KIRK BATIR HAKKINDA DESTANLAR DAİRESİ VE DESTANSI GELENEK

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 1, 121 - 128, 20.06.2025

Gumru Şehriyar

https://doi.org/10.30563/turklad.1602261

Öz

“Kırk Batır” destanlar dairesi Sovyetler Birliğinin dağılmasıyla daha çox ilgi görmeğe başladı. Destanlar dairesi ismi gibi içerisine aldığı destanlar da bilim aleminde henüz doğru-dürüst öğrenilmedi. Onlarla araştırmaya konu olmasına rağmen, destanlar dairesinin içerisinde kırk yoksa daha az destanın olması belirlenemedi. Jırav-söyleyicilerin repertuarlarına bağlı olan “Kırk Batır” destanlar dairesinin içeriğinde yer alan destanların sayı bazen 26 ve bazen de 35 arası değişmektedir.
“Kırk Batır” destanlar dairesinin içerisinde 3 (bazı menkıbelerin yazdığına göre 4) seri yeralmaktadır. Bu serideki destanların hepsi de konu itibariyle Altın Orda ve Nogay Orda`nın oluşumu ile yıkılmadan önceki dönemi, yani XIV. yüzyıldan XVII. yüzyıla kadar olan dönemi kapsamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Destanlar dairesi , Seri , Kırk Batır , Jır , Jırav

Teşekkür

Değerli zamanınızı ayırıp makalemi incelediğiniz için önceden teşekkür ederim. Çok sağ olun.

The cyclization of epics about the Forty Batyrs and the epic tradition

Öz

The “Forty Batyrs” epic cycle began to attract more attention with the collapse of the Soviet Union. The epics it includes, like its name, have not yet been properly learned in the scientific world. Although these epics have been the subject of research, it remains unclear whether the cycle contains forty or fewer epics. The number of epics included in the “Kırk Batır” epic cycle, which is part of the repertoire of Jırav-narrators, sometimes varies between 26 and sometimes 35.
There are three series (or four, according to some legends) within the “Forty Batyrs” epic cycle. All of the epics in this series cover the period from the formation of the Golden Horde and the Nogay Horde to their collapse, that is, from the 14th century to the 17th century.

Anahtar Kelimeler

epic cycle , series , forty batyrs , jır , jırav

Kaynakça

• Arslan, M. (2022). Türkmenlerin Kahramanlık Destanı Göroğlu. İnceleme – Metin. Çanakkale: Paradigma Akademi.
• Edigey Destanı (1998) / haz. R. Sulti. Ankara: Türksoy Yayınları No.10
• Kazak Destanları – IV (2007). Kırım`ın Kırk Batırı (çev. F. Türkmen ve M. Ekici). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kitabi (2004). Kitabi-Dede Qorqud. Esil ve sadeleşdirilmiş metnler. Bakı: “Önder neşriyyat”
• Kahramanlık (2017). Qehremanlıq salnamesi – “Edigey” dastanı (noqay variantı) – I, Dede Qorqud dergisi, 2017 (1), s.158-179.
• Schimmel, A. (2011). Sayların Gizemi. /Çevirmen M.Küpüşoğlu. İstanbul: Kabalçı Yayınevi.
• Şehriyar, Q. (2022). Edigey haqqında Qızıl Orda dastanı (giriş, metnlerin tercümesi ve tesviri, şerh). Bakı, Elm ve tehsil neşriyyatı.
• Abtkarimov, U.M., Aytbayev A.B. (2019). İstoriografiya Nogaylinskogo Geroiçeskogo Eposa ot Kazaxskix Skaziteley-jırau i Akınov XIX v. – Pervoy Polovinı XX v. «L.N.Gumilev Atındağı Euraziya Ұlttıқ Universitetinin Xabarşısı. Tarıxı ğılımdar. Filosofiya. Dintanu» Seriyası. Nur-Sultan: ЕҰU. – 2 (127).
• Ayt desengiz, aytayım... // Yırlardı Yıyıgan, Yıyıntıktı tüzgen A.Sikaliyev. Çerkessk: Stavropol Knigizdatelstvosı – 1971. – 144 б.
• Velihanov, Ç. (1985). Sobraniye Soçineniy v Pyati Tomax. – T. 2. – Alma-Ata: Glavnaya Redaksiya Kazaxskoy Sovetskoy Ensiklopedii.
• Dala Folklorının Antologiyası. (2019). Batırlar jırı. 10 Tomdık, 2 Tom. / Тоmdı kurastırıp, baspağa dayındağandar S.İ.Seken, N.Ə.Sersek. – Almatı: Brand Book.
• Dombıra (1993). Nogay Halk Destanları. Birinşi kitap. Çerkessk, 1993. − 207 с.
• İsin, A. (2002). Каzakskoye Hanstvo i Hogayskaya Orda vo Vtoroy Polovine XV-XVI v. – Semipalatinsk.
• Kazak Halık Edebiyatı (1089). Kırımnın Kırık Batırı (Murin Jıraudan Jazılgan Muralar). Т. 5. / Kurast. K. Sıdikov, О. Hurmağambetova. Almatı: Jazuşı.
• Sadırbayev, S. (2015). Ğalımnın Hatı: Gılımi Zertteuler, Makalalar, Estelikter, Kösemsözder, Oy-tolgamdar. Almatı: Deyip-Kitap.
• Sikaliyev, A.İ. (1991). Noqaydın Kırk Batırı. Mahaçkala.
• Ahmetcanov, T. (2019). Sorok Batırov Krıma Rodom iz Deşt-i-Kipçaka (20.09.2019). Erişim adresi: http://milli-firka.org/%D1%81%D0%BE%D1%80%D0%BE¬%D0%BA-%D0%B1%D0%B0%D1%82%D1%8B%D1%80%D0%BE%D0%B2-%D0%BA%D1%80%D1%8B%¬D0%BC%D0%B0-%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%BC-%D0%B8%D0%B7-%D0%B4%D0%B5%-D1%88%D1%82-%D0%B8-%D0%BA%D0%B8%D0%BF/
• Kazahi i Nogai – Razdelyonnıy Narod (2017). (18.10.2017). Erişim adresi: https://esquire.kz/kazahi-i-nogai-v-razdelnny-narod/
• Karatayev, A. (2016). Kırımının Kırık Batırı (06.04.2016). Erişim adresi: https://vk.com/wall-38304529_307924
• Moy pradeduşka Zeyid!!! (2010). (11.03.2010). Erişim adresi: https://kaybalieva.livejournal.com/1438.html
• Folklornıye İstoçniki o Çura-Batıre (Nogaysı) (2018). (24.02.2018). Erişim adresi: https://so-217.livejournal.com/11952.html#_edn16