Bolşevik İktidarından Önce Geleneksel Kırgız Aydınları

Yıl 2016, Cilt: 1 Sayı: 1, 56 - 73, 25.12.2016

Ebubekir Güngör

Öz

Sovyet
iktidarından önce Kırgızların siyasi ve toplumsal hayatının şekillenmesinde
etkili olan bir aydın zümresi mevcuttur. Kırgız geleneksel aydınları arasında
söz ustaları olarak, Manasçılar ön saflarda yer almaktadırlar. Ancak bunlar
eserlerini yazıya geçirmeyip, sözlü eser verdikleri için günümüze, kaynaklar
kısıtlı olarak ulaşmıştır. Kırgız halkının benliğinde öyle yer etmişlerdir ki,
Sovyet döneminde onlara ait hikaye, şiir ve siyasetname tarzında sözlü
bilgilerin bir kısmı toplanmıştır. Kırgız toplumsal ve siyasi yaşamında XX.
yüzyılın ilk çeyreğine kadar etkili olan geleneksel şair aydınlar, halkın
yaşamsal anlayışının şekillenmesinde, yine halkın tarih ve kültürel
değerlerinden aldıkları kaynak ile rehber kişilikler olmuşlardır. Temel
görevleri danışmanlık olan bu şairler, şiirleri ile halka; bilgi, tecrübe ve
düşünceleri ile siyasi erklere yol göstermişlerdir. Böylece siyasi ve kültürel
hayatta belirleyici rol oynamışlardır. Halk arasında yetişen şairlerin bir
kısmı mektep ve medreselerde eğitim almış, beyler arasında veya idareler
arasında elçilik yapmışlardır.

Anahtar Kelimeler

Kırgız tarihi, akın, Manasçı, aydınlar

Traditional Kyrgyz Intellectuals Before The Bolshevik Revolution

Öz

Kyrgyz people had an influential intellectual class
before the Soviet rule and this class played a significant role in shaping of
the Kyrgyz political and social life. Manas tellers were among the traditional
intellectuals and they had a leading place. However, we have very limited
knowledge about the Manas tellers as they created verbal works and did not give
written works. They left such a huge mark in the memory of the Kyrgyz people
that some of their verbal works in the form of story, poem and political advice
were collected during the Soviet era. The traditional poet intellectuals were
influential in the Kyrgyz social and political life until the end of the first
quarter of the 20^th century and they guided the Kyrgyz people to
shape their life by relying on people’s historical and cultural values. The
basic duty of these poets was advisory. They guided common people with their
poems and political groups with their wisdom, experience and thoughts. Thus
they played an influential role in political and cultural life.  Some of the poets studied in Islamic schools
and madrasas and they served as envoy among beys and administrators.

Anahtar Kelimeler

Kyrgyz history, poet, manascy, Intellectual

Kaynakça

• ABRAMZON S. M., Kırgızı i İh Etnogenetiçeskie i İstoriko – Kulturnoe Svyazi, Frunze, 1990.
• AÇİKEEV Kudaybergen, “Tilekmat Cılkıaydar Uulu”, Kalıgul Bay Uulu, Kalıgul, Arstanbek, Moyut Ake, Sart Ake, Tilekmat Ake, Sadır Ake, Kıdır Ake, Biyiktik, Bişkek, 2006, Ss. 203 – 236.
• ARABAEV E., Kırgız alippesi, Moskva, 1925.
• ASANBEKOV Kaşımbek, Isık-Köldün Ceti Akesi, Karakol, 2011.
• ASANKANOV A. A., O. D. Osmonov, Kırgızstandın Tarıhı (En Bayırkı Doordon Azırkı Mezgilge Çeyin), Bişkek, 2003.
• BEGALİEVA Nazgul, Arstanbektin Ömürü Cana Çıgarmaçılıgı, Bişkek, 1998.
• BOLÇUROV Toktobek, “Kıdır Ake”, Kalıgul Bay Uulu, Kalıgul, Arstanbek, Moyut Ake, Sart Ake, Tilekmat Ake, Sadır Ake, Kıdır Ake, Biyiktik, Bişkek, 2006, Ss. 289 – 325.
• DANIYAROV S. S., Stanovlenie Kirgizskoy Sovetskoy Kulturı (1917 – 1924 gg), Frunze, 1983.
• ERŞAHİN Seyfettin, “Kırgızların İslamlaşması Üzerine Bazı Mülahazalar” Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 39 Sayı: 1, 1999, s. 393 – 438.
• İMANOV Akeş, “Moyut Ake Aldayaruulu”, Kalıgul, Arstanbek, Moyut Ake, Sart Ake, Tilekmat Ake, Sadır Ake, Kıdır Ake, Biyiktik, Bişkek, 2006, Ss. 158.
• İMANOV Akeş, “Sart Ake Doskuluulu”, Kalıgul, Arstanbek, Moyut Ake, Sart Ake, Tilekmat Ake, Sadır Ake, Kıdır Ake, Biyiktik, Bişkek, 2006, Ss. 166.
• KANIMETOV A. K., İzmaylov A. E., Kulturnoe Stroitelstvo v Kirgizskoy SSR, Frunze, 1959.
• KARIBAYUULU Akmat, “Sadır Ake”, Kalıgul Bay Uulu, Kalıgul, Arstanbek, Moyut Ake, Sart Ake, Tilekmat Ake, Sadır Ake, Kıdır Ake, Biyiktik, Bişkek, 2006, Ss. 237 – 289.
• KARIEVA A. K., Cazgıç – Akındar cana Kırgız Tarıhı (XIX. K. – XX. K. Başı), Bişkek, 2011.
• KEBEKOVA B., “Arstanbek Buylaşuulu”, Kalıgul, Arstanbek, Moyut Ake, Sart Ake, Tilekmat Ake, Sadır Ake, Kıdır Ake, Biyiktik, Bişkek, 2006, Ss. 39 – 2.
• KILIÇ Moldo, “Zar Zaman”, Ala-Too, 1989, No. 12, Ss. 138.
• KILIÇ Moldo, Kazaldar, Frunze, 1991.
• Kırgız Bilimler Akademisi El Yazmaları Bölümü, İnf. No 108, s. 5-6.
• KOYLUBAEV K. K., Cazgıç Akındardın Çıkarmaçılıgı, Karakol, 2010.
• MALABAEV C. M., Kırgız Mamleketinin Tarıhı, Bişkek, 1999.
• MOLDO Aldaş, Bugu Menen Sarıbagıştın Uruşu, Bişkek, 1992.
• MUSAEV Samar, Kalıgul Bay Uulu, Kalıgul, Arstanbek, Moyut Ake, Sart Ake, Tilekmat Ake, Sadır Ake, Kıdır Ake, Biyiktik, Bişkek, 2006, Ss. 3 – 6.
• NIYAZ Moldo, Sagat Digarastar, Bişkek, 1993.
• NURMOLDO, Çıgarmalar, Haz.: A. Ç. Kakeev, Bişkek, 2003.
• SAMANÇİN Tazabek, Kılıç Cazuuçu Akın: XIX. Cana XX. Kılımdın Başındagı Kırgız Adabiyatının Tarıhınan, Frunze, 1948.
• Togolok Moldo Aldaş Moldo, Haz.: Abdıldacan Akmataliev, Murat Alı Mukasov, Asel Şeyşekanova, Bişkek, 2015.