Doğa Temalı Resimli Çocuk Kitaplarında Ekolojik Okuryazarlık Kavramı

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 2, 167 - 184, 30.10.2025

Nazlı Doğan , Nurdan Özyolcu , Eda Nur Sırıklıgil , Gamze Bilir Seyhan

https://doi.org/10.32960/uead.1752971

Öz

Bu çalışma, erken çocukluk dönemine ait doğa temalı resimli çocuk kitaplarının ekolojik okuryazarlık açısından yeterliliğini incelemeyi amaçlamaktadır. Çocuk edebiyatı, çocukların sadece gelişimlerini desteklemesine ek olarak çevreye karşı farkındalık ve ekolojik bilinç kazanmalarını destekleyen önemli bir eğitim materyalidir. Bu nitel araştırmada, 0–8 yaş grubuna uygun toplam 77 resimli çocuk kitabını incelemek için doküman analizi kullanılmıştır. Bulgular; kitapların içerik, fiziksel özellikleri ve ekolojik temalara uygunluğunu belirlemeye yönelik geliştirilen kitap inceleme formu ile toplanmış; veriler betimsel analiz yöntemiyle değerlendirilmiştir. İncelenen kitapların %68,8’inin çevirisi yapılmış eserlerden oluştuğu, çoğunluğunun ise 26–40 sayfa uzunluğunda olduğu ve %62,3’ünün 2020–2024 yılları arasında yayımlandığı belirlenmiştir. Kitapların %71,4’ünde yaş grubu ibaresine yer verilmemiştir. En çok doğa sevgisi temasına yer verilmiş, sürdürülebilirlik, iklim krizi, teknolojinin etkileri ve çevre sorunları gibi önemli konulara ise sınırlı düzeyde değinilmiştir. Sonuç olarak, doğa temalı resimli çocuk kitaplarının ekolojik farkındalık oluşturmaya yönelik bir çaba içerisinde olduğu fakat bu çabanın yeterli düzeye ulaşamadığı görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Erken çocukluk , resimli çocuk kitapları , doğa , ekolojik okuryazarlık

The Concept of Ecological Literacy in Nature-Themed Child Picture Books

Öz

This study aims to examine the adequacy of nature-themed picture books for early childhood in terms of ecological literacy. Children's literature, in addition to supporting children's development, is a significant educational material that fosters environmental awareness and ecological consciousness. In this qualitative study, document analysis was used to analyze a total of 77 picture books suitable for the 0–8 age group. The data were collected through a book evaluation form developed to assess the content, physical characteristics, and alignment with ecological themes, and the findings were analyzed using descriptive analysis. It was determined that 68.8% of the books were translated works, the majority were between 26 and 40 pages, and 62.3% were published between 2020 and 2024. Additionally, it was found that 71.4% of the books did not include an age group label. The most frequently addressed theme was love of nature, while critical topics such as sustainability, climate crisis, technological impacts, and environmental issues were covered to a limited extent. In conclusion, it was observed that nature-themed picture books show an effort to foster ecological awareness; this effort has not reached a sufficient level.

