Tsargrad’ın Türkler Tarafından Ele Geçirilişi Hikâyesi’nin Yazarı ve Yazımı Üzerine

Yıl 2020, Cilt: 5 Sayı: 1, 27 - 89, 18.06.2020

Altay Tayfun Özcan

Öz

Повесть о взятии Царьграда Турками (Tsar’grad’ın Türkler tarafından ele geçirilişi Hikâyesi) başlıklı Rusça bir metin, gerek çarpışmalarla ilgili canlı tasvirleri gerekse pek az kaynakta ifade edilen bilgileri ile İstanbul’un fethin kaynakları arasında dikkat çekici bir eser olarak kabul edilegelmiştir. Bununla birlikte eserle ilgili bilimsel incelemelerin, eserin kuşatmanın kaynakları arasındaki yerinden çok bir tarihî vesika olarak değeri üzerinde odaklandığı dikkati çekmektedir. Zira, burada varlıklarından bahsedilen Patrik ve İmparatoriçe, fetih ile ilgili güvenilir hiçbir kaynakta geçmediği gibi metin içerisindeki çeşitli konuşma ve dua metinleri de hiçbir eserde zikredilmez. Diğer taraftan anlatının Leonid adlı bir din adamı tarafından Troitse-Sergieva manastırında bulunan bir versiyonunda metnin, kuşatma sırasında Osmanlı ordusunda bulunan Nestor İskender adlı bir kişi tarafından kaleme alındığının ifade edilmesine karşın kaynağın diğer versiyonlarını ihtiva eden kroniklerde bu şekilde bir ibare bulunmaz. Bazı bilim adamlarının incelemelerini, söz konusu yazma eseri anlatının en erken versiyonu olduğunu kabul ederek metnin Nestor İskender tarafından yazıldığı temeli üzerine kurmuş oldukları bir gerçekse de anlatı içerisindeki pek çok kayıt, eserin daha çok duyumlara dayanılarak hazırlandığı ve bu ham metnin ilerleyen yıllarda Rusya’da dinî ve siyasî bir ekleme sürecinden geçtiği yönünde bir izlenim vermektedir.
Bu çalışmada eserin nasıl teşkil edildiği ve İstanbul’un fethinin kaynakları arasında ne noktada bulunduğu incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, İstanbul, Fetih, Nestor İskender, Leonid

Kaynakça

• 16. Asırda Yazılmış Grekçe Anonim Osmanlı Tarihi, hazırlayan Ş. Baştav, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi yay., Ankara 1973.
• “Angelo Giovanni Lomellino”, 1453 İstanbul Kuşatması: Yedi Çağdaş Rivayet, derleyen ve İngilizceye çeviren J.R. Melville Jones, Türkçeye çeviren C. Tomar, Yayına hazırlayan M. Daş, Yeditepe yay., İstanbul 2008, s.157-162.
• Bir Yeniçeri’nin Hatıratı, çeviren ve yayıma hazırlayan K. Beydilli, Tatav yay., İstanbul, 2003
• “Dlugosz”, A. Petrusi, İstanbul’un Fethi, C.3 (İstanbul’un Fethine Dair Neşredilmemiş ve Az Bilinen Metinler), tercüme eden ve tamamlayıcı bilgileri ekleyen M.H. Şakiroğlu, İstanbul Fetih Cemiyeti yay., İstanbul 2004, s.164-171.
• “Dotti”, A. Pertusi, İstanbul’un Fethi, C.2, (İstanbul’un Fethi Dünyadaki Yankısı), tercüme eden ve tamamlayıcı bilgileri ekleyen M.H. Şakiroğlu, İstanbul Fetih Cemiyeti yay., İstanbul 2004, s.1-3.
• Ducae, “Historia Byzantina”, Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, Bonnae 1834.
• Dukas, Bizans Tarihi, Çev. Vl. Mirmiroğlu, İstanbul Enstitüsü yay., İstanbul 1956.
• Francis, Şehir Düştü! Bizanslı tarihçi Francis’den İstanbul’un Fethi, çev. K. Dinçmen, İletişim yay., İstanbul, 1992. “Giovan Maria Angiolello”, Fatih’in İçoğlanı Anlatıyor Fatih Sultan Mehmet, çev. P. Gökbar, Profil yay., İstanbul 2011.
