Eski Türkçe devresinde Türkçemizde kendisini göstermeye başlayan ki’li cümle yapısı Anadolu sahasında Eski Oğuz Türkçesi döneminde, 14. yüzyılda Farsçadan yapılan tercümeler sonucunda dilimizdeki kullanım sıklığını artırmış ve zamanla Türkçede yoğunca kullanılan bir cümle yapısı hâline gelmiştir.
Söz dizimi incelemelerinde, yapıları bakımından cümle tipleri ele alınırken “ki’li cümleler” genellikle “birleşik cümle”nin bir türü olarak kabul edilmektedir. Ancak bazı dil bilgisi ve söz dizimi kitaplarında “ki” bir bağlaç olduğu için “ki” ile kurulan cümlelere “bağlı cümle” kategorisinde yer verildiği görülmektedir. Yani cümle incelemelerinde bir sorunumuz daha olmuştur. Bu bildiride konu temel cümle / yardımcı cümle ilişkileri bakımından incelenecektir.
Ki’li cümlelerde mutlaka bir temel cümle - yardımcı cümle ilişkisi vardır. Yardımcı cümle genellikle “ki”den önce gelen temel cümlede eksik bırakılan ve ihtiyaç duyulan bir işlevi karşılar (O artık anlamıştı ki ona anlatılanlar doğru değildi → O, ona anlatılanların doğru olmadığını anlamıştı: Yardımcı cümle, temel cümlenin nesnesi işlevindedir).
Bununla birlikte, “ki” dışındaki bağlaçlarla kurulmuş cümlelerde ise bağlacın birbirine bağladığı iki cümle de eşit değerdedir; bunlardan birini temel diğerini yardımcı cümle şeklinde adlandıramayız: “Toplantıya geldi ama fikrini beyan etmedi. / Hocayı gördü ve ona selam verdi. / Çok çalıştı fakat başaramadı.” gibi.
Bu bildiride ki’li cümlelerin sınıflandırmalardaki yerinin ne olması gerektiği konusundaki görüşümüzü teklif edeceğiz.
Primary Language | Turkish |
---|---|
Subjects | Linguistics |
Journal Section | Research Article |
Authors | |
Publication Date | December 13, 2020 |
Submission Date | May 10, 2020 |
Published in Issue | Year 2020 Volume: 24 Issue: 2 |