Türkiye’de Sağlık Okuryazarlığını Geliştirmede Çok Paydaşlılığın Önemi ve Sağlık-Sen

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: Özel Sayı 1, 29 - 40, 21.10.2025

Mustafa Irgatoğlu , Defne Demet

Öz

Sağlık okuryazarlığı, sağlıkla ilgili bilgiye ulaşmak, anlamak ve bunu kullanmak konusunda gerekli olan becerilere sahip olmayı gerektirir. Sağlık okuryazarlık seviyesi düşük bireylerin varlığı toplum sağlığını önemli düzeyde etkilemektedir. Toplumların sağlık okuryazarlık seviyelerinin artırılması için yalnızca kişisel çabalar veya sağlık sektörünün gayretleri yeterli değildir. Sağlık okuryazarlığının geliştirilmesinde sağlık sektörü kadar sivil toplum kuruluşları, medya, akademik çevre gibi birçok tarafın çok paydaşlı yaklaşımına ihtiyaç duyulmaktadır. Çalışma ilişkilerinin en önemli aktörlerinden biri olan sendikalar da toplumun refahını ilgilendiren her alanda da söz sahibi olma ve kitleleri yönlendirme niteliğine sahiptir. Toplumların sağlık okuryazarlık seviyelerinin istenilen düzeye ulaşmasında sivil toplum örgütlerinin rolleri yadsınamaz bir konumdadır. Bu noktada çalışma sağlık okuryazarlığında çok paydaşlı yaklaşımın önemine vurgu yapmak adına 9 Nisan 2025 tarihinde gerçekleştirilen “Sağlıklı Türkiye Yüzyılında Sağlık Okuryazarlığı: Bir Adım Ötesi”, “Geliştirmeye Yönelik Müdahaleler” temalı “Sağlık Okuryazarlığı Sempozyumu”nda sözlü olarak sunulan ancak tam metni yayımlanmayan “Sağlık Okuryazarlığını Geliştirmede Sivil Toplum Kuruluşları” adlı sunumun içeriği geliştirilerek ve kısmen değiştirilerek üretilmiş hâlidir. Çalışmada bir sivil toplum kuruluşu olarak Sağlık-Sen tarafından gerçekleştirilen araştırmalar başta olmak üzere, sivil toplum kuruluşlarının sağlık okuryazarlığını artırmada önemi ve Sağlık-Sen’in toplumun sağlık okuryazarlığının artırılmasına yönelik gerçekleştirdiği araştırmalar ve bilimsel faaliyetlere yer verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Halk sağlığı , Sağlık okuryazarlığı , Kurumlar

The Importance Of Multi-Stakeholdership in Improving Health Literacy in Turkey and Sağlık-Sen

Öz

Health literacy requires individuals to have the necessary skills to access, understand, and use health-related information. The presence of individuals with low levels of health literacy significantly impacts public health. Efforts by individuals or the health sector alone are not sufficient to improve health literacy across societies. Enhancing health literacy necessitates a multi-stakeholder approach involving various actors such as civil society organizations, the media, academia, and the health sector. Trade unions, as one of the most influential actors in labor relations, also have the capacity to influence and guide the public in all matters concerning societal well-being. The role of civil society organizations in achieving the desired level of health literacy in society is undeniable. At this point, the study is a version of the presentation titled “Civil Society Organizations in Improving Health Literacy”, which was presented orally at the “Health Literacy Symposium” with the theme of “Health Literacy in a Healthy Turkey Century: One Step Beyond”, “Interventions for Development” held on April 9, 2025, in order to emphasize the importance of a multistakeholder approach in health literacy, but the full text was not published and was produced by developing and partially changing the content. This study will examine the research conducted by Sağlık-Sen as a non-governmental organization, emphasize the importance of NGOs in improving health literacy, and highlight the scientific activities and initiatives carried out by Sağlık-Sen to enhance public health literacy.

