KIRGIZ TÜRKÇESİNDEKİ “ZOO“ SÖZCÜĞÜ VE BAZI YER ADLARI ÜZERİNE ETİMOLOJİK BİR İNCELEME

Yıl 2020, , 345 - 354, 20.12.2020

Kenjegul Kalieva

https://doi.org/10.30563/turklad.768643

Öz

Kırgız Türkçesinde, Çağdaş Türk dillerinin çoğunda bilinmeyen zoo “dik uçurum“ sözcüğü vardır. Eski Türkçedeki kaya sözcüğü anlam bakımından zoo sözcüğü ile aynıdır. Bazı bilim adamlarına göre Eski Türkçedeki kaya sözcüğü ile Kırgız Türkçesindeki kıya sözcüğü köken olarak aynıdır. Bugüne değin kaya sözcüğünün etimolojisi üzerine durulmuştur, fakat zoo sözcüğünün etimolojisi üzerine bir inceleme yapılmamıştır. Bu sözcüğe bağlı olarak bir diğer önemli konu Kırgız Türklerinde kullanılan yer-su adlarıdır. Kırgızcada yer-su adları üzerine yapılan çalışmaların sayısı sınırlıdır. Boom Kapçıgay, Narın, Kökömeren, Alamüdün, Ulakol, Darkan gibi bazı yer adlarının etimolojisine bakıldığında bu sözcüklerin Moğolcadan alıntı olduğunu ve anlamlarına da ağaç, su, kıyı anlamlarına geldiğini görmekteyiz. Bu çalışmada, zoo sözcüğü ile Kırgız Türkçesindeki yer-su adlarından olan Boom Kapçıgay, Narın, Kökömeren, Alamüdün, Ulakol, Darkan üzerinde durulmaktadır. Çalışmada her bir sözcük bir madde başlığı altında ele alınmakta ve bu sözcükler bazı çağdaş Türk lehçeleri ile karşılaştırılmaktadır. 

Anahtar Kelimeler

Zoo, Kırgız Türkçesi, Yer Adları, Eski Türkçe, Moğolca, Çağdaş Türk Lehçeleri

AN ETYMOLOGICAL EVAULATION ON THE WORD “ZOO” AND ON THE SOME PLACE NAMES IN KYRGYZ TURKIC LANGUAGE

Öz

There is the word zoo “a rock, or rocky cliff” in Kyrgyz Turkic language, which is not well known in other Turkic languages. The word kaya is used for “a rock, or rocky cliff” both in the Old Turkic and in most modern Turkic languages. However, according to some scholars, the root of the word kaya and the word kıya in Kyrgyz is similar. The etymology of the word kaya has been studied, but no etymology has been conducted on the word zoo. Another important issue related to this word zoo is the place names in Kyrgyzstan. The most place names are loanwords. When we look at the etymology of some place names, we see that the words are quoted the meanings tree, water, shore. In this study, the etymological explanation of the word zoo and the place names Boom, Narın, Çek-Nura/Orta-Nura, Alamüdün, Ala-Arça, will offered. In this study, each word is dealt separately and compared with some modern Turkic languages.

