Ortaokul Öğrencilerinin Eleştirel Düşünme Eğilimlerinin İncelenmesi

Year 2024, Volume: 7 Issue: 2, 138 - 156, 31.12.2024

Selvi Demir , Yılmaz Demir

https://doi.org/10.52134/ueader.1585270

Abstract

Toplumların inşasında önemli bir yeri olan öğrencilerin eleştirel düşünme eğilimlerinin belirlenmesinin ve eğilimleri üzerinde etkili olan ya da farklılık oluşturan faktörlerin ortaya konulması gerek günümüz gerekse gelecek adına önemlidir. Bu bağlamda bu araştırmanın amacını ortaokul öğrencilerinin eleştirel düşünme eğilimlerini belirlemek ve bu eğilimlerini cinsiyet, yaş, akademik başarı, anne ve baba eğitimi, sahip olunan ve okunan kitap sayısı değişkenlerine göre incelemek oluşturmaktadır. Araştırma nicel araştırma yöntemlerinden biri olan tarama desenine göre tasarlanmış olup araştırmanın örneklemini 2024-2025 eğitim öğretim yılı güz döneminde ortaokul kademesinde öğrenim gören 529 çocuk oluşturmaktadır. Araştırmanın verileri toplanırken “Kişisel Bilgi Formu” ve “UF/EMI Eleştirel Düşünme Eğilim Ölçeği” kullanılmıştır. Araştırma verileri “SPSS 21.00 istatistik programı” ile analiz edilmiştir. Veriler normal dağılım gösterdiği için istatistiksel analizlerde parametrik testler kullanılmıştır. Araştırma sonucunda ortaokul öğrencilerinin eleştirel düşünme eğilimlerinin orta düzeyde olduğu belirlenmiştir. Ayrıca öğrencilerin eleştirel düşünme eğilimlerinin cinsiyet, yaş, akademik başarı, baba eğitimi, sahip olunan ve okunan kitap sayısı değişkenlerine göre istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık gösterdiği ancak anne eğitiminin anlamlı bir farklılığa yol açmadığı belirlenmiştir.

Keywords

Eleştirel düşünme, Eğilim, Ortaokul öğrencileri

Ethical Statement

Eleştirel düşünme, Eğilim, Ortaokul öğrencileri

An Investigation of Secondary School Learners’ Critical Thinking Inclination

Abstract

It is important to determine the critical thinking inclination of learners, who have an important place in the construction of societies, and to reveal the factors that are effective on their inclinations or that make a difference on behalf of both the present and the future. In this context, the aim of this study is to determine the critical thinking inclinations of secondary school learners and to examine these inclinations according to the variables of gender, age, academic achievement, mother and father education, number of books owned and read. The research was designed according to the survey design, which is one of the quantitative research methods, and the sample of the research consists of 529 children studying at the middle school level in the fall semester of the 2024-2025 academic year. “Personal Information Form” and “UF/EMI Critical Thinking Disposition Scale” were used to collect the data. The research data were analyzed with “SPSS 21.00 statistical program”. Since the data were normally distributed, parametric tests were used in statistical analysis. As a result of the research, it was determined that the critical thinking inclinations of middle school learners were at a medium level. In addition, it was determined that the critical thinking inclinations of the learners showed a statistically significant difference according to the variables of gender, age, academic achievement, father’s education, number of books owned and read, but mother’s education did not cause a significant difference.