Anahtar Kelimeler

Health literacy , Public health , Organizations

Kaynakça

• 1. İlhan MN, Şanlıer N, Artık N ve ark. Hayatı tehdit eden bir sorun: bilgi kirliliği. SASAM Analiz. Ağustos-Eylül 2015: 3-42.
• 2. Schramme T. Health as complete well-being: the who definition and beyond. Publı̇c Health Ethı̇cs. 2023;16(3):210-218. https://doi.org/10.1093/phe/phad017
• 3. World Health Organization (1948). Summary Reports on Proceedings Minutes and Final Acts of the International Health Conference held in New York from 19 June to 22 July 1946. (retrieved date 2025 May 16) available from: https://apps.who.int/iris/handle/10665/85573
• 4. Temiz Ö. Türk hukukunda bir temel hak olarak sağlık hakkı. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi. 2014;69(1):165-188. https://doi.org/10.1501/SBFder_0000002307
• 5. İnsan hakları evrensel beyannamesi madde 25. 1948. (Erişim tarihi: 16 Mayıs 2025) erişim adresi: https://www.hsk.gov.tr/eklentiler/dosyalar/9a3bfe74-cdc4-4ae4-b876-8cb1d7eeae05.pdf
• 6. Aydın F, editör. Avrupa sosyal şartı. ÇSGB yayınları, 2014.
• 7. Yıldırım F, Keser A. editörler. Sağlık Okuryazarlığı. Ankara Üniversitesi Yayın No: 455, Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Yayın No: 3, 2015:1-141.
• 8. T.C. Anayasası madde 56. (Erişim tarihi: 28 Nisan 2025) erişim adresi: https://www.saglik.gov.tr/TR,11472/tcanayasasi-56madde.html
• 9. World Health Organization. Health promotion glossary. Division of health promotion, education and communications health education and health promotion unit. World Health Organization.1998; Geneva. (retrieved date 2025 May 16) available from: https://iris.who.int/bitstream/handle/10665/64546/WHO_HPR_HEP_98.1.pdf?sequence=1
• 10. Yılmazel G, Çetinkaya F. Sağlık okuryazarlığının toplum sağlığı açısından önemi. TAF Preventive Medicine Bulletin. 2016;15(1):69-74. doi:10.5455/pmb.1-1448870518
• 11. Örnek M. Sağlık okuryazarlığı. Sağlığa ve Sosyal Politikalara Bakış Dergisi. 2014; 19:29-30.
• 12. Durusu Tanrıöver M, Yıldırım HH, Demiray FN ve ark. Türkiye sağlık okuryazarlığı araştırması. Sağlık-Sen Yayınları. 2014; 25:1-96.
• 13. T.C. Sağlık Bakanlığı, Sağlığın Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü. Türkiye sağlık okuryazarlığı düzeyi ve ilişkili faktörleri araştırması. Yayın No:1298, Basıldığı Yer: Ankara. Yayım Tarihi: Aralık 2024. (Erişim tarihi: 11 Mart 2025) erişim adresi: https://dosyamerkez.saglik.gov.tr/Eklenti/50280/0/turkiye-saglik-okuryazarligi-ve-iliskili-faktorleri-arastirmasipdf.pdf
• 14. T.C. Sağlık Bakanlığı, Sağlığın Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü. Türkiye sağlık okuryazarlığı düzeyi ve ilişkili faktörleri araştırması. Yayın No:1103, Basıldığı Yer: Ankara. Yayım Tarihi: 2018. (Erişim tarihi: 11 Mart 2025) erişim adresi: https://ekutuphane.saglik.gov.tr/Ekutuphane/kitaplar/SOYA%20RAPOR.pdf
• 15. Gözlü K. Sağlığın sosyal bir belirleyicisi: sağlık okuryazarlığı. A Social Determinant Of Health: Health Literacy. Med J SDU. 2020;27(1):137-144. https://doi.org/10.17343/sdutfd.569301
• 16. Akar B, Karan M. Aşı tereddüdü, sağlık kaygısı ve sağlık okuryazarlığı arasındaki ilişkinin incelenmesi. Kastamonu İletişim Araştırmaları Dergisi. 2024;(12):267-294. https://doi.org/10.56676/kiad.1439426
• 17. T.C. Sağlık Bakanlığı, Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü, Çevre Sağlığı Dairesi Başkanlığı. Çok paydaşlı sağlık sorumluluğunu geliştirme programı. (Erişim tarihi: 16 Mayıs 2025) erişim adresi: https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/programlar-projeler/cok-paydasli-saglik-sorumlulugunu-gelistirme-programi.html
• 18. Sönmez S, Uğurluoğlu Ö. Sağlık kurumlarında paydaş analizi. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi. 2017;13(1):223-245. https://doi.org/10.17130/ijmeb.20173126271
• 19. Ünal SB, Özvarış ÜŞB. Tüm politikalarda sağlık yaklaşımına neden ihtiyacımız var? STED/Sürekli Tıp Eğitimi Dergisi. 2022;31(4):307-313. https://doi.org/10.17942/sted.1141094
• 20. Yentürk N, derleyen. Sivil toplum nedir? panel ve tartışma notları. 1-43.
• 21. Erdoğan BR, Gümüştekin G. Sosyal sorumluluk faaliyetlerinin yönetimi ve yaşanılan zorluklar; sivil toplum kuruluşları üzerine bir inceleme. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi (ASEAD). 2023;10(2): 98-117
• 22. Kurt S, Taş HY. Sivil toplum örgütlerinde profesyonel ve gönüllü çalışma ilişkileri: tehditler ve fırsatlar. HAK-İŞ Uluslararası Emek ve Toplum Dergisi. 2015/1; 4/4(8):199-214
• 23. International Health Literacy Association (I-HLA). The international voice of health literacy. (retrieved date 2025 April 6) available from: https://www.i-hla.org/
• 24. Yeşilay faaliyetleri. (Erişim tarihi: 12 Nisan 2025) erişim adresi: https://www.yesilay.org.tr/tr/
• 25. Kızılay faaliyetleri. (Erişim tarihi: 12 Nisan 2025) erişim adresi: https://www.kizilay.org.tr/neler-yapiyoruz
• 26. SASAM Enstitüsü. Halk Sağlığı Günleri: Sağlık Okuryazarlığı Sempozyum Kitabı (03-04 Eylül 2015). Sağlık-Sen Yayınları. 2016; 34:1-226.
• 27. Şahinoğlu MC, Seleş A. Kamu diplomasisinin bir aktörü olarak sivil toplum kuruluşları: eleştirel bir değerlendirme. International Journal of Economics, Politics, Humanities & Social Sciences. 2024;7(2):69-90. https://doi.org/10.59445/ijephss.1436372 28. İyilikli HH. Sendikal örgütlenmenin incelenmesi. 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum. 2023;11(33):559-579.