• Hoca Sâdeddin Efendi, Tacü’t Tevarih, C.2, hazırlayan İ. Parmaksızoğlu, Kültür Bakanlığı yay., Ankara 1992.
• Holmogorskaya Letopis’, Polnoe Sobranie Russkih Letopisey, Tom. XXXIII, Akademiya Nauk SSSR, İzdatel’stvo Nauka, Leningrad 1977.
• İpatievskaya Letopis’, Polnoe Sobranie Russkih Letopisey, Tom II, İzdannoe Arheografiçeskoyu Komissieyu, Sanktpeterburg 1843 İzbornik Slavyanskih i Russkih Soçineniy i Satey Vnesennıh v Hronografı Russkoy Redektsii, sobral i İzdal A. Popov, Tipografii A.İ. Mamontova, Moskva 1869.
• Kemal, Selâtin-nâme, Haz. Necdet Öztürk, TTK yay., Ankara 2001.
• Kritovulos Tarihi 1451–1467, çev. A. Çokana, Heyamola yay., İstanbul 2013.
• Laonici Chalcocondylae, “Historiarum Libri Decem”, Corpus Scriptorum Historiae, Bonnae 1843.
• “Laonicus Chalcocondylas”, 1453 İstanbul Kuşatması: Yedi Çağdaş Rivayet, derleyen ve İngilizceye çeviren J.R. Melville Jones, Türkçeye çeviren C. Tomar, Yayına hazırlayan M. Daş, Yeditepe yay., İstanbul 2008, s.51-68.
• Lavrent’evskaya Letopis’, Polnoe Sobranie Russkih Letopisey, Tom I, İzdannoe Arheografiçeskoyu Komissieyu Akademii Nauk SSSR, Leningrad 1927.
• Letopisnıy Sbornik, İmenuemıy Patriarşey ili Nikonovskoy Letopis’yu, Polnoe Sobranie Russkih Letopisey, Tom X, İzdannoe Po Vısoçayşemu Poveleniyu Arheografiçkoyu Kommissieyu, Sanktpeterburg 1885.
• Letopisnıy Sbornik, İmenuemıy Patriarşeyu ili Nikonovskoyu Letopis’yu, Polnoe Sobranie Russkih Letopisey, Tom XI, İzdannoe po Vısoçayşemu Poveleniyu Arheografiçeskoyu Kommissieyu, Sanktpeterburg 1897.
• Letopisnıy Sbornik, İmenuemıy Patriarşeyu ili Nikonovskoyu Letopis’yu, Polnoe Sobranie Russkih Letopisey, Tom XII, İzdannoe po Vısoçayşemu Poveleniyu Arheografiçeskoyu Kommissieyu, Sanktpeterburg 1901.
• “Mihail Ducas”, 1453 İstanbul Kuşatması: Yedi Çağdaş Rivayet, derleyen ve İngilizceye çeviren J.R. Melville Jones, Türkçeye çeviren C. Tomar, Yayına hazırlayan M. Daş, Yeditepe yay., İstanbul 2008, s.69-140.
• Müneccîmbaşı, Camiü’d Düvel, hazırlayan A. Ağırakça, İnsan yay., İstanbul 1995.
• Nestor-İskender, İstanbul Çar Şehrinin Hikâyesi (Şehrin Kuruluşu ve 1453 Yılında Türkler Tarafından Alınışı), çev. G. Öksüz ve F. Yapıcı, Heyamola yay., İstanbul 2014.
• Nicolo Barbaro, Konstantiniye'den İstanbul'a, çev. M. Tan, Moralite yay., İstanbul 2007.
• Novgorodskaya Pervaya Letopis’, Starşevo i Mladşevo İzvodov, pod redaktsey A.N. Nasonov, İzdatelstvo Akademii Nauk SSSR, Moskva–Leningrad 1950.
• Pius, Cosmographia seu Asiae Europaeque Descripto, Parhisii 1509.
