KARŞIOLGUSAL VE HAYALÎ KOŞUL CÜMLELERİ ÜZERİNE

Yıl 2023, Sayı: 38, 175 - 200, 16.05.2023

Faik Utkan Denizer

https://doi.org/10.20427/turkiyat.1161886

Öz

Karşıolgusal koşul cümleleri, konuşurun öncülde gerçeğin tersi olan olay veya durumlar hakkında varsayımda bulunup sonuç cümlesinde bunun sonuçlarını tahmin ettiği varsayımsal koşul cümleleridir. Bir başka deyişle öncül ve sonuç cümlelerindeki önermelerin ya da en azından öncüldekinin gerçek dünyada olanın tersini anlattığı kabul edilir. Karşıolgusal koşul cümleleri, diğer varsayımsal koşul cümlelerinin tersine açık alternatiflilik bildirmezler. Declerck ve Reed’in adlandırmasıyla “hayalî” koşul cümleleri ise karşıolgusal bir bağlamda yer almalarına ve karşıolgusallık işaretleyicilerine sahip olmalarına rağmen karşıolgusallık bildirmezler. Ancak bağlamdan bağımsızken diğer alışıldık karşıolgusal koşul cümlelerinden farksızdırlar. Zihinsel uzam teorisine göre karşıolgusal koşul cümleleri yeni zihinsel uzamlar kurar. Dancygier, bu teoriden hareketle hayalî koşul cümlelerinin içe yerleşik zihinsel uzam örnekleri olarak açıklanabileceğini düşünmektedir. Buna göre karşıolgusal uzama yerleştirilmiş yeni varsayımsal koşul cümlesi, üst zihinsel uzamın varsayımsallık derecesini ve kullanılan morfolojik işaretleyicileri devralır ancak karşıolgusal olarak yorumlanamaz. Ayrıca diğer açık koşul cümleleri gibi (karşıolgusallardan farklı olarak) açık alternatiflilik ifade ettikleri anlaşılmaktadır. “Hayalî” koşul cümlesinin ilettiği açık alternatiflilik, üst zihinsel uzam içinde (gerçeklik uzamında değil) değerlendirilmelidir.

Anahtar Kelimeler

Varsayımsallık, karşıolgusallık, koşul cümleleri, mümkün dünyalar, zihinsel uzam

On the Counterfactual and Imaginary Conditionals

Öz

In hypothetical conditionals known as counterfactual conditionals, the speaker makes assumptions about situations or events that are not true in the antecedent and predicts the results in the consequent. In other words, it is presumed that the statements in the antecedent and consequent -or at least in the antecedent- describe things that do not happen or exist in reality. Counterfactual conditionals do not communicate open alternativity, in contrast to other hypothetical conditionals. On the other hand, while being in a counterfactual context and possessing the same morphological markers as counterfactuals, “imaginary” conditionals (as defined by Declerck and Reed) do not communicate counterfactual meaning. These, however, cannot be distinguished from counterfactuals in context-free circumstances. The counterfactual conditional creates new mental spaces, according to the mental space hypothesis. According to Dancygier, "mental space embedding" can be used to account for "imaginary" conditionals. In this sense, a new hypothetical conditional inserted into a counterfactual space inherits the hypotheticality and morphological characteristics of its superordinate space, but it cannot be read as a counterfactual. Furthermore, it is acknowledged that "imaginary" conditionals, like other "open" conditionals (which are distinct from counterfactuals), convey open alternativity. The superordinate counterfactual space, not the base/reality space, should be used to evaluate this open alternative.

