Meta-Teoloji ve Zorunlu Varlık Teolojisi Üzerine

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 2, 70 - 90, 31.12.2024

Afra Konyalı

Öz

Bu makale, meta-teoloji perspektifinden Tanrı'nın doğasına dair çeşitli teolojik iddiaları ve bu iddiaların temelinde yatan kavramsal çerçeveleri ele almaktadır. Meta-teoloji, Tanrı'nın özelliklerine dair söylemi daha derinlemesine anlamak amacıyla, birinci dereceden teolojik ifadelerin ardındaki temel ve türetilmiş varsayımları sorgulayan, ikinci dereceden bir analiz olarak işlev görür. Bu doğrultuda çalışma, dört ana meta-teolojik yaklaşımı incelemektedir: Zorunlu Varlık Teolojisi (zorunlu varlık olarak Tanrı), Yaratıcı Varlık Teolojisi (yaratıcı olarak Tanrı), Mükemmel Varlık Teolojisi (mükemmel bir varlık olarak Tanrı) ve İbadete Değerlik Teolojisi (ibadete layık varlık olarak Tanrı). Makalede, bu yaklaşımların her birinin Tanrı'nın doğasını nasıl farklı açılardan tanımladığı ve bu bakış açılarının birbiriyle nasıl kıyaslanabileceği tartışılmaktadır. Sonuç olarak Zorunlu Varlık Teolojisi’nin diğer meta-teolojik yaklaşımlar için daha temel bir zemin sağladığı ve diğerlerinin bu temelden türetilebileceği iddia edilmiştir. Bu kapsamda Zorunlu Varlık Teolojisi’nin, yalnızca Tanrı’nın varlığının açıklanmasında değil, aynı zamanda onun mahiyetinin anlaşılmasında da kurucu bir temel sunduğu ileri sürülmektedir. Böylece, Tanrı’nın yaratıcı, mükemmel veya ibadete değer olarak ele alınmasının, onun zorunlu varlık statüsünden bağımsız düşünülemeyeceği savunulmaktadır. Tanrı’nın zorunlu bir varlık olarak kavranması, diğer teolojik iddiaların anlaşılmasında bir öncelik taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

Meta-Teoloji, Mükemmel, Zorunlu, İbadete Değer, Yaratıcı.

On Meta-Theology and the Theology of Necessary Existent

Öz

This article addresses various theological claims about the nature of God and the conceptual frameworks underlying these claims from the perspective of meta-theology. Meta-theology functions as a second-order analysis that questions the basic and derived assumptions behind first-order theological statements in order to gain a deeper understanding of the discourse on God's attributes. Accordingly, the paper examines four main meta-theological approaches: Necessary Existent Theology (God as a necessary being), Creator Being Theology (God as a creator), Perfect Being Theology (God as a perfect being), and Worship Worthiness Theology (God as a being worthy of worship). The article discusses how each of these approaches defines the nature of God from different perspectives and how these perspectives can be compared with each other. As a result, it is argued that the Theology of Necessary Existent provides a more fundamental basis for the other meta-theological approaches and that the others can be derived from this foundation. In this context, it is claimed that the Necessary Existent Theology provides a foundational basis not only for the explanation of God's existence but also for the understanding of his essence. Thus, it is argued that the concept of God as creator, perfect, or worthy of worship cannot be considered independently of his status as a necessary being. The conception of God as a necessary being takes priority over the understanding of other theological claims.

