The Concept of voice in Turkish and an analysis of Yunus Emre’s Divan in terms of voice

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 1, 51 - 67, 20.06.2025

Ahmet Turan Doğan , Elif Çiçek

https://doi.org/10.30563/turklad.1645669

Öz

Yunus Emre is one of the important poets in terms of reflecting the language of his time in his poems, making him significant for Turkish language and literature. His works are among the first written texts based on Oghuz Turkish. There are very few surviving works from the Anatolian Seljuk period. Therefore, Yunus Emre's works are also important for reflecting the language, lifestyle and Islam of his era through poetry. For this reason, numerous studies have been conducted on him and his works. Some of these studies focus on grammar. His works have been examined in terms of general grammatical features, as well as specific grammatical categories. In this study, the Divan of Yunus Emre is examined in terms of voice, which is a topic in grammar. Although voice, one of the important subjects in Turkish grammar, has been analyzed by many researchers, a common evaluation method has not yet been reached. In this study, various approaches to the concept of voice are first reviewed, and then an evaluation template is developed within the framework of grammatical criteria. Thus, based on what the predicate requires, an evaluation of voice is made by taking the sentence structure as the basis. In line with the established evaluation template, the first one hundred poems in Yunus Emre's Divan are analyzed. The results obtained from the analyzed poems are exemplified under relevant headings. Additionally, it is taken into account that voice suffixes do not always serve a voice-related function within the sentence. Therefore, the meaning of the predicate containing the voice suffix is also evaluated within the context of the sentence.

Anahtar Kelimeler

Yunus Emre , Grammar , Voice , Voice with suffix , Voice without suffix

TÜRKÇEDE ÇATI KONUSU VE ÇATI BAKIMINDAN YUNUS EMRE DİVANI

Öz

Yunus Emre, yaşadığı dönemin dilini şiirlerine yansıtması açısından Türk dili ve edebiyatı için önemli şairlerdendir. Yunus Emre’nin eserleri, Oğuzcaya dayanan ilk yazılı ürünler arasında yer almaktadır. Anadolu Selçukluları döneminden kalma eserler yok denecek kadar azdır. Bu yüzden Yunus Emre’nin eserleri dönemin dilini, yaşayışını ve İslamiyet’i şiirlerine yansıtması açısından da önem arz etmektedir. Bu sebeple kendisi ve eserleri üzerine çokça çalışma yapılmıştır. Bu çalışmaların bir kısmını dilbilgisi çalışmaları oluşturmaktadır. Onun eserleri genel dilbilgisi özellikleri bakımından çalışıldığı gibi herhangi bir dilbilgisi kategorisi açısından da çalışılmıştır. Bu çalışmada da dilbilgisinin bir konusu olan çatı bakımından Yunus Emre Divanı ele alınmıştır. Türkiye Türkçesinin önemli konularından olan çatı, birçok araştırmacı tarafından incelenmiş ancak bu görüşler doğrultusunda ortak bir değerlendirme biçimine ulaşılamamıştır. Bu çalışmada öncelikle çatı konusundaki farklı değerlendirmeler ele alınmış, ardından dilbilgisel ölçütler çerçevesinde bir değerlendirme şablonu oluşturulmaya çalışılmıştır. Böylece de yüklemin gerektirdikleri doğrultusunda cümlenin iskeleti esas alınarak bir çatı değerlendirilmesi yapılmıştır. Belirlenen değerlendirme şablonu doğrultusunda Yunus Emre Divanı’nda yer alan ilk yüz şiir incelenmiştir. İnceleme sonucunda elde edilen bilgiler belirlenen başlıklar doğrultusunda örneklendirilmiş. Ayrıca incelemede çatı oluşturmada kullanılan eklerin sadece çatı işleviyle kullanılmadığına da dikkat çekilmiştir. Dolayısıyla çatı ekinin bulunduğu yüklem cümle içindeki anlamıyla değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Yunus Emre , Dil Bilgisi , Çatı , Ekli Çatı , Eksiz Çatı

Kaynakça

• Babacan, V. (2013). Yûnus Emre’nin Risâletü’n-Nushiyye’si ve Dîvân’ı (Giriş-İnceleme- Metin- Dizin). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Antalya: Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Banguoğlu, T. (1995). Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Delice, H. İ. (2002). Yüklem Olarak Türkçede Fiil. Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 26, s. 185-212.
• Delice, H. İ. (2009). Oldurgan Çatı İşlev Açısından Nasıl Değerlendirilmelidir? Cumhuriyet Üniversitesi Fen- Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 33/1, s. 108-120.
• Delice, H. İ. (2017). Sözcük Türleri. İstanbul: Asitan Kitap.
• Demir, N. ve Yılmaz E. (2012). Türk Dili El Kitabı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Demirci, K. (2021). Türkoloji İçin Dilbilim. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Doğan, A. T. (2019). Türkiye Türkçesinde Dilbilimsel Uzatım Örneği Olarak –(X)n-, -(X)l- Çatı Eklerinin Üst Üste Kullanımı. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 47, s. 53-72.
• Ergin, M. (2009). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Yayıncılık.
• Gülsevin, G. & Boz E. (2019). Eski Anadolu Türkçesi. Ankara: Gazi Kitapevi.
• Korkmaz, Z. (2017). Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Şahin, H. (2018). Eski Anadolu Türkçesi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Üstünova, K. (2016). Eylem İşletimi. İstanbul: Sentez Yayıncılık.
• Vardar, B. (2002). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Multilingal Yayınları.
• Vural, H. & Böler, T. (2015). Ses ve Şekil Bilgisi. Ankara: Kesit Yayınları.