Anahtar Kelimeler

Early childhood , children picture books , nature , ecological literacy

Kaynakça

• Aslan, C. (2007). Yazınsal nitelikli çocuk kitaplarının çocuğun gelişim sürecindeki yeri. II. Ulusal Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu (Gelişmeler, Sorunlar ve Çözüm Önerileri), 189-200.
• Bakırcı, Ş., & Yıldız, D. (2023). 2018-2020 yılları arasında Türkiye’de yayımlanan çocuk kitaplarının incelenmesi. Çocuk Edebiyat ve Dil Eğitimi Dergisi, 6(2), 172-196. https://doi.org/10.47935/ceded.1364041
• Berk, L. (2015). Child development. Pearson Higher Education AU.
• Bilir-Seyhan, G. (2022). Resimli öykü kitabı okuma etkinliklerinin 3 yaş çocuklarının dil gelişimleri ve sosyal becerileri üzerindeki etkisinin incelenmesi. (Yayınlanmamış doktora tezi), Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Blanchet-Cohen, N. & Reilly, R.C. (2013). Teachers' perspectives on environmental education in multicultural contexts: Towards culturally-responsive environmental education. Teaching and Teacher Education, 36, 2-22 https://doi.org/10.1016/j.tate.2013.07.001
• Bredekamp, S., & Copple, C. (1997). Developmentally appropriate practice in early childhood programs. NAEYC.
• Canbay, H., & Edizer, Z. Ç. (2012). Behiç Ak'ın çocuk kitaplarında doğacı zeka. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 32(1), 83-101.
• Chawla, L. (1998). Significant life experiences revisited: A review of research on sources of environmental sensitivity. The Journal of Environmental Education, 29(3), 11-21. https://doi.org/10.1080/00958969809599114
• Creswell, J. W., & Clark, V. L. P. (2004). Principles of qualitative research: Designing a qualitative study. Office of Qualitative & Mixed Methods Research, University of Nebraska, Lincoln.
• Cutter, A. & Smith, R. (2001). Gauging primary school teachers’ environmental literacy: an issue of ‘priority’. Asia Pacific Education Review, 2(2), 45-60. https://doi.org/10.1007/ BF03026290
• Darga, H., Zayimoğlu Öztürk, F. & Öztürk, T. (2021). Okul öncesi hikâye kitaplarının çocukların gelişim alanlarına uygunluklarının incelenmesi. Ulusal Eğitim Akademisi Dergisi (UEAD), 5(1), 22-48. https://doi.org/10.32960/uead.862376
• Davis, J. (2009). Revealing the research ‘hole’ of early childhood education for sustainability: A preliminary survey of the literature. Environmental Education Research, 15(2), 227–241. https://doi.org/10.1080/13504620802710607
• Davis, J. & Elliott, S. (2023). Young children and the environment: Early education for sustainability. Cambridge University Press.
• Demircan, C. (2006). TÜBİTAK çocuk kitaplığı dizisindeki kitapların dış yapısal ve iç yapısal olarak incelenmesi. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2(1), 12-27.
• Erten, A. (2014). Çeviri çocuk edebiyatının temel sorunları ve çözüm önerileri. Türk Dili Dergisi, 107(756), 354-355.
• Gönen, M., Uygun, M., Erdoğan, Ö., & Katrancı, M. (2012). Resimli çocuk kitaplarının fiziksel, içerik ve resimleme özellikleri açısından incelenmesi. Milli Eğitim Dergisi, 42(196), 258-272.
• Gönen, M. (2017). Çocuk edebiyatı yazarı ve çizeri olarak Feridun Oral’ın çocuk edebiyatımızdaki yeri ve eğitsel değerler (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Afyon Kocatepe Üniversitesi, Afyon.
• Güzelyurt, T., & Özkan, Ö. (2019). Okul öncesi dönemde çevre eğitimi: Çocuk kitaplarına yönelik bir inceleme. İlköğretim Online, 18(1), 20-30.
• Hansen, C. C. & Zambo, D. (2005). Piaget, meet Lilly: Understanding child development through picture book characters. Early Childhood Education Journal, 33(1), 39-45. https://doi.org/10.1007/s10643-005-0020-8
• Hoepfl, M. C. (1997). Choosing qualitative research: A primer for technology education researchers. Journal of Technology Education, 9(1), 47-63.
• Jirout, J., & Zimmerman, C. (2015). Development of science process skills in the early childhood years. In Research in early childhood science education (pp. 143-165). Springer.
• Kahraman, Ö. G., & Ceylan, Ş. (2015). Bilimi yaratan duygu: Çocukların fen ve doğaya ilişkin konulardaki bilgi ve merakları. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 19(1), 207-230.
• Körükçü, Ö. (2012). Okulöncesi eğitime yönelik resimli çocuk kitaplarının bulunması gereken temel özellikler açısından incelenmesi. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14(2), 243-254.