Anahtar Kelimeler

Meta-theology, Perfect, Necessary, Worthy of Worship, Creator

Kaynakça

• Adamson, Peter. “From the Necessary Existent to God”. Interpreting Avicenna: Critical Essays. ed. Peter Adamson. 170-189. Cambridge: Cambridge University Press, 2013.
• Ansari, Rosabel vd. “Necessary Existent Theology”. Religious Studies 60/2 (2024), 204-218. doi:10.1017/S0034412523000239.
• Anselm. Basic Writings. çev. Thomas Williams. Indianapolis: Hackett Publishing Company, 2007.
• Anselm. Monologion and Proslogion with the Replies of Gaunilo and Anselm. çev. Thomas Williams. Indianapolis: Hackett Publishing Company, 1996.
• Anselm. The Major Works / Anselm of Canterbury. ed. Brian Davies. Oxford: Oxford University Press, 1998.
• Aristoteles, Metafizik 1021b
• Aronson, Jeff. “When I Use A Word: Meta-”. BMJ: British Medical Journal 324/7344 (2002), 1022–1022. doi:10.1136/bmj.324.7344.1022.
• Başaran, Yasin Ramazan. “God of Ibn Sīnā: Immutable yet Responsive”. Eskiyeni 51 (2023), 977-991.
• Bayne, Tim - Nagasawa Yujin. “The Grounds of Worship”. Religious Studies 42/ 3 (2006), 299–313.
• Beki. Münteha. Tanrı ve Mükemmellik Kavramı. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2016.
• Descartes, René. Descartes: Selected Philosophical Writings. Ed. John Cottingham, Robert Stoothoff, Dugald Murdoch, and Anthony Kenny. Cambridge: Cambridge University Press, 1988.
• Erdem, Engin. “Tecrîd Geleneğinde Zorunlu Varlık’ın Zorunluluğu Tartışması: İsfehâni, Kuşçu ve Devvânî”. Beytulhikme: An International Journal of Philosophy 11/ 2 (2021), 659-682.
• Erdem, Engin. Varlıktan Tanrı’ya: İbn Sina’nın Metafizik Delili. İstanbul: Endülüs Yayınları:03, 2016.
• Granrose, John T. “Normative Theology and Meta-Theology”. The Harvard Theological Review 63/3 (1970), 449-51.
• İbn Sina. Namaz Risalesi. çev. M. Hazmi Tura. İstanbul, 1959.
• İbn Sina. İhlâs Sûresi Tefsiri ve Şerhleri. çev. Ahmet Faruk Güney. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2022.
• İbn Sina. El-İşârât ve't-Tenbîhât. çev. Muhittin Macit, Ali Durusoy ve Ekrem Demirli. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2015.
• İbn sina. Kitâbu’ş-Şifâ: Metafizik II. çev. Ekrem Demirli ve Ömer Türker. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2013. Kittle, Stuart - Gasser, Georg (ed.). The Divine Nature: Personal and A-Personal Perspectives. 1st ed. London: Routledge, 2021.
• Kvanvig, Jonathan L. “Metatheology and the Ontology of Divinity”. The Divine Nature: Personal and A-Personal Perspectives. ed. Simon Kittle ve Georg Gasser. 139-157. Abingdon: Routledge, 2021.
• Kvanvig, Jonathan L. Depicting Deity: A Metatheological Approach. New York: Oxford University Press, 2021. Leftow, Brian. “Why Perfect Being Theology?”. International Journal for Philosophy of Religion 69/2 (2011), 103–18.
• Leftow, Brian. “Naturalistic Pantheism”. Alternative Concepts of God: Essays on the Metaphysics of the Divine. ed. Andrei Buckareff and Yujin Nagasawa. 64–88. Oxford: Oxford University Press, 2016.
• Leibniz, G. W. Leibniz's Key Philosophical Writings: A Guide. Eds. Paul Lodge ve Lloyd Strickland. Oxford: Oxford University Press, 2020.
• Mawson, T. J. “Jonathan L. Kvanvig. Depicting Deity: A Metatheological Approach”. Journal of Analytic Theology 11 (2023), 735-737.
• Morris, Thomas V. “Symposium Papers and Abstracts: Perfect Being Theology”. Noûs 21/ 1 (1987), 19–30.
• Pay, Metin. “Kozmolojik Delil”. Dini Araştırmalar 19/20-06 (Haziran 2016), 25-52. https://doi.org/10.15745/da.97480.
• Pehlivan, Necmettin. “İbn Sina’ya Göre Duaya İcabet ve Duanın Tesiri”. Diyanet İlmi Dergi 50/1 (2023), 139–156.
• Peterson, Michael vd. Reason and Religious Belief. NY:Oxford University Press, 2003.
• Schlesinger, George N. “Divine Perfection”. Religious Studies 21/2 (1985), 147–58.
• Swinburne, Richard. Faith and Reason. New York: Clarendon Press, 2005.
• Wierenga, Edward. “Augustinian Perfect Being Theology and the God of Abraham, Isaac, and Jacob”. International Journal for Philosophy of Religion 69/2 (2011), 139–151.
• Yalçıntaş. İsmail. “İbn Sînâ’ya Göre Yaratma ve Âlemin Zamansal Ezelîliği”. Journal of Islamic Research 32/1 (2021), 10-29.