-lAr as an Implicit Passive Marker in Turkish

Yıl 2021, Sayı: 35, 237 - 250, 10.12.2021

İsa Sarı

https://doi.org/10.20427/turkiyat.902339

Cited By: 1

Öz

Passive, which is shaped and realized not only via morphological level and processes, but also through syntactic, pragmatic and other distinct levels and processes can be marked by -lAr in Turkish, a suffix used to denote plurality as well as other implicit functions. Many researchers neglect the function of marking passive of -lAr, used with third person verb conjugations on all the tenses and moods, and monographies or descriptive grammars rarely touch upon the significance of this function of the suffix. Limiting passive within the scope of some affixes instead of considering it as a category and formalist approaches rather than functional approaching are the prevailing reasons for this situation.
In this study, the implicit (oblique) passive marking function of the suffix -lAr, which has other functions like expressing exaggeration and respect, approximation and similarity and other various functions besides marking plurality, is examined within conjugated verbs on the predicate position through several examples. Besides, its place among other passive markers are scrutinized.

Anahtar Kelimeler

Turkish, Passive, Voice, Plural marker, -lAr

Örtük Edilgenlik İşaretleyicisi Olarak -lAr

Öz

Yalnızca biçimbilgisel düzeyde ve süreçlerle değil; sözdizimsel, sözlüksel, edimbilgisel başkaca düzey ve süreçlerle de şekillenip ortaya çıkabilen ve birbirinden bağımsız çok farklı yollarla işaretlenebilen edilgenlik, Türkçede çokluğu ifade etmede kullanılan -lAr ile de ikincil olarak işaretlenebilmektedir. Daha çok üçüncü kişi eylem çekiminde, tüm zamanlarda ve kiplerde ortaya çıkabilen -lAr biçimbiriminin edilgenliği işaretleme işlevi, çoğu araştırmacı tarafından göz ardı edilmiş ve gerek monografilerde, gerek betimleyici gramerlerde ekin bu işlevine ya çok az değinilmiş ya da hiç değinilmemiştir. Tüm bunlardaki temel neden ise, edilgenliğin bir kategori olarak değil, belirli ekler çerçevesinde sınırlandırılmış olması ve işlevden ziyade yapıdan hareketle şekillenen formal bakış açısıdır.
Bu çalışmada, temel işlevi çokluk işaretleme olan ancak abartma ve saygı bildirme, anlama yaklaşıklık ve benzerlik katma gibi çeşitli işlevleri de bulunan -lAr ekinin daha çok yüklem konumunda bulunan ve üçüncü kişide çekimlenmiş eylemlerde örtük (dolaylı) edilgenlik işaretleme işlevine çeşitli örnekler etrafında temas edilecek ve diğer edilgenlik işaretleyicileri içerisindeki yeri irdelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Türkçe, edilgenlik, çatı, çokluk eki, -lAr

Kaynakça

• Banguoğlu, T. (1990). Türkçenin Grameri (3. bs.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Demir, N. (2012). Türkçede Evidensiyel. bilig, (62), 97-118.
• Ediskun, H. (1999). Türk Dilbilgisi, Sesbilgisi-Biçimbilgisi-Cümlebilgisi (6. bs.). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Eker, S. (2015). Çağdaş Türk Dili (9. bs.). Ankara: Grafiker Yayınları.
• Erdem, M. (2006). Historical Development of Passives in Turkish. L. Károly (Ed.), N. Demir ve E. Yılmaz (Papers selected by), Turkology in Turkey içinde (ss. 199-210). Szeged.
• Ergin, M. (Haz.). (1989). Dede Korkut Kitabı I (Giriş, Metin, Faksimile) (2. bs.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ergin, M. (2004). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Basım/Yayın/Tanıtım.
• Erkman Akerson, F. (2007). Türkçe Örneklerle Dile Genel Bir Bakış. İstanbul: Multilingual.
• Gencan, T. N. (1979). Dilbilgisi (4. bs.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Göksel, A. ve Kerslake, C. (2005). Turkish, Comprehensive Grammar. London: Routledge.
• Haspelmath, M. (1990). The Grammaticization of Passive Morphology. Studies in Language, 14, 25-72.
• Karabulut, F. (2012). Türk Dilinde ve Dünya Dillerinde Edilgen Yapı Tipolojisi, Dilbilimsel Bir İnceleme. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Keenan, E. ve Dryer, M. (2007). Passive in the World's Languages. T. Shopen (Ed.), Language Typology and Syntactic Description içinde (ss. 325-361). Cambridge: Cambridge University Press.
• Kittilä, S. T. ve Zúñiga, F. (2019). Grammatical Voice. Cambridge: Cambridge University Press.
• Korkmaz, Z. (2009). Türkiye Türkçesi Grameri: Şekil Bilgisi (3. bs.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kornfilt, J. (1997). Turkish. London and New York: Routledge.
• Sebzecioğlu, T. (2008). Türkçede Edilgenlik (Basılmamış Doktora Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. İzmir.
• Siewierska, A. (1984). The Passive: A Contrastive Linguistic Analysis. London: Croom Helm.
• Tuğlacı, G. (2019). Kanıtsallık Kategorisi Açısından -DI Biçimbirimi. Türkbilig, (38), 153-161.
• van Schaaik, G. (2020). The Oxford Turkish Grammar. Oxford: Oxford University Press.
• Wanner, A. (2009). Deconstructing the English Passive. Berlin/New York: Mouton de Gruyter.
• Yılmaz, E. (2001). Türkiye Türkçesinde İkili Çatı Sorunu ve Bunun Öğretimi ile İlgili Meseleler. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten, 49, 250-289.