• Prodoljenie Letopisi po Voskresenskomu Spisku, Polnoe Sobranie Russkih Letopisey, Tom VIII, İzdnannoe po Vısoçayşemu Poveleniyu Arheografiçeskoyu Kommissieyu, Sanktpeterburg 1859.
• “Ruhî Târihi”, neşreden H.E. Cengiz, Yaşar Yücel, Belgeler, C.XIV/18, 1992, s.359-472.
• Russkiy Hronograf Çast Pervaya: Hronograf Redaktsii 1512 goda, Polnoe Sobranie Russkih Letopisey, Tom XXII, İzdnannoe po Vısoçayşemu Poveleniyu İmperatorskoyu Arheografiçeskoyu Kommissieyu, Sanktpeterburg 1911.
• Russkiy Hronograf Çast Vtoroya: Hronograf Zapadno-Russkoy Redaktsii, Polnoe Sobranie Russkih Letopisey, Tom XXII/II, İzdannoe po Vısoçayşemu Poveleniyu İmperatorskoyu Arheografiçeskoyu Kommissieyu, Sanktpeterburg 1914.
• “Sakızlı Leonado”, İstanbul Kuşatması: Yedi Çağdaş Rivayet, derleyen ve İngilizceye çeviren J.R. Melville Jones, Türkçeye çeviren C. Tomar, Yayına hazırlayan M. Daş, Yeditepe yay., İstanbul 2008, s.13-50.
• Simeonovskaya Letopis’, Polnoe Sobranie Russkih Letopisey, Tom Vosemnadtsatıy, İzdannoe Po Vısoçayşemu Poveleniyu Arheografiçeskoyu Kommissieyu, Sanktpeterburg 1918.
• Sofiyskiya Letopisi, PSRL, Tom VI, İzdannoe po Vısoçayşemu Poveleniyu Arheografiçeskoyu Kommissieyu, Sanktpeterburg 1853.
• “Tâci Beg-zâde Cafer Çelebi”, A. Pertusi, İstanbul’un Fethi, C.2, (İstanbul’un Fethi Dünyadaki Yankısı), tercüme eden ve tamamlayıcı bilgileri ekleyen M.H. Şakiroğlu, İstanbul Fetih Cemiyeti yay., İstanbul 2004, s.133-144.
• Theodoros Spandunis, Osmanlı Sultanları, Çev.Necdet Balta, Kitap Yayınevi, İstanbul 2015.
• The Tale of Constantinople (Of It’s Origin and Capture by the Turks in the Year 1453 by Nestor-Iskander), translated and Annotated by W.K. Hanak and M. Philippides, Aristide D. Caratzas Publisher, New Rochelle 1998.
• Travels to Tana and Persia by Josafa Barbaro and Ambrogio Contarini, Translated from Italian by W. Thomas, Hakluyt Society, London 1890.
• Tursun Bey, Fetih Babası Fatih’in Tarihi, haz. M. Tulum, Kapı yay., İstanbul 2013.
• “Zorzi Dolfin”, 1453 İstanbul Kuşatması: Yedi Çağdaş Rivayet, derleyen ve İngilizceye çeviren J.R. Melville Jones, Türkçeye çeviren C. Tomar, Yayına hazırlayan M. Daş, Yeditepe yay., İstanbul 2008, s.151-156.
• Acar, S., “Rus Nokta-i Nazarından İdeal bir Hükümdar Örneği Olarak Fatih Sultan Mehmed”, Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, Y. 4/ S. 2, 2019, s.1-22.
• Alef, G., “Muscovy and the Council of Florence”, Slavic Review, Vol.20/ 3, 1961, s.389-401.
• Anasyan, A.S., “Armyanskie Hronistı o Padenii Konstantinopolya”, Vizantiyskiy Vremennik, Tom VII/ 1953, s.444-446.
• Andriopoulou, S., Diplomatic Communication between Byzantium and the West under the Late Palaiologoi (1354-1453), Unpublished Ph.D. thesis, The University of Birmingham, 2010.
• Arnakis, G.G., “The Grek Church of Constantinople and the Ottoman Empire”, Journal of Modern History, Vol.24/ 3, 1952, s.235-250.