Keywords

Critical thinking, inclination, secondary school learners

References

• Akbıyık, C., & Seferoğlu, S. S. (2006). Eleştirel düşünme eğilimleri ve akademik başarı. Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 3(32), 90-99.
• Akıllı, N. (2012). İlköğretim sekizinci sınıf öğrencilerinin eleştirel düşünme eğilimleri ve yaratıcılık düzeylerinin değerlendirilmesi (Tez no. 322332) [Yüksek lisans tezi, Sütçü İmam Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Altan, G. (2020). Ortaokul öğrencilerinin eleştirel düşünme becerilerinin bazı demografik özelliklere göre incelenmesi (Tez no: 610388) [Yüksek lisans tezi, Akdeniz Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Amanvermez-İncirkuş, F. (2021). Ortaokul öğrencilerinin Türkçe dersinde eleştirel düşünme becerilerinin çeşitli değişkenlere göre incelenmesi. Cumhuriyet International Journal of Education, 10(3), 1261-1282. http://dx.doi.org/10.30703/cije.838035
• Ay, Ş. (2005). Ortaöğretim Öğrencilerinin eleştirel düşünme güçleri ve öğrencileri etkileyen eleştirel düşünme faktörleri: düzce ili örneği (Tez no. 162647) [Doktora tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Ay, Ş., & Akgöl, H. (2008). Eleştirel düşünme gücü ile cinsiyet, yaş ve sınıf düzeyi. Kuramsal Eğitim Bilim, 1(2), 65-75.
• Bakan, U. (2010). İlköğretim medya okuryazarlığı dersinin öğrencilerin eleştirel düşünme becerilerine etkisi (Tez no. 304043) [Yüksek lisans tezi, Atatürk Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Bakır, T., & Eğmir, E. (2022). Examination of the relationship between secondary school students’ critical thinking dispositions and metacognitive awareness. E-International Journal of Educational Research, 13(5), 21-40. https://doi.org/10.19160/e-ijer.1105032
• Basmaz I. (2017). Eleştirel düşünme eğilimlerinin okuduğunu anlama, öğrenci, aile ve ev ortamı değişkenleri bağlamında incelenmesi (Tez no: 468253) [Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Başbay, M. (2013). Epistemolojik inancın eleştirel düşünme ve üstbiliş ile ilişkisinin yapısal eşitlik modeli ile incelenmesi. Eğitim ve Bilim, 38(169), 249-262.
• Bayındır, G. (2015). Critical thinking dispositions of primary school secondary stage students (Tez no: 412266) [Yüksek Lisans Tezi, Ahi Evran Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Beşoluk, Ş., & Önder, İ. (2010). Öğretmen adaylarının öğrenme yaklaşımları, öğrenme stilleri ve eleştirel düşünme eğilimlerinin incelenmesi. İlköğretim Online, 9(2), 679-693.
• Boldaz, E. D. (2022). Duygusal zekâ ile sosyal medya bağımlılığı ve eleştirel düşünme eğilimleri arasındaki ilişki (Tez no: 725681) [Yüksek lisans tezi, İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Bozpolat, E., & Güçcük-Kurga, H. (2021). Sekizinci sınıf öğrencilerinin eleştirel düşünme eğilimlerinin bazı değişkenler açısından incelenmesi. Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, 43, 526-555. https://doi.org/10.33418/ataunikkefd.999753
• Burak, D. (2022). Örnekleme Yöntemleri. H. Tabak, B. Dünya Aksu & F. Şahin (Eds.), Eğitimde araştırma yöntemleri içinde (126-154). Ankara: Pegem Akademi.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç-Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş., & Demirel, F. (2016). Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi.
• Cüceloğlu, D. (1995). İyi düşün doğru karar ver. Sistem Yayıncılık.
• Çağlayan-Öztürk, Ç. (2013). Sekizinci sınıf öğrencilerinin bilimsel süreç, eleştirel düşünme ve yaratıcı düşünme becerileri arasındaki ilişkinin incelenmesi (Tez no. 333564) [Doktora tezi, Gazi Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Çetinkaya, Z. (2011). Türkçe öğretmen adaylarının eleştirel düşünmeye ilişkin görüşlerinin belirlenmesi. Ahi Evran Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 12(3), 93-108.
• Çıngı, H. (1994). Örnekleme kuramı. Hacettepe Üniversitesi Basımevi.
• Çolak, İ., Türkkaş-Anasız, B., Yorulmaz, Y. İ., & Duman, A. (2019). Öğretmen adaylarının eleştirel düşünme eğilimlerine cinsiyet, sınıf düzeyi, anne ve baba eğitim durumu değişkenlerinin etkisinin incelenmesi: Bir meta analiz çalışması. E-Uluslararası Eğitim Araştırmaları Dergisi, 10(1), 67-86. https://doi.org/10.19160/ijer.541861
• Demir, M. K. (2006). İlköğretim dördüncü ve beşinci sınıf öğrencilerinin sosyal bilgiler dersinde eleştirel düşünme düzeylerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi (Tez no. 187631) [Doktora tezi, Gazi Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Demir, R., & Aybek, B. (2014). Lise öğrencilerinin eleştirel düşünme eğilimlerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 32, 122-140.
