Doğu Anadolu’da Celâleddîn Harezmşâh’ın Faaliyetleri ve Harezmşah Mirası

Yıl 2019, Cilt: 4 Sayı: 2, 122 - 146, 20.12.2019

Erol Keleş

Öz

Moğolların başına bela olmasına rağmen daha fazla tutunamayarak Hindistan’a çekilen Celaleddin Harezmşah, burada kaldığı süre içerisinde toparlanmış, bir süre sonra da İran’a intikal etmiştir. İran’da hâkimiyet kurma konusunda güçlük çekmediği anlaşılan Harezmşah, kısa sürede tüm Azerbaycan’ı ele geçirerek Anadolu sınırlarına dayanmıştı. Hedefinin Anadolu ve Suriye hâkimiyeti olduğu anlaşılan Celaleddin’in, Moğollar karşısında Alaeddin Keykubat’ın ittifak çağrılarına kulak asmayışı hem kendi sonunu hazırlamış hem de İslam dünyasını işgale açık hale getirmiştir.
Bu şekilde yaptığı siyasi hataların bedelini hayatıyla ödeyen Celaleddin Harezmşah’ın ordusu başıboş bir şekilde Anadolu’ya dağılmştı. Türkiye Selçuklu Sultanı Alaeddin Keykubat, bilhassa Moğollar karşısında bu ordunun tecrübelerinden fayadalanmak istedi. O sebeple Harezmşah ordusunun bir kısmını himayesine aldı. Onlara ülkenin belli topraklarını ikta vererek değerlendirdi. Harezmşah ordusunun bir bölümü ise bölgedeki Eyyubi şubeleri tarafından istihdam edildi. Ancak Alaeddin Keykubat’ın ölümünden sonra oğlu Gıyaseddin’in yanlış siyaseti Harezmlileri devletten uzaklaştırmakta gecikmedi. Sonuçta yeniden başıboş kalan Harezmliler Anadolu ve çevresinde problem olmaya devam ettiler.
1245 hezimetiyle sesleri kesildiyse de Anadolu’da bıraktıkları toponomik ve kültürel miras onları kalıcı kılmaya yetti. Sözü edilen Harezmli ordusunun büyük bir kısmını teşkil eden Kanglı ve Kıpçak oymaklarına ait çok sayıda yer adı ile Harezm ismi de farklı tellafuzlarla varlığını korumayı başardığı gibi Anadolu Türk mutfağına ait pekçok yemek çeşidinin de Harezmli etkisiyle yerleştiği bilinmektedir.

Anahtar Kelimeler

: Celaleddin Harezmşah, , Kanglı, Moğol, , Kıpçak

Kaynakça

• HALPERİN, Charles J., “ The Kipçhak Connection: the İlkhans, the Memluks and Ayn Jalut”, Bulletin of The School of Oriental and African Studies, University of London, vol. 63, No.2 (2000). ÖGEL, Bahaeddin, Türk Kültür Tarihine Giriş, C.1, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 2000.