• Arranz del Riego, I., Estudio y Edición İnterlineal del ‘Relato sonre la toma de Constantinoplaé a partir de los manuscritos HM. 281, HM. 280 y H.M. 282, Tesis Doctoral, Universidad Complutense de Madrid, Madrid 2014.
• Arşimandrit Leonid, “Önsöz yerine”, İstanbul Çar Şehrinin Hikâyesi (Şehrin Kuruluşu ve 1453 Yılında Türkler Tarafından Alınışı), çev. G. Öksüz ve F. Yapıcı, Heyamola yay., İstanbul 2014, s.11-15.
• Aykut, A., “Batu Han’ın Rusya Seferi ile İlgili Ryazan’ın Batu Han Tarafından Yakılıp Yıkılması Hikayesi”, A.Ü. Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, C.XIII/S.1–2, 1987, s.1-13;
• Azbelev, S.N., “K Datirovke Russkoy Povesti o Vzyatii Tsar’grada Turkami”, Trudı Otdela Drevnerusskoy Literaturı, Tom X/ 1961, s.334-337.
• Begunov, Yu.K., “Drevnerusskoe Opisanie Derbenta i Şirvana”, Trudı Otdela Drevnerusskoy Literaturı, Tom 21/ 1965, s.126-131.
• Cherniavsky, M., “The Reception of the Council of Florence in Moscow”, Church History, Vol.24/ 4, 1955, s.347-359. de Dobbeleer, M. and Russell, E., “Prophesying the Future, Reploetting the Past: The ‘Blonds’ the Last Constantine, and the Revision of the Fall of Constantinople in Russia and Greece”, Geschichtstransformationen: Medien, Verhafren und Funktionalisierungen historischer Rezeption, eds. S. Georgi et al., Bielefeld 2015, s.461-479.
• Dell’Agata, G., “A Proposito della Povest’ o Vzjatii Car’grada”, Europa Orientalis, Vol.9/1990, s.59-79.
• Destunis, G., “Novoizdannıy Spisok’ Povesti o Tsar’grade”, Jurnal Ministerstva Narodnago Prosveşçeniya, Çast CCXLIX/ 1887, s.366-383.
• Duyçev, İ., “O Drevnerusskom Perevode ‘Rıdaniya’ Ioanna Evgenika”, Vizantiyskiy Vremennik, Tom XII/ 1957, s.198-202.
• Emecen, F.M., Fetih ve Kıyamet 1453, Timaş yay., İstanbul 2014.
• Fonkiç, B.L., “Ioann Evgenik i ego ‘Monodiya na Padenie Konstantinopolya’”, İssledovaniya Po Greçeskoy Paleografi i KodikologiiIV-XIX vv., Rukopisnıe Pamyatniki Drevney Rusi, Moskva 2014, s.491-511.
• Grigor’yan, K.N., “İz İstorii Russko-Armyanskih Kul’turnıh Svyazey X-XVII vekov”, Trudı Otdela Drevnerusskoy Literaturı, Tom IX/ 1953, s.323-336.
• Gudzy, N.K., History of Early Russian Literature, The Macmillan Company, New York 1949.
• Hanak, W.K. and Philippides, M., “Introduction”, The Tale of Constantinople (Of It’s Origin and Capture by the Turks in the Year 1453 by Nestor-Iskander), translated and Annotated by W.K. Hanak and M. Philippides, Aristide D. Caratzas Publisher, New Rochelle 1998, s.1-20. Isoaho, M., The Image of Aleksandr Nevskiy in Medieval Russia: Warrior and Saint, Brill Publishing, Leiden-London 2006.
• İnalcık, H., “The Status of the Grek Orthodox Patriarch under the Ottomans”, Turcica, Vol. 21–23/ 1991, s.407-436. İnanır, E., Rusların Gözüyle İstanbul, Kitabevi yay., İstanbul 2013.
• Kuçkin, V.A., “Russkiy Puteşestvennik v Azerbaydjane v Pervoy Polovine XV veka”, Voprosı İstorii, No. 3/ 1965, s.204-205.
• Lihaçev, D.S., “Povest’ o Razorenii Ryazani Batıem”, Hudojetsvennaya Proza Kievskoy Rusi XI-XIII vekov, Moskva 1957, s.358-366.