• Eğmir, E., & Ocak, G. (2017). Eleştirel düşünme öğretim programının öğrencilerin eleştirel düşünme becerisi ve özdeğerlendirme düzeylerine etkisi. Karaelmas Journal of Educational Sciences, 5, 138-156. https://doi.org/10.30831/akukeg.335388
• Elçi, A.C., Tuncel, F., Demiroğları, B., Akman, P., Elçi, R. M., & Kutlu, M. O. (2020). Ortaokul öğrencilerinin eleştirel düşünme eğitimleri. Türkiye Çalışmaları, 15(5), 3315-3326. https://dx.doi.org/10.47423/TurkishStudies.46323
• Emir, S. (2012). Eğitim fakültesi öğrencilerinin eleştirel düşünme eğilimleri. Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi Dergisi (HAYEF), 9(1), 34-57.
• Ennis, R. H. (1987). A taxonomy of critical thinking dispositions and abilities. In J. B. Baron & R. J. Sternberg (Eds.), Teaching Thinking Skills: Theory and Practice (pp. 9-26). New York: Freeman.
• Ennis, R. H. (2011). Critical thinking: Reflection and perspective part I. Inquiry: Critical Thinking Across The Disciplines, 26(1), 4-18. https://doi.org/10.5840/inquiryctnews20112613
• Ertaş-Kılıç, H., & Şen, A. İ. (2014). UF/EMI Eleştirel düşünme eğilimi ölçeğini Türkçe’ye uyarlama çalışması. Eğitim ve Bilim, 39(176), 1-12. http://dx.doi.org/10.15390/EB.2014.3632
• Görücü, E. (2014). Altıncı, yedinci ve sekizinci sınıf öğrencilerinin okuma alışkanlıkları ile eleştirel düşünme becerileri arasındaki ilişkinin incelenmesi (Tez no. 356320) [Yüksek lisans tezi, Yeditepe Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Hastaoğlu, F., Mollaoğlu, M., Başer, E., & Mollaoğlu, S. (2018). Üniversite öğrencilerinde eleştirel düşünme ve akademik başarı arasındaki ilişki. Uluslararası bilimsel araştırmalar dergisi, 3(2), 769-777. http://dx.doi.org/10.21733/ibad.461291
• Kanbay, Y., Işık, E., & Aslan, Ö. (2011). Hemşirelik öğrencilerinin eleştirel düşünme eğilimleri ile akademik başarıları arasındaki ilişkinin. Psikiyatri Hemşireliği Dergisi, 2(3):123-127.
• Kandemir, M. A. (2017). Sınıf ve ilköğretim matematik öğretmen adaylarının eleştirel düşünme eğilim düzeylerinin bazı değişkenlere göre incelenmesi. Turkish Studies (International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic), 12(6), 453-474. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.10116
• Kandemir, S. N., & Eğmir, E. (2020). Ortaokul öğrencilerinin eleştirel düşünme eğilimleri ile akademik özyeterlilikleri arasındaki ilişkinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi (TEKE), 9(4), 1775-1798. http://dx.doi.org/10.7884/teke.4835
• Karabacak, H. (2011). İlköğretim öğrencilerinin eleştirel düşünme becerileri ve beşinci sınıf öğrencilerinin eleştirel düşünme düzeyi (Tez no. 299729) [Yüksek lisans tezi, Atatürk Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Karasar, N. (2011). Bilimsel araştırma yöntemi. Nobel Akademik Yayıncılık.
• Kartal, T. (2012). İlköğretim fen bilgisi öğretmen adaylarının eleştirel düşünme eğilimlerinin incelenmesi. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi (KEFAD), 13(2), 279-297. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1491849 Kıran, M. S. (2019). İlkokul 4. sınıf öğrencilerinin eleştirel düşünme beceri düzeyleri ile okuduğunu anlama başarı durumları arasındaki ilişki (Tez no. 552392) [Yüksek lisans tezi, İnönü Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi. Kökdemir, D. (2003). Belirsizlik durumlarında karar verme ve problem çözme (Tez no: 127649) [Doktora tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. Köksal, N., & Söğmen, S. (2018). Ortaokul öğrencilerinin eleştirel düşünme ve iletişim becerileri. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 44, 278-296. https://doi.org/10.9779/pauefd.422244
• Kutlu-Kalender, M. D. (2015). 6. Sınıf öğrencilerinin fen bilimlerine karşı tutum ve eleştirel düşünme becerilerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi (Tez no. 395980) [Yüksek lisans tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Küçükbatman, L., & Kılıç, D. (2018). İlköğretim beşinci sınıf öğrencilerinin eleştirel düşünme becerileri ile sahip oldukları değerler arasındaki ilişki. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22(4), 2465-2484. Lipman, M. (2003). Thinking in education. Cambridge university press.
• Mete, G. (2021). Ortaokul öğrencilerinin eleştirel düşünme becerilerinin incelenmesi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 9(2), 492-509.
• Ocak, G., Eymir, E., & Ocak, İ. (2016). Öğretmen adaylarının eleştirel düşünme eğilimlerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 18(1), 63-91. https://doi.org/10.17556/jef.27258
• Ocak, İ., & Kutlu-Kalender, M. D. (2017). 6. sınıf öğrencilerinin eleştirel düşünme becerilerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi (Kütahya ili örneği). Kastamonu Eğitim Dergisi, 25(4), 1587-1600.