• Kütük, A. (2019). Eko-okullardaki çocuk kitaplarının çevre eğitimi açısından incelenmesi. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi), Adnan Menderes Üniversitesi, Aydın.
• LeCompte, M. D., & Goetz, J. P. (1982). Problems of reliability and validity in ethnographic research. Review of Educational Research, 52(1), 31-60. https://doi.org/10.3102/00346543052001031
• McBride, B. B., Brewer, C. A., Berkowitz, A. R. and Borrie, W. T. (2013). Environmental literacy, ecological literacy, ecoliteracy: What do we mean and how did we get here? Ecosphere 4(5), 67, 1-20. https://doi.org/10.1890/ES13-00075.1
• Muthukrishnan, R. (2019). Using picture books to enhance ecoliteracy of first-grade students. International Journal of Early Childhood Environmental Education, 6(2), 19-41.
• Muthukrishnan, R. & Kelley, J. E. (2017). Depictions of sustainability in children’s books. Environment, Development and Sustainability, 19(3), 955-970. https://doi.org/10.1007/s10668-016-9778-7
• Nikolajeva, M., & Scott, C. (2001). How picturebooks work. Routledge.
• Okyay, Ö., Sayın, A., Demir, Z. G., & Özdemir, K. (2022). Ekolojik okuryazarlık eğitiminin okul öncesi çocukların çevreye yönelik farkındalık ve tutumlarına etkisi. Millî Eğitim Dergisi, 51(236), 2851-2870.
• Orr, D. W. (1992). Ecological literacy: Education and the transition to a postmodern world. SUNY Press.
• Payne, P. G. (2010). Moral spaces, the struggle for an intergenerational environmental ethics and the social ecology of families: An ‘other’ form of environmental education. Environmental Education Research, 16(2), 209–231. https://doi.org/10.1080/13504620903580545
• Putri, C., & Silvhiany, S. (2022). Exploring the use of picture books about environment in supporting marginal children’s development of ecoliteracy. Sriwijaya University.
• Rahn, S. (1995). Green worlds for children. The Lion and the Unicorn, 19(2), 149-170. https://doi.org/10.1353/uni.1995.0030
• Ramos, A. M., & Ramos, R. (2011). Ecoliteracy through imagery: A close reading of two wordless picture books. Children's Literature in Education, 42(4), 325-339. https://doi.org/10.1007/s10583-011-9142-3
• Roth, C. (1992). Environmental literacy: Its roots, evolution, and directions in the 1990s. CSMEE. Sever, S. (2007). Çocuk ve edebiyat. Tudem.
• Sipe, L. R. (2008). Storytime: Young children’s literary understanding in the classroom. Teachers College Press.
• Smith, A. (2001). Early childhood: A wonderful time for science learning. Investigating, 17(2), 52–55.
• Sobel, D. (2008). Childhood and nature: Design principles for educators. Cornell University.
• Sun, C., Hussain, N., & Abd Ghafar, A. (2025). Relationship between natural environment theme picture book design and children’s cognitive development: A systematic review. Cogent Arts & Humanities, 12(1), 2451499. https://doi.org/10.1080/23311983.2025.2451499
• Taylor, A. F., Kuo, F. E. & Sullivan, W. C. (2002). Views of nature and self-discipline: evidence from inner city children. Journal of Environmental Psychology, 22, 49-63. https://doi.org/10.1006/jevp.2001.0241
• Taşkın, Ö. & Şahin, B. (2008). Çevre kavramı ve altı yaş okul öncesi çocuklar. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1(23), 1-14.
• Tilbury, D. (1995). Environmental education for sustainability: Defining the new focus of environmental education in the 1990s. Environmental Education Research, 1(2), 195–212. https://doi.org/10.1080/1350462950010206
• UNESCO. (2020). Education for sustainable development: A roadmap. United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2018). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (11. baskı). Seçkin Yayıncılık.
• Yigit-Gencten, V., & Gultekin, M. (2022). Nature-based reading and writing instructions in early childhood education: The Giving Tree example. Environmental Education Research, 28(1), 95-108. https://doi.org/10.1080/13504622.2021.2015294
• Williams Jr, J. A., Podeschi, C., Palmer, N., Schwadel, P., & Meyler, D. (2012). The human‐environment dialog in award‐winning children’s picture books. Sociological Inquiry, 82(1), 145-159. https://doi.org/10.1111/j.1475-682X.2011.00399.x
• Wilson, R. A. (1996). Environmental education programs for preschool children. The Journal of Environmental Education, 27(4), 28–33. https://doi.org/10.1080/00958964.1996.9941473