ÂYİNE DERGİSİNDE PORTRE ŞİİRLER

Yıl 2022, Sayı: 37, 193 - 229, 27.12.2022

Aydan Ener Su

https://doi.org/10.20427/turkiyat.1108317

Öz

Âyine adlı süreli yayının ilk sayısı, 18 Ağustos 1921 tarihinde İstanbul’da yayımlanmıştır. Haftada bir perşembe günleri yayımlanan dergi, yetmiş iki sayı devam etmiştir. Âyine’nin alt başlığında “mizah gazetesidir” ibaresi yer alsa da haftada bir çıktığı için yayın organını “dergi” kabul etmenin daha doğru olduğu düşünülmektedir. Âyine’deki portre şiirlerden dört tanesi “Çimdik” imzasıyla Yusuf Ziya, bir tanesi de Faruk Nafiz Çamlıbel tarafından yazılmıştır. “Yusuf Ziya Bey/Portreler”, “Faruk Nafiz Bey/Portreler” başlıklı iki tanesi ise “Âyine” imzasıyla yayımlanmıştır. Bu çalışmada Âyine dergisi tanıtılmış; derginin ilk sayılarında yayımlanan yedi portre şiir, Latin harflerine aktarılarak şairlerin hayatları ve karakterleri doğrultusunda değerlendirilmiştir. Tespit edilen şiirlerin mizahi yönünün olup olmadığı tartışılmış; mizahi özellik gösteren şiirlerde mizahın hangi unsurlarla oluşturulduğu belirlenmiştir. Çalışmanın malzemesini oluşturan portre şiirler daha önceki dönemlerde yazılan portre şiirlerle mukayese edilmiş; önceki dönemdekilerin genellikle sevilen, üstat kabul edilen, saygı duyulan şairler/şahsiyetler için yazıldığı, çalışmanın malzemesini oluşturan portre şiirlerin ise aynı dönemde yaşayan şairlerin/şahsiyetlerin birbirlerinin zaaflarını/kusurlarını gün yüzüne çıkarmayı amaçladığı görülmüştür. Bu çalışma portre şiirin yalnızca değer verilen şahsiyetleri övme/yüceltme amacıyla yazılmadığını, şahsiyetlerin eksikliklerinin de bu tür aracılığıyla ele alınabileceğini örnekleriyle göstermesi açısından özgün bir çalışmadır. Ele alınan şiirler, resim altı şiir ve portre şiir geleneklerinin kesişiminde bulunan özgün şiirler olması bakımından da önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Mizah gazetesi Âyine, Portre şiir, Halid Fahri, Celâl Sâhir, Orhan Seyfi, Halil Nihad, Semih Lütfi Bey, Yusuf Ziya, Faruk Nafiz

Portrait Poems in the Âyine Newspaper

Öz

The inaugural issue of the Ayine newspaper was published on August 18th, 1921 in Istanbul. It was published weekly, on Thursdays and continued with 72 issues. Although, the sub-title of “Ayine” mentions that “it is a humorous newspaper”, it would be more accurate to call it a “journal” as it is produced once a week. Yusuf Ziya signed four of the portrait poems in “Ayine” with the penname “Çimdik,” while Faruk Nafiz signing as “Çamlıbel” wrote one. They also published one each under their names as “Yusuf Ziya Bey/Portraits” and “Faruk Nafiz Bey/Portraits”. This paper transcribed seven portrait poems from the magazine’s early issues into Latin letters, and assessed them in light of the writers’ personal histories and personas. In particular, the paper tried to determine the humorous element in the poems and nalyse the lements of humor. The examined portrait poems were then compared with the portrait poems written in previous periods, by poets/personalities who were generally loved, considered masters and respected. Thus, one of the aims of the study was to examine how contemporary poets use verse to expose each other’s weaknesses/flaws of poets/personalities. This study, therefore, is unique in that it demonstrates via examples how portrait poetry may also be used to address the flaws of the subject’s cherished personalities in addition to the praise and glorification of those individuals. The poems under discussion are especially significant since they are original poems at the intersection of under-picture poetry and portrait poetry traditions.

