleme Merakı ve Uluğ Bey. Uluğ Bey ve Çevresi Uluslararası Sempozyumu Bildirileri içinde (ss. 61-66). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
• Bouvat, L. ve Köprülü, O. F. (1997). Uluğ Bey. İslâm Ansiklopedisi içinde (C. 13, ss. 27-29). Eskişehir: M.E.B Devlet Kitapları.
• Dreyer, J. L. E. (1890). Tycho Brahe. Edinburgh: Adam and Charles Black.
• Fazlıoğlu, İ. (2003). Osmanlı Felsefe-Biliminin Arkaplanı: Semerkand Matematik-Astronomi Okulu. Dîvân: İlmî Araştırmalar, (14), 1-66.
• Fazlıoğlu, İ. (2009). Astronomy in the Ottomans. G. A ́goston ve B. A. Masters (Ed.), Encyclopedia of the Ottoman Empire içinde (s. 507). New York: Facts on File.
• İbnü’l-Esîr. (1987). el-Kâmil fi’t-Târîh (A. Özaydın Çev.). İstanbul: Bahar Yayınları.
• Kaşgarlı Mahmûd. (2005). Divânu Lügâtit-Türk. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Kennedy, E. S. (1960). A Letter of Jamshid al-Kāshi to His Father: Scientific Research and Personalities at a Fifteenth Century Court. Orientalia. 29(2), 191-213.
• Kennedy, E. S. (1961). Al-Kāshī's Treatise on Astronomical Observational Instruments. Journal of Near Eastern Studies, 20(2), 98-108.
• La Médersa d'Ulugh Beg à Bukhara (1419) (Buhara'daki Uluğ Bey Medresesi). 25.11.2020 tarihinde http://www.mathouriste.eu/Obs_Samarkand/mdrs_bukh.html adresinden erişildi.
• Onat, Y. (2012). Uluğ Bey. İslâm Ansiklopedisi içinde (C. 42, ss. 127-129). İstanbul: TDV.
• Öz, M. (2017). 1455 Tahriri ve İstanbul’un İskân Tarihi Bakımından Önemi. Osmanlı İstanbulu içinde (ss. 107-125). İstanbul: 29 Mayıs Üniversitesi Yay.
• Sayılı, A. (1960). The Observatory in Islam. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Sayılı, A. (1960). Uluğ Bey ve Semerkand’daki İlim Faaliyeti Hakkında Gıyasüddin-i Kâşî’nin Mektubu. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Sayılı, A. (2014). İslâm Dünyasında Rasathane. A.S. Ünver (Haz.), İstanbul Rasathanesi içinde (ss. XIII-XVII). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Sezgin, F. (2008). İslâm’da Bilim ve Teknik (Cilt 2). İstanbul: İBB Yayınları.
• Şahin, M. (2013). Mirza Şahruh’un Eşleri Gevherşad Ağa ve Mülket Ağa’nın Siyasi ve Sosyal Hayattaki Rolleri. SBARD, 21, 93-104.
• Te’arrîbu Zîci Uluğ Beğ. (1607 and 1721). National Library and Archives of Egypt.
• Togan, Z. V. (1981). Umumî Türk Tarihine Giriş. İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Türker Küyel, M. (1996). İslâm Öncesi Devlet Adamlarının Eğitimi ve Uluğ Bey. Uluğ Bey ve Çevresi Uluslararası Sempozyumu Bildirileri içinde (ss. 293-322). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
• Ulugh Beg. (1655). Chorasmiae. John Greaves (Çev.). London: Oxford University Press.
• Ziji Ulugh Beg. (1917). Ulugh Beg’s Cataloge of Stars. E.B. Knobel (Yay.). Washington: The Carnegie Institution of Washington. (1864).
• Ziji Ulugh Beg, The Manuscripts in the British Museum, 1864, No: 16,742.