• Lihaçev, D.S., “Povesti Russkih Poslov kak Pamyatnik Literaturı”, Puteşestviya Russkih Poslov XVI-XVII vv., red. D.S. Lihaçev, Rossiyskaya Akademii Nauk i İzdatel’stvo Nauka, Sanktpeterburg 2008, s.319-346.
• Lihaçev, D.S., Stanovlenie Russkoy Literaturı XI-XVII vekov, İzdatel’stvo Sovremennik, Moskva 1987. M. Ak, F. Başar, İstanbul’un Fetih Günlüğü, Sarayburnu Kitaplığı, İstanbul 2015.
• Majeska, G., “Russian Pilgrims in Constantinople”, Dumbarton Oaks Papers, Vol. 56/ 2002, s.93-108.
• Majeska, G., Russian Travelers to Constantinople in the Fourteenth and Fifteenth Centuries, Dumbarton Oaks Publication, Washington 1984.
• Mamaev, K.K., “’Videnie Tsar’gradskoe’ v ‘Povesti o Tsar’grade’ Nestora İskandera i ego İnterpretatsiya v Nekotorıh Pamyatnikah Prikladnogo İskusstva”, Trudı Otdela Drevnerusskoy Literaturı, Tom 22/ 1966, s.342-352.
• Maslennikova, N.N., “İdeologiçeskaya Bor’ba v Pskovskoy Literature v Period Obrazovaniya Russkogo Tsentralizovannogo Gosudarstva”, Trudı Otdela Drevnerusskoy Literaturı, Tom VIII/ 1951, s.187-217.
• McCrone, W.C. and McCrone, L.B., “The Vinland Map Ink”, The Geographical Journal, Vol. 140/ 2, 1974, s.212-214.
• Meşçerskiy, N.A., “Drevnerusskaya Povest’ o Vzyatii Tsar’grada Fryagami v 1204 godu”, Trudı Otdela Drevnerusskoy Literaturı, Tom X/ 1961, s.120-135.
• Meyendorf, J., “Was there ever a Third Rome? Remarks on the Byzantine Legacy in Russia”, Rome-Constantinople-Moscow Historical and Theological Studies, St Vladimir Seminary Press, New York 2003, s.131-149.
• Mijatovich, C., Constantine The Last Emperor of the Greeks or the Conquest of Constantinople by the Turks (A.D. 1453), London 1892.
• Nicol, D.M., Bizans’ın Son Yüzyılları 1261–1453, çev. B. Umar, İstanbul 2003.
• Orlov, A.S., Ob Osobennostyah Formı Russkih Voinskih Povestey (Konçaya XVII v.), İzdanie İmperatorskago Obşçestva İstorii i Drevnostey Rossiyskih pri Moskovskom Universitete, Moskva 1902.
• Öksüz, G. ve Yapıcı, F., “Nestor İskender ve İstanbul’un Türkler Tarafından Alınış Hikâyesi”, Bilig, S.76/2016, s.33-57.
• Öksüz, G., “XVI. Yüzyıl Rus Edebiyatında ‘Fatih Sultan Mehmet Menkıbesi”, Gazi Akademik Bakış, C.6/ S.12, 2013, s.333-346.
• Özcan, A.T., “Novgorod I Kroniğinde İstanbul’un Latinlerce İşgali ile İlgili Kayıtlar”, Tarih İncelemeleri Dergisi, C. XXIV/ I, 2009, s.101-116.
• Özcan, A.T., “Papaz Daniil’in XII. Yüzyılda İstanbul ile Kudüs Arasında Yaptığı Yolculuk”, Tarih İncelemeleri Dergisi, C.XXIV/ 2, 2009, s.69-84.
• Painter, G.D., “The Matter of Authenticity”, The Geographical Journal, Vol. 140/ 2, 1974, s.191-194.
• Pamir-Dietrich, A., “13th-15th Century Russian Accounts of Constantinople and their Value as Historical Sources”, Russian Literature, Vol. LX/ II, 2006, s.227-239.