Anahtar Kelimeler

Hypotheticality, counterfactuality, conditionals, possible worlds, mental space

Kaynakça

• Aslan Demir, S. (2008). Türkçede İsteme Kipliği. Semantik-Pragmatik Bir İnceleme. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Athanasiadou, A. ve Dirven, R. (1997). Conditionality, Hypotheticality, Counterfactuality. A. Athanasiadou ve R. Dirven, (Ed.), On Conditionals Again içinde (ss. 61-96). Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins.
• Aygen-Tosun, G. (1997). Türkçe’de Koşul Tümcelerinin Bazı Sözdizimsel ve Anlambilimsel Özellikleri. D. Zeyrek ve Ş. Ruhi (Haz.), XI. Dilbilim Kurultayı: Bildiriler, 22-23 Mayıs 1997 içinde (ss. 35-45). Ankara: ODTÜ, Eğitim Fakültesi Yabancı Diller Eğitimi Bölümü.
• Baş, M. (2021). Anlamın Bilişsel Kurulumunda Kavramsal Harmanlamanın Rolü: Pandemi Söylemi Örneği. M. Baş (Ed.), Anlambilimde Güncel Çalışmalar içinde (ss. 98-120). Ankara: Anı Yayıncılık.
• Can Bakırlı, Ö. (2010). Türkçede Koşullu Yapılar (Basılmamış Doktora Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Genel Dilbilim Anabilim Dalı. İzmir.
• Chapman, S. ve Routledge, C. (2009). Key Ideas in Linguistics and the Philosophy of Language. Edinburgh: Edinburgh University Press.
• Comrie, B. (1986). Conditionals: A Typology. E. C. Traugott vd. (Ed.), On Conditionals içinde (ss. 77-99). Cambridge: Cambridge University Press.
• Croft, W. ve Cruse D. A. (2004). Cognitive Linguistics. Cambridge: Cambridge University Press.
• Dancygier, B. (1998). Conditionals and Prediction: Time, Knowledge and Causation in Conditional Constructions. Cambridge: Cambridge University Press.
• Dancygier, B. (2002). Mental Space Embeddings, Counterfactuality, and the use of Unless. English Language and Linguistics, 6, 347-377.
• Dancygier, B. (2003). Classifying Conditionals: Form and Function. English Language and Linguistics, 7(2), 309-323.
• Dancygier, B. ve Sweetser E. (2005). Mental Spaces in Grammar. Conditional Constructions. Cambridge: Cambridge University Press.
• Declerck, R. (2011). The definition of Modality. A. Patard ve F. Brisard (Ed.), Cognitive Approaches to Tense Aspect and Epistemic Modality içinde (ss. 21-44). Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins.
• Declerck, R. ve Reed, S. (2000). The Semantics and Pragmatics of ‘Unless’. English Language and Linguistics, 4, 205-241.
• Declerck, R. ve Reed, S. (2001). Conditionals. A Comprehensive Empirical Analysis. Berlin: Mouton de Gruyter.
• Deniz Yılmaz, Ö. (2014). Türkiye Türkçesinde Gerçekleşmemiş Olanak Kipi (Konyunktif, Subjonktif). Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 1(1), 135-147.
• Erdenk, E. A. (2017). The Issue of Temporal Asymmetry in David Lewis’s Concept of Counterfactual Dependence. Dört Öge, 12, 155-166.
• Erdoğan, Ö. (2015). Türkçe Söz Diziminde Yan Cümle ve Kullanımları (Basılmamış Doktora Tezi). Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili Bilim Dalı. Sivas.
• Evans, V. ve Green, M. (2006). Cognitive Linguistics. An Introduction. Edinburgh: Edinburgh University Press.
• Fauconnier, G. (1994). Mental Spaces: Aspects of Meaning Construction in Natural Language (2. bs.). Cambridge: Cambridge University Press.
• Fauconnier, (2007). Mental Spaces. D. Geeraerts ve H. Cuyckens (Ed.), The Oxford Handbook of Cognitive Linguistics içinde (ss. 351-376). Oxford: Oxford University Press.
• Fauconnier, G. ve Turner M. (2002). The way we think: Conceptual Blending and the Mind’s Hidden Complexities. New York: Basic Books.