• Oflas, E. (2009). İlköğretim öğrencilerinde eleştirel düşünme becerisi düzeyinin incelenmesi (Tez no: 313924) [Yüksek lisans tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Oğuz, A., & Sarıçam, H. (2016). The relationship between critical thinking disposition and locus of control in pre-service teachers. Journal of Education and Training Studies, 4(2), 183-192.
• Özdemir, S. M. (2005). Üniversite Öğrencilerinin Eleştirel Düşünme Becerilerinin Çeşitli Değişkenler Açısından Değerlendirilmesi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 3(3), 297–316.
• Özgün, A. (2019). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının eleştirel düşünme eğilimlerinin demokratik tutumlarına etkisinin çeşitli değişkenler açısından değerlendirilmesi (Tez no. 589411) [Yüksek lisans tezi, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Paul, R. W., Elder, L., & Bartell, T. (1997). California teacher preparation for instruction in critical thinking: Research findings and policy recommendations. Sacramento, California Commission on Teacher Credentialing.
• Pekdoğan, S., & Bayar A. (2016). Üniversite öğrencilerinin eleştirel düşünme eğilimleri ve bilimsel tutumlarının farklı değişkenler açısından incelenmesi. Turkish Studies (International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic), 11(9), 669-682. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.9683
• Sadioğlu, Ö., & Bilgin, A. (2008). İlköğretim öğrencilerinin eleştirel okuma becerileri ile cinsiyet ve anne-baba eğitim durumu arasındaki ilişki. İlköğretim Online, 7(3), 814-822.
• Saysal-Araz, Z. (2013). İlköğretim 4. ve 5. sınıf öğrencilerinin fen ve teknoloji okuryazarlık düzeyleri ile eleştirel düşünme düzeyleri arasındaki ilişki (Tez No. 348012) [Yüksek lisans tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Seçer, İ. (2015). SPSS ve LIREL ile pratik veri analizi analiz raporlaştırma. Anı Yayıncılık.
• Tümkaya, S. (2011). Fen bilimleri öğrencilerinin eleştirel düşünme eğilimleri ve öğrenme stillerinin incelenmesi. Ahi Evran Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 12(3), 215-234. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1492307
• Uyar, A. (2023). Exploring secondary school students’ critical thinking dispositions. Maarif Mektepleri International Journal of Educational Sciences, 7(1), 62-82. https://doi.org/ 10.46762/mamulebd.1309228
• Watson, G., & Glaser, M. E. (1964). Watson-Glaser critical thinking appraisal manual. View all formats and editions, Harcourt, Brace & World, New York.
• Yahşi-Cevher, Ö. (2008). 2006 Türkçe programının ilköğretim 6. sınıf düzeyinde öğrencilerin eleştirel düşünme becerisine etkililiği (Tez no. 228597) [Yüksek lisans tezi, Sakarya Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Yavuz, M. M. (2019). Ortaokul öğrencilerinin eleştirel düşünme düzeyleri ile sosyal bilgiler dersindeki akademik başarıları arasındaki ilişkinin incelenmesi (Tez no. 587172) [Yüksek lisans tezi, Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Yıldırım, H. İ., & Şensoy, Ö. (2017). Fen bilgisi öğretmen adaylarının eleştirel düşünme eğilimlerinin bazı değişkenlere göre incelenmesi. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 37(2), 611-648.
• Yıldırım, K. (2019). Ortaokul öğrencilerinin argüman kurma becerileri ile eleştirel düşünme, problem çözme ve yaratıcı düşünme becerileri arasındaki ilişki (Tez no. 557440) [Yüksek lisans tezi, Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Yıldırım-Ankaralıgil, S. (2009). İlköğretim 6. ve 7. sınıf öğrencilerinde medya okuryazarlığı ve eleştirel düşünme üzerine bir araştırma (Tez no. 258033) [Yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Yıldırım-Döner, S. (2020). Ortaokul öğrencilerinin eleştirel düşünme eğilimleri ile okuma becerileri arasındaki ilişki (Tez no. 653893) [Yüksek lisans tezi, Fırat Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Yıldız, N. (2011). İlköğretim altıncı sınıf öğrencilerinin fen ve teknoloji dersinde eleştirel düşünme düzeylerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi (Tez no. 280662) [Yüksek lisans tezi, Selçuk Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Yurdakul, B. & Demirel, Ö. (2011). Yapılandırmacı öğrenme yaklaşımının öğrenenlerin üstbiliş farkındalıklarına katkısı. International Journal of Curriculum and Instructional Studies, 1(1), 801-812.
• Yüksekbilgili, B. (2019). İlköğretim 4.sınıf öğrencilerinin eleştirel düşünme becerileri ile matematik başarılarının incelenmesi (Tez no. 540915) [Yüksek lisans tezi, Gaziantep Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Yüksel, G., & Alcı, B. (2012). Self-efficacy and critical thinking dispositions as predictors of success in school practicum. International Online Journal of Educational Sciences, 4(1), 81-90.
• Yüksel, N. S., