TÜRKİYE TÜRKÇESİNDE BİRLİKTE BAĞLAMA EDATLARI ÜZERİNE

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 1, 31 - 44, 20.06.2023

Ahmet Turan Doğan

https://doi.org/10.30563/turklad.1221679

Öz

Her dilde çeşitli işlevler için kullanılan sözcükler vardır. Bu sözcükler de işlevlerine göre alt gruplara ayrılır. Bunlardan biri de dildeki çeşitli eşdeğer birimleri bağlama için kullanılan bağlama edatlarıdır. Bağlama edatları dilde bağlama işlevi için kullanılan dil bilgisel anlamlı sözcüklerdir. Türkçede bunların bir kısmı yapı bakımından basit, türemiş veya birleşik yapıda tek sözcükten, bir kısmı cümle temelli bir veya birden çok sözcükten, bir kısmı sözcük öbeği biçiminde birkaç sözcükten, bir kısmı aralarına bağlanan çeşitli birimler girmiş aynı veya birbirinden farklı sözcüklerden oluşmaktadır. Bu çalışmanın konusunu da çalışmada birlikte bağlama edatları olarak ele alınan son gruptaki bağlama edatları oluşturmaktadır. Yani, aynı veya farklı sözcüklerin aynı yapı içerisinde ancak birlikte kullanılarak bağlama edatını oluşturduğu birimler ele alınmıştır. Bu bağlama edatları yan yana kullanılmayan ancak birlikte bir işleve sahip olan birimlerdir. Çalışmada bunlarla ilgili değerlendirmelere yer verilmiş ve bunların Türkiye Türkçesindeki örnekleri gerek yazılı metinlerden seçilen gerekse de tarafımızca kurulan cümle örnekleri üzerinden verilmeye çalışılmıştır. Bunun yanında karşılaştırma yapmak için İngilizcede “correlative conjunction” olarak ele alınan bağlama edatlarına da değinilmiş ve bunlarla ilgili örneklere de yer verilmiştir. Buradan hareketle Türkiye Türkçesinde birlikte bağlama edatlarının da bulunduğu ve bunların da bağlama edatlarının yapısal değerlendirmesi içerisinde yer alması gerektiği ortaya konmuştur. Bunun yanında, sözcüklerin cümledeki işlevleri bakımından ele alınmasının onların türleri, anlamları, yapıları açısından doğru değerlendirilmesi için gerekli olduğuna dikkat çekilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türkçe, Sözcük türü, Bağlama edatı, Birlikte bağlama edatı

On correlative conjunctions in Turkish

Öz

Every language has words used for various functions. These words are also divided into subgroups according to their functions. One of them is the conjunctions used to connect various equivalent units in the language. Conjunctions are words that have grammatical meaning used to connect various units in a language. Some of these conjunctions are composed of just one word in the forms of simple, derived and compound words in terms of structure in Turkish. Some of them are sentence-based words that are composed of one or more words. Some of them are word groups composed of a few words. Some of them are composed of repeated words, and some of them are composed of different words used together. The focus point of this study is the conjunctions in the last two groups, which are also called correlative conjunctions. In other words, the units composed of same or different words that become conjunctions when they are used together in the same structure were examined. These conjunctions are units that are not used side by side but have a function together. In this study, these units were investigated and tried to be explained by means of giving examples chosen from written texts or constructed sentences by us in Turkish. In addition to this, conjunctions that are considered as "correlative conjunction" in English are also included in order to make comparisons and examples related to them are also included. From this point of view, it has been revealed that there are also correlative conjunctions in Turkish and they should be included in the structural evaluation of correlative conjunctions. In addition, it has been pointed out that it is necessary to consider the words in terms of their functions in the sentence in order to evaluate them correctly in terms of their word classes, meanings and structures.

Anahtar Kelimeler

Turkish, Word class, Conjunction, Correlative Conjunction

Kaynakça

• Atabay, N. vd. (1983). Sözcük Türleri. (Yay. Haz. D. Aksan). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Banguoğlu, T. (2004). Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Coghill, J. ve Magedanz, S. (2003). English Grammar. New York: Wiley Publishing.
• Delice, H. İ. (2012). “-Ip Eki Türkçede Hangi Kategorileri Oluşturmaktadır?”. V. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu, Denizli.
• Delice, H. İ. (2014). Sözcük Türleri. Sivas: Asitan Kitap.
• Deny, J. (2012). Türk Dil Bilgisi. Çev. A. U. Elöve; Uy. A. Benzer. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Doğan, A. T. (2021). Türkiye Türkçesinde Edatlar. İstanbul: Kriter Yayınevi.
• Ergin, M. (2009). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Basım Yayım Tanıtım.
• Gucker, P. (1966). Essential English Grammar. New York: Dover Publications.
• Özçelik, S. ve Erten, M. (2011). Türkiye Türkçesi Dilbilgisi. Ankara: Bizim Büro Basımevi Yayın-Dağıtım.
• Karaoğlu, S. (2019). Bağlaçlar. E. Boz (Ed.), Türkiye Türkçesi III Sözcük Türleri içinde (s. 227-276). Ankara: Gazi Kitabevi.
• Korkmaz, Z. (2003). Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Sebzecioğlu, T. ve Şen, S. (2020). “Türkiye Türkçesinde (Ol-) Eyleminin (İ-) Eylemiyle İşlevsel Eşdeğerliğine Kanıt Sunan Yantümceleştirme Sürecinin Kırgız Türkçesiyle Karşılaştırılması”. Journal of Social, Humanities and Administrative Sciences 6(31): 1573-1590. http://dx.doi.org/10.31589/JOSHAS.