• Pertusi, A., İstanbul’un Fethi, C.I (Çağdaşlarının Tanıklığı), tercüme eden ve tamamlayıcı bilgileri ekleyen M.H. Şakiroğlu, İstanbul Fetih Cemiyeti yay., İstanbul 2004.
• Philippides, M. and Hanak, W.K., The Siege and the Fall of Constantinople in 1453 Historiography, Topography and Military Studies, Ashgate Publishing 2011.
• Popov, A., İstoriko Literaturnıy Obzor Drevne Russkih Polomiçeskoy Soçineniy Protiv Latinyan XI-XV v., Moskva 1875.
• Rudakov, V.N., Mongolo-Tatarı Glazami Drevnerusskih Knijnikov Seredinı XIII-XV vv., İzdatel’stvo Kvadriga, Moskva 2009.
• Runciman, S., Konstantinopolis Düştü 29 Mayıs 1453, çev. D. Türkömer, Doğan Kitap, İstanbul 2011.
• Setton, K.M., The Papacy and the Levant (1204–1571), Vol. II, The American Philosophical Society, Philadelphia 1987.
• Sevcenko, I., “Byzantium and the Eastern Slavs after 1453”, Harvard Ukranian Studies, Vol. 2/ 1, 1978, s.5-25.
• Skripil’, M.O., “’İstoriya’ o Vzyatii Tsar’grada urkami Nestora İskandera”, Trudı Otdela Drevnerusskoy Literaturı, Tom X/ 1954, s.166-184.
• Smirnov, N.A., “İstoriçeskoe Znaçenie Russkoy ‘Povesti’ Nestora İskandera o Vzyatii Turkami Konstantinopolya v 1453 g.”, Vizantiyskiy Vremennik, Tom VII/ 1953, s.50-71.
• Sobolevskiy, A.İ., Perevodnaya Literatura Moskovskoy Rusi XIV-XVII vekov, İzvestiya Otdeleniya Russkogo Yazıka i Slovesnosti İmperatorskoy Akademii Nauk, Sanktpeterburg 1903.
• Speranskiy, M.N., “Povesti i Skazaniya o Vzyatii Tsar’grada Turkami (1453) v Russkoy Pis’mennosti XVI-XVII vekov” Trudı Otdela Drevnerusskoy Literaturı, Tom X/ 1954, s.136-165.
• Speranskiy, M.N., “Povesti i Skazaniya o Vzyatii Tsar’grada Turkami (1453) v Russkoy Pis’mennosti XVI-XVII vekov” Trudı Otdela Drevnerusskoy Literaturı, Tom XII/ 1956, s.188-225.
• Sreznevskiy, İ.İ., “Povest’ o Tsaregrade”, Uçenıe Zapiski Vtorogo Otdeleniya İmperatorskoy Akademii Nauk, Kniga I/III, 1854, s.99-137.
• Şahin, K., “Constantinople and the End Time: The Ottoman Conquest as a Portent of the Last Hour”, Journal of Early Modern History, Vol. 14/ 2010, s.317-354.
• Şakiroğlu, M.H., “Fatih Sultan Mehmet’in Galatalılara Verdiği Fermanın Türkçe Metinleri”, Tarih Araştırmaları Dergisi, S.25/1981, s.211-219.
• Udal’cova, Z.V., “Kiev and Constantinople: Cultural Relations before the Thirteenth Century”, The 17th International Byzantine Congress, New York 1986, s.399-419.
• Udal’tsova, Z.V., “O Vnutrennih Priçinah Padeniya Vizantii v XV veke”, Voprosı İstorii, No. 7/ 1953, s.102-120.
• Udal’tsova, Z.V., “Otkliki na Zavoevanie Konstantinopolya Turkami v Russkom Gosudarstve”, Vizantiyskiy Vremennik, Tom 38/ 1977, s.19-29.
• Unbegaun, B., “Les Relations Vieux-Russes de la Prise de Constantinople”, Revue des etudes slaves, Vol. 9/ 1-2, 1929, s.13-38.
• Woltner, M., “Die altrussische Literatur im Spiegelbild der Forschung, Teil V”, Zeitschrift für Slavische Philologie, Vol.28/ 1, 1959, s.190-211.