Anahtar Kelimeler

Humor newspaper Âyine, portrait poetry, Halid Fahri, Celâl Sâhir, Orhan Seyfi, Halil Nihad, Semih Lütfi Bey, Yusuf Ziya, Faruk Nafiz

Kaynakça

• Adil, F. (20 Ekim 1928). Faruk Nafiz’le Bir Konuşma. Cumhuriyet Gazetesi.
• Aktulum, K. (2016). Resimsel Alıntı Resimlerarası Etkileşimler ve Aktarımlar. Konya: Çizgi Kitabevi.
• Alangu, T. (1968). Ömer Seyfettin: Ülkücü Bir Yazarın Romanı. İstanbul: May Yayınları.
• Anar, T. (2009). Gözün Vicdanı: Tanpınar ve Resim. Türk Edebiyatı Aylık Fikir ve Sanat Dergisi, (423), 32-33.
• Ayvazoğlu, B. (2009). Edebiyat ve Resim Elele. Türk Edebiyatı Aylık Fikir ve Sanat Dergisi, 423, 4-5.
• Bergson, H. (2011). Gülme -Komiğin Anlamı Üzerine Deneme (3. bs.) (Y. Avunç, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Birinci, N. (2000). Edebiyat Üzerine İncelemeler. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Buğra, H. B. (2000). Cumhuriyet Döneminde Resim-Edebiyat İlişkisi. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Çağın, Ş. (2022). Edebiyat ve Diğer Güzel Sanatlar Ahmet Mithat’tan Tanpınar’a. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Çelik, A. (2021). 100 Yıl Evvel Ankara’dan Nazım Geçti. 30.10.2021 tarihinde https://solfasol.tv/100-yil-evvel-ankaradan-nazim-gecti/ adresinden erişildi.
• Çetin, N. (2006). Şiir Çözümleme Yöntemi. Ankara: Öncü Basımevi.
• Çıkla, S. (2010). Şair, Mizah Yazarı, Gazeteci Yusuf Ziya Ortaç. İstanbul: Kitabevi Yay.
• Çıkla, S. (2015). Türk Edebiyatında Manzum Poetikalar. Ankara: Akçağ Yay.
• Donbay, A. (2009). Orhan Seyfi Orhon Hayatı, Gazeteciliği, Fikrî ve Edebî Şahsiyeti, Eserleri. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
• Emil, B. (1998). Türk Kültür ve Edebiyatından Şahsiyetler. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Ener Su, A. (2017). 1900-1928 Yılları Arası Mizah Gazete ve Dergilerinin İncelenmesi (Basılmamış Doktora Tezi). Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara.
• Enginün, İ. (2004a). Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Enginün, İ. (2004b). Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Enginün, İ. (2009). Romanlarda Resim ve Ressamlar. Türk Edebiyatı Aylık Fikir ve Sanat Dergisi, (423), 16-17.
• Erdoğan, M. (2014). Âyine Dergisi’nin İnceleme ve İndeksi (Seçme Metinler) (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Fatih Üniversitesi. İstanbul.
• Gezgin, H. S. (1999). Edebî Portreler (B. Ayvazoğlu, Haz.). İstanbul: Timaş Yayınları.
• Gökalp Alpaslan, G. G. (2005). Türk Edebiyatında Somut (Görsel) Şiir, Türkbilig (10), 3-16.
• İskender, K. (1997). Portre. Eczacıbası Sanat Ansiklopedisi içinde (C. 3, ss. 1504 -1505). İstanbul: Yapı-Endüstri Merkezi Yayınları.
• Kanık, O. V. (2011). Bütün Şiirleri. İstanbul: YKY.
• Kaplan, M. (2002). Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar 2. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Kaplan, M. (2004). Şiir Tahlilleri 2-Cumhuriyet Devri Türk Şiiri. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Kaplan, M. (2005a). Şiir Tahlilleri I- Tanzimat’tan Cumhuriyet’e. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Kaplan, M. (2005b). Tevfik Fikret Devir-Şahsiyet-Eser. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Karaalioğlu, S. K. (1969). Ansiklopedik Edebiyat Sözlüğü. İstanbul: İnkılap ve Aka Kitabevleri.
• Karaca, A. (2010). İkinci Yeni Şiiri ve Resim. Turkish Studies - Language and Literature, 5(2), 281-312.
• Karakışla, Y. S. (2015). Eski İstanbul’un Delileri Pazarola Hasan Bey 1885-1926. İstanbul: Akıl Fikir Yayınları.
• Karataş, T. (2004). Ansiklopedik Edebiyat Terimleri Sözlüğü (2. bs.). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kerman, Z. (2009). Yeni Türk Edebiyatı İncelemeleri. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Khaleel, Z. (2019). Halil Nihat Boztepe’nin Ayine-i Devran Adlı Eseri Üzerinde Şekil Bilgisi Çalışması (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Konya.
