Demir Baba Velâyetnâmesi’nde Derviş Muhammed Yemînî’nin Yeri

Yıl 2020, Cilt: 5 Sayı: 1, 66 - 71, 30.11.2020

Gökhan Şenyurt

Öz

XVI. yüzyılda Balkanlarda faaliyet göstermiş Alevî-Bektaşî öncülerinden Demir Baba hakkında çok fazla bilgi bulunmamaktadır. Hayatı üzerine başvurulacak en temel kaynak, adına düzenlenen Velâyetnâmesidir. H 1239 yılında Derviş Mehemmed tarafından kaleme alınan bu Velâyetnâme, Demir Baba’nın doğumundan birkaç yıl önceki süreçten başlayıp yüz yirmili yaşlarına kadar devam eden uzun bir dönemi barındırmaktadır. Bu dönem içerisinde Demir Baba’nın doğumu, silsilesi, aile çevresi, pehlivanlık yeteneği, kerametleri gibi daha birçok anlatı yer almaktadır. Ayrıca Velâyetnâme’de, Alevî-Bektaşî sahası şairlerinden Derviş Muhammed Yemînî ile ilgili birtakım ufak detaylar da dikkat çekmektedir.
Yedi Ulu Ozan’dan biri sayılan Derviş Muhammed Yemînî’nin hayatı, hiçbir tezkirede yer almadığı için Velâyetnâme’de bulunan birkaç tespit bize önemli bir kapı aralamaktadır. İsminin geçtiği anlatılarla bağlantı kurulduğunda, Yemînî hakkında bazı yaklaşımlarda bulunmak mümkün olmaktadır. Yemînî’nin Hacı Dede’nin düğününe iştirak etmesi, Kademli Baba’nın vefatında orada bulunması, Hacı Dede’nin ve Demir Baba’nın, Yemînî’nin kabrini ziyaret etmesi ve hatta Nusayrîliğe meyletmiş tekke şairi Virânî’nin de Yemînî’nin kabri civarına defnedilmesi gibi birtakım ufak aksiyonlar, şairin aydınlanamamış hayatına ışık tutacak nitelikte birer delil hâlini almaktadır. Çalışmanın amacını oluşturan bu bilgilerden hareketle, Derviş Muhammed Yemînî ile ilgili Velâyetnâme’de tesadüf olunan anlatı parçaları tespit edilmiş ve bazı çıkarımlarda bulunulmuştur. Yapılan değerlendirmelere ek olarak Akyazılı Sultan ile Kanuni Sultan Süleyman’ın da Velâyetnâme’de yer alması ve Yemînî’nin Fazîletnâmesi’ndeki birkaç ufak detayın bu çıkarımlara dâhil edilmesi, şairin hayat sahnesinin sınırlarını çizebilecek önemli çıktıları meydana getirmektedir.

Anahtar Kelimeler

Demir Baba, Velâyetnâme, Derviş Muhammed Yemînî, Virânî, Kanuni Sultan Süleyman

Kaynakça

• Beydilli, K. (2013). VİYANA. TDV İslâm Ansiklopedisi. (c. 43, ss. 113-119). İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yayınları.
• Emecen, F. (2010). SÜLEYMAN I. TDV İslâm Ansiklopedisi. (c. 38, ss. 62-74). İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yayınları.
• Ersan, M. Ö. (2018). 7 Ulu Ozanlar. İstanbul: Salon Yayınları.
• Gölpınarlı, A. (1973). Hurûfîlik Metinleri Kataloğu. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kılıç, F. & Bülbül, T. (2011). Demir Baba Velâyetnâmesi (İnceleme-Tenkitli Metin). Ankara: Grafiker Yayınları.
• Kırman, A. (2004). Yemînî’nin Fazîletnâmesi Şekil ve Muhteva Tahlili. Yayımlanmamış Doktora Tezi. İzmir: Ege Üniversitesi.
• Kırman, A. (2013). YEMÎNÎ. TDV İslâm Ansiklopedisi. (c. 43, ss. 420-421). İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yayınları.
• Noyan, B. (1976). Demir Baba Vilâyetnâmesi. İstanbul: Can Yayınları.
• Noyan, B. (1999). Bütün Yönleriyle Bektâşîlik ve Alevîlik. Ankara: Ardıç Yayınları.
• Ocak, A. Y. (2007). Alevî ve Bektaşî İnançlarının İslâm Öncesi Temelleri. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Özmen, İ. (1995). Alevî-Bektâşî Şiirleri Antolojisi, c.2. Ankara: Saypa Yayınları.
• Şenyurt, G. (2019). Yemînî’nin Fazîletnâmesi’nin On Dokuzuncu Fazîleti Üzerine Bir İnceleme. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Arel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Şenyurt, G. (2020). Fazîletnâme Işığında Yemînî. Ankara: La Kitap Yayınları.
• Tanman, B. (1994). DEMİR BABA TEKKESİ. TDV İslâm Ansiklopedisi. (c. 9, ss. 150-151). İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yayınları.
• Tepeli, Y. (2002). Derviş Muhammed Yemînî Fazîlet-Nâme: Giriş-İnceleme-Metin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tevfik, M. (1327). Manastır Vilâyeti Tarihçesi. Manastır: Beynelmilel Ticaret Matbaası.
• Vaktidolu, A. A. (1998). Vîrânî Divanı ve Risalesi (Buyruğu). İstanbul: Can Yayınları.