• Göksel, A. ve Kerslake, C. (2005). Turkish: A Comprehensive Grammar. London, New York: Routledge. Iatridou, S. (2000). The Grammatical Ingredients of Counterfactuality. Linguistic Inquiry, 31, 231-270.
• Johanson, L. (2014). A Synopsis of Turkic Volitional Moods. Turkic Languages, 18, 19-53.
• Johanson, L. (2021). Turkic. Cambridge: Cambridge University Press.
• Kerslake, C. (2003). A New Look at Conditional Constructions in Turkish. A. S. Özsoy vd. (Ed.), Studies in Turkish Linguistics. Proceedings of the Tenth International Conference in Turkish Linguistics. August 16-18, 2000, Boğaziçi University İstanbul içinde (ss. 215-226). İstanbul: Boğaziçi University Press.
• Kulakova, E. ve Nieuwland, M. S. (2016). Understanding Counterfactuality: A Review of Experimental Evidence for the Dual Meaning of Counterfactuals. Language and Linguistics Compass, 10(2), 49-65.
• Lakoff, G. ve Sweetser, E. (1994). Foreword. G. Fauconnier (Ed.), Mental Spaces: Aspects of Meaning Construction in Natural Language içinde (ss. ix-xvi). Cambridge: Cambridge University Press.
• Menz, A. (2010). Mood in Turkish. B. Rothstein ve R. Thieroff (Ed.), Mood in the Languages of Europe içinde (ss. 584-602). Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins.
• Narrog, H. (2012). Modality, Subjectivity, and Semantic Change. A Cross-Linguistic Perspective. Oxford: Oxford University Press.
• Oktar, L. ve Can, Ö. (2016). Conditionals in Turkish A Classification based on Function. M. Güven, D. Akar, B Öztürk ve M. Kelepir (Ed.), Exploring the Turkish Linguistic Landscape: Essays in Honor of Eser Erguvanlı-Taylan içinde (ss. 121-139). Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins Publishing Company.
• Özsoy, D. (2018). Erken Çocuklukta Olmayan Bir Şeyi Varmış Gibi Düşünebilme Becerisinin Yönetici Zihinsel İşlev ve Duygusal Becerilerle İlişkisi (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Psikoloji Anabilim Dalı. İzmir.
• Portner, P. H. (2005). What is Meaning? Fundamentals of Formal Semantics. Oxford: Blackwell Publishing.
• Radden, G. ve Dirven, R. (2007). Cognitive English Grammar. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins Publishing Company.
• Ruhi, Ş., Zeyrek, D. ve Turan, Ü. D. (2000). Koşul Tümcelerinde Varsayımsallık ve Gerçek Karşıtlığı. A. S. Özsoy ve E. E. Taylan (Haz.), XIII. Dilbilim Kurultayı 13-15 Mayıs 1999 Bildiriler içinde (ss. 19-29). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Sweetser, E. (1996). Mental Spaces and the Grammar of Conditional Constructions. G. Fauconnier ve E.
• Sweetser (Ed.), Spaces, Worlds, and Grammar içinde (ss. 318-33). Chicago: Chicago University Press.
• Üzüm, M. (2017). Eski Anadolu Türkçesinde Epistemik Kiplik: Kısas-ı Enbiya Örneği (Basılmamış Doktora Tezi). Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili Anabilim Dalı. Ankara.
• Üzüm, M. (2020). Türkçede Karşıolgusallık: Korpus Temelli Bir İnceleme. A. Uçar, P. İbe Akcan ve F. Çetintaş Yıldırım (Ed.), Dilbilimde Güncel Tartışmalar içinde (ss. 123-130). Ankara: Dilbilim Derneği Yayınları.
• Van linden, A. ve Verstraete, J.-C. (2008). The Nature and Origins of Counterfactuality in Simple Clauses. Cross-linguistic Evidence. Journal of Pragmatics, 40, 1865-1895.
• Wierzbicka, A. (1997). Conditionals and Counterfactuals: Conceptual Primitives and Linguistic Universals. A. Athanasiadou ve R. Dirven (Ed.), On Conditionals Again içinde (ss. 15-59). Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins.
• Yaylagül, Ö. (2002). Türk Dilinde -sA(r)’lı Kuruluşlar (Tarihî - Karşılaştırmalı Bir Durum Çalışması) (Basılmamış Doktora Tezi). İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı. Malatya.