• Kolcu, H. (2007). Türk Edebiyatında Hece-Aruz Tartışmaları. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Mecdi Sadrettin. (1929). Celâl Sâhir Bey. Sevdiklerimiz-1. İstanbul: Milliyet Matbaası.
• Nureddin, V. (2018). Bu Dünyadan Nazım Geçti. İstanbul: Kırmızı Kedi Yayınevi.
• Okay, O. (2017). Silik Fotoğraflar. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Ortaç, Y. Z. (1963). Portreler. İstanbul: Akbaba Yayınevi.
• Ortaç, Y. Z. (1966). Bizim Yokuş. İstanbul: Akbaba Yayınevi.
• Ozansoy, H. F. (2015). Edebiyatçılar Çevremde. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Ozansoy, H. F. (2016). Edebiyatçılar Geçiyor. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Önal, M. (1986). Yusuf Ziya Ortaç. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Özcan, N. (2012). Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Eserlerinde Resim. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Özdemir, E. (1990), Portre. Örnekli Açıklamalı Edebiyat Bilgileri Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Özgül, M. K. (1986). Halid Fahri Ozansoy Hayatı ve Eserleri. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Özgül, M. K. (1997). Resmin Gölgesi Şiire Düştü Türk Edebiyatında Tablo Altı Şiirleri. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Özkanlı, Ü. (2006). Sanat ve Sanatçı Bağlamında Portre ve Otoportre (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Sakarya.
• Özkırımlı, A. (1991), Biyografi. Açıklamalı Edebiyat Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Altın Kitaplar.
• Öztürk, Y. (2017). Memleket Mektep Meclis Arasında Bir Hayat Faruk Nafiz Çamlıbel. Ankara: Ebabil Yayınları.
• Özünlü, Ü. (1999). Gülmecenin Dilleri. Ankara: Doruk Yayınları
• Safi, İ. (2015). Eskiler (Şiir ve Nesir). Â. Gür ve E. Engin (Ed.), Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Saltık, E. (2010). Atatürk Dönemi (1923-1938) Türk Şiirinde Anadolu (Basılmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara.
• Somuncu, S. (2019). Sesini Arayan Şair Faruk Nafiz Çamlıbel Hayatı-Sanatı-Şiirinin Kaynakları. İstanbul: Kriter Yayınevi.
• Şenocak, K. (ty.). Yanardağ Şairimiz Halil Nihat Boztepe. İstanbul: Acar Matbaacılık.
• Tağızade Karaca, N. (1992). Celal Sahir Erozan. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Tağızade Karaca, N. (2003). II. Meşruiyet Dönemi Türkçenin Sadeleşme Tartışmalarında Celal Sahir Erozan. İlmî Araştırmalar Dergisi 16. s. 55-64. Erişim Linki: 30.03.2022 tarihinde https://dergipark.org.tr/tr/download/article- file/73468 adresinden erişildi.
• Tanpınar, A. H. (1985). XIX. Asır Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Çağlayan Kitabevi.
• Tansel, F. A. (2005). Hususi Mektuplarına Göre Namık Kemal ve Abdülhak Hâmid. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Türk Dil Kurumu Türkçe Sözlük. 30.03.2022 tarihinde https://sozluk.gov.tr/ adresinden erişildi.
• Uzun, M. İ. (1992). Halil Nihat Boztepe. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 6, ss. 322-323). 30.03.2022 tarihinde https://islamansiklopedisi.org.tr/boztepe-halil-nihat adresinden erişildi.
• Yalçın, M. (2010). Halil Nihat Boztepe. Tanzimat’tan Bugüne Edebiyatçılar Ansiklopedisi içinde (C. 1, s. 243). İstanbul: YKY Yayınları.
• Yücebaş, H. (1960). Yedi Şairden Hatıralar. İstanbul: Nuri Dizerkonca Matbaası.
• Portre Şiirler
• Âyine. Mizah Dergisi. Millî Kütüphane, Yer No: 1956 SC 6.
• Âyine. (22 Eylül 1921). Yusuf Ziya Bey/Portreler, (6), 2. (22 Eylül 1337).
• Âyine. (29 Eylül 1921). Faruk Nafiz Bey/Portreler, (7), 2. (29 Eylül 1337).
• Çimdik (Yusuf Ziya Ortaç). (25 Ağustos 1921). Halid Fahri Bey/Portreler. Âyine, (2), 2. (25 Ağustos 1337).
• Çimdik (Yusuf Ziya Ortaç). (1 Eylül 1921). Celâl Sâhir Bey /Portreler. Âyine, (3), 2. (1 Eylül 1337).
• Çimdik (Yusuf Ziya Ortaç). (8 Eylül 1921). Orhan Seyfi Bey/Portreler. Âyine, (4), 2. (8 Eylül 1337).
• Çimdik (Yusuf Ziya Ortaç). (15 Eylül 1921). Portreler: Halil Nihad Bey. Âyine, (5), 2. (15 Eylül 1337).
• Faruk Nafiz. (15 Eylül 1921). Semih Lütfi Bey’e. Âyine, (5), 2. (15 Eylül 1337).