Anahtar Kelimeler

Rock, Toponyms, Kyrgyz Turkic, Old Turkic, Mongolian, Modern Turkic Languages

Kaynakça

• Abdullaev, S. N. (2007). O Variyantnosti Napisaniya Toponimov İssık-Kul’skogo Regiyona. Bişkek: KRSU.
• Ahmerov, K. Z. (1958). Başkirsko-Russkiy Slovar’. Moskva.
• Akabirova, S. F. (1958). Uzbeksko-Russkiy Slovar’. Moskva.
• Akademiya Nauk Kirgizskoy SSR. (1956). Istorija Kirgizii. T. II. Frunze.
• Alimov, R. (2016). On The Yenisei Kirghiz Title Ā-RÈ. Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hung. Volume 69 (3), s. 265 – 283.
• Ayazlı, Ö. (2015). Sarı Uygurcadaki Moğolca Ödünçlemeler. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. Cilt 8, Sayı 41, s.103-111. Ayazlı, Ö. (2016). Eski Uygurca Din Dışı Metinlerin Karşılaştırmalı Söz Varlığı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Baskakov, N. A. (1953). Hakassko-Russkiy Slovar’. Moskva.
• Baskakov, N. A. (1964). Russko-Altayskiy Slovar’. Moskva.
• Baskakov, N. A. (1968). Russko-Turkmenskiy Slovar’. Moskva.
• Batmanov, İ. A. (1966). Tyurkskiye Yazıki v Tsentral’noy Azii i Yujnıy Sibirii. Frunze: İlim.
• Bektaev, K. (1991). Kazahsko-Russkiy Slovar’. Alma-Ata.
• Clauson, G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford: Clarendon Press.
• Doerfer, G. (1963-1975). Türkische und mongolische Elemente im Neupersischen I-V. Wiesbaden: Steiner.
• Golden, P. (1992). An Introduction to the history oft he Turkic peoples: ethnogenesis and state-formation in medieval and early modern Eurasia and the Middle East. Wiesbaden: Harrassowitz. Golovkina, O. B. (1966). Tatarsko-Russkiy Slovar’. Moskva.
• Hangin, G. (1986). A Modern Mongolian-English Dictionary. Bloomington.
• Haenisch, E. (1939). Wörterbuch zu Mongol un Niuea Tobca’an- Geheim Geschichte der Mongolen.Wiesbaden (reprint 1962, Leipzig).
• Hüseyinov, H. (1941). Azerbaydcansko-russkiy slovar’. Baku.
• Karaağaç, G. (2003) çev. Moğolca-Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dili Kurumu Yayınları.
• Karasaev, H.K. (2009). Kırgız tilinin orfografiyalık sözdügü Bişkek: Mamlekettik til cana enciklopediya borboru.
• Konkobaev, K. (1980). Toponiminı Yujnoy Kirgizii. Frunze: İlim.
• Kovalskiy, J. E. (1844-1849). Dictionnaiere mongol-russe-français. Kazan.
• Lessing, F. D. (1960). Mongolian-English Dictionary. Berkeley and Los Angeles: University of California Press.
• Malov, S. Y. (1957). Yazık jyoltıh uygurov: slovar i grammatika. Alma Ata.
• Menges, K. M. (1955 / 1956). The South-Siberian Turkic Languages, I / II. Notes on the Samojed Substratum. Central Asiatic Journal. Vol.II. s. 161-175.
• Mukambaev, J. (1972). Kïrgïz tilinin dialektologiajalïk sözdügü. Frunze: Kırgız SSR İlimder Akademiyası Terminalogiya komissiyası.
• Munieva, B.D. (1977). Kalmısko-Russkiy Slovar’. Moskva: Russkiy Yazık.
• Nadelyaev, B. M. (1969). Drevnetyurkskiy Slovar’. Leningrad: Nauka.
• Nacip, E. (1995). Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dili Kurumu Yayınları.
• Nugteren, H. (2011). Mongolic Phonology and the Qinghai-Gansu Languages. Utrecht: Brill.
• Oruzbaeva, B. (1995). O Kirgizkih İ Mongolskih Leksiçeskih Paralelyah V Toponomike. Frunze: İlim.
• Pulleyblank, E. G. (1990). The Name of the Kirghiz. Central Asia Journal. Vol. 34. s. 98-108.
• Radloff, W.W. (1893-1911). Versuch eines Wörterbuches der Türk-Dialekte. Bd. I-IV.St.- Petersburg.
• Ramstedt, G. J. (1935). Kalmükisches Wörterbuch. Helsinki: Suomalais-Ugrilaines-Seura.
• Räsänen,W. (1969). Versuch eines Etymologischen Wörterbuchs der Türksprachen. Helsinki: Suamalias-Ugrilainen Seura.
• Sarkisyanz, E. (1961). Geschichte der orientalischen Völker Rußlands bis 1917. R. München: Oldenbourg Verlag.
• Sevortyan, E. V. (1997). Etimologiçeskiy Slovar‘ Tyurkskih Yazıkov. Moskva: Yazıki Russkoy Kul’turı.
• Sıdıkov, S. (1983). Mongolo-Tyurkskiye Yazıkovıye Paralleli. Frunze: İlim.
• Schönig, C. (1999). The internal division of Modern Turkic and its historical implications. Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae. Vol. 52. (1). s. 63-95.
• Schönig, C. (2000). Mongolische Lehnwörter im Westoghusischen. Turcologica. Bd. 47. Wiesbaden: Harrassowitz.
• Sleptsov, P. A (1972). Yakutsko-russkiy slovar′. Moskva.
• Steıngass, F. A. (1970). A Comprehensive Persian-English Dictionary. Beirut: Librairie du Liban. Tenişev, E. R. (1968). Tuvinsko-russkiy slovar’. Moskva.
• Zieme, P. (1975). Ein uighurisches Erntesegen. Altorientalische Forschungen 3. s. 109-143.
• Zieme, P. (1986). Mängi Bulzun! Ein Weiterer Neujahrssegen. Emel Esin’e Armağan (24:1), Türk Kültürü Araştırmaları s. 131-139.
• Yudahin, K.K. (1965). Kirgizsko-Russkiy Slovar’. I-II. Moskva: Sovetskaya Ensklopediya.
• Yunusaliev, B. M. (1959). Kırgız Leskikalogiyası, Frunze: İlim.
• Yüce, N. (1984). Kazak Türkçesi Sözlüğü. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Yayını.