دیل سپاقلېغی او۟قۉو کتابی¬نېنگ فونیتیک آیراتېنلېقلارېنا غېسغا سېن

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 2, 351 - 360, 20.12.2024

Mohammad Bashir Yawar

https://doi.org/10.30563/turklad.1438975

Öz

دیل سپاقلېغی آتلی او۟قۉو کتابی، تۆرکمن تۆرکچه¬سی¬نینگ بیرینجی گرامر کتابی¬دېر. 1926 -نجی یېلده چاپ ادیلن بو کتاب، تۆرکمن دیلچیسی محمد گلدیف و تاتار دیلچیسی غوبیدالله آلپارو۟ف طرفېندان تیارلانېلېپدېر. دیل سپاقلېغی او۟قۉو کتابی¬نېنگ چاپ بو۟لان تارېخېنا چنلی تۆرکمن دیلی¬نینگ گرامرینا دگیشلی هیچ بیر اثر چاپ ادیلمأندیر. بۉ سببدن آدی گچن کتاب، اصلېندا تۆرکمن چاغالارېنی شۉ کتابېنگ ایکینجیسی بو۟لان تۆرکمن دیلی¬نینگ گراماتیکاسی آتلی کتابا تیارلاماق اوچین تؤرت یېللېق او۟قۉو دؤرینی اؤز ایچینه آلان بیر او۟قۉو کتابی¬دېر. جمعی 109 صفحه¬دان و 20 بؤلیمدن او۟رتا گلن بۉ کتابېنگ بیرینجی چاپی 1924 -نجی یېلده تاشکندده و ایکینجی چاپی بوْلسا 1926 -نجی یېلده تۆرکمنستان دؤلت نشریاتی طرفېندان پو۟لتاراتسکی¬ده (عشق¬آباددا) چاپ ادیلیپدیر. بۉ مقاله¬ده، کتابېنگ ایکینجی چاپی گؤز اؤنگینده تۉتېلدی.
مقاله¬ده، اثرینگ دو۟غرېسېندا غېسغا معلومات بریلیپ، کتابېنگ فونیتیک آیراتېنلېقلارېنا غارالېپ گچیلدی. تحقیق¬ده، فونولوژی تایدان تۆرکمن دیلی¬نینگ اساسی موضوعلارېندان بو۟لان چکیملیلر و او۟لارېنگ آیراتېنلېقلاری، چکیملیلرینگ تو۟پارلاره بؤلینشی؛ چکیمسیزلر و او۟لارېنگ آیراتېنلېقلاری، چکیمسیزلرینگ تو۟پارلارا بؤلینشی یالی موضوعلار اله آلېندی.

Anahtar Kelimeler

دیل سپاقلېغی, تۆرکمن تۆرکچه¬سی, م. گلدیف, غ. آلپارو۟ف

Destekleyen Kurum

Jawzjan Üniversitesi

Teşekkür

Selamlar ve saygılar; makale uygun görüldüğü takdirde derginin bir sonraki sayısında basılırsa menmun olurum.

A brief study on the textbook called "dil sapaklığı"in terms of phonetic features

Öz

The book Dil Sapakligi "Language Lesson" is known as the first grammar book of Turkmen Turkish. This work was prepared by Turkmen linguist Muhammet Glediyev and Tatar linguist Gubeydulla Alparov in 1926. Until the publication of Dil Sapakligi, no work related to the grammar of Turkmen language had been published. Therefore, Dil Sapakligi is actually a textbook that includes a 4-year education period to prepare children for the second book called Türkmen Diliniñ Grammatikası "Grammar of the Turkmen Language". This work, consisting of a total of 109 pages and 20 chapters, was first published in 1924 in Tashkent, and the second edition was printed in 1926 in Ashgabat. Our study was based on the second edition published by the Turkmenistan State Publications in Poltaratski (Ashgabat) in 1926.
In the study, topics related to phonetics, such as the vowels and their characteristics, vowel classification, consonants and their characteristics, and consonant classification, are discussed by providing a brief overview of the book and the Turkmen vowels and consonants mentioned in it.

Anahtar Kelimeler

Dil Sapakligi, Turkman Turkic, M. Geldiyev, G. Aplarov

Kaynakça

• Aşirov, T. (2018). Düşünür Muhammed Geldiyev (1889-1931)’in Türkmen Dili Mücadelesi. Uluslararası Türk Lehçe Araştırmaları Dergisi (TÜRKLAD), Y. 2, S. 14, s. 95-96.
• Gatibash Farzad, A. (1394). Hazirki Zaman Türkmen Dilinin Grameri. Mezar-e-Şerif: Suretger Yayınları.
• Geldiyev, M. ve Alparov, G. (1925). Ulılara Oku:- Yazu Öwretmek Üçin Sapaklık. Taşkent: Türkmenistan Devlet Neşriyatı.
• Geldiyev, M. ve Alparov, G. (1926). Dil Sapaklığı. Poltaratsk (Aşgabat): Türkmenistan Devlet Neşriyatı.
• Kara, M. (1998). Türkmen Türkçesi ve Türkmen Edebiyatı Üzerine Araştırmalar. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kasımov, B. (2009). Milli Uyanış. (Çev: Fatma Açık), Ankara: Atatürk Kültür Merkezi.
• Kaya, B. ve Kushmuratov, S. (2020). Ceditçilik Hareketi ve Türkistan'da Yaylmasında Mahmut Hoca Bedudi'nin Rolü. Çekmece İZÜ Sosyal Bilimler Dergisi, S.16, s. 16-18.
• Nepesova, R., Nazarov, O. ve Göklenov, J. (2004). Türkmen Türkçesi. (Çev. Suzan Tokatlı), Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Y. 2, S.17, s. 271-273.
• Noor, N. (2022). Türkmen Dilinin Ses Bilgisi. Kabil: Layif Sıtar Yayınları.
• Sağlam, S. (2019). Kümüşalı Böriyev. (Ed. Ahmet Buran), Türkiye Dışındaki Türk Dünyası Türkologları -Dilciler-, C. 1, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Sağlam, S. (2019). Muhammet Geldiyev. (Ed. Ahmet Buran), Türkiye Dışındaki Türk Düyası Türkologları -Dilciler-, Clt. 1, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Sarıyev, B. (2017). Türkmen Türkçesi ve Kültürü Üzerine Makaleler. (Yayına Hazırlayanlar: Emrah Yılmaz-Tüğba Yılmaz), Ankara: Akçağ Yayınları.
• Veyisov, B. ve Babayova, G. (2009). Türkmen Dilinin Fonetikası, Aşgabat: Türkmenistan Devlat Neşriyatı.
• Yawar, M. B. (2021). M. Geldiyev ve G. Alparov Tarafından 1926’da Hazırlanan “Dil Sapaklığı” Kitabının Türkmen Türkçesinin Öğretimindeki Rolü. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yawar, M. B. (2022). 19. ve 20. Yüzyılların Türkmen Türkçesi ile Çağdaş Türkmen Türkçesinin Ses ve Şekil Bilgisi Bakımından Karşılaştırılması. Varlıq Dil, Edebiyat ve Toplum Araştırmaları Dergisi, Y. 2, S. 28, s. 107-110.
• Yıldırım, H. (2020). Türkmen Türkçesi Grameri (Ses ve Şekil Bilgisi). Ankara: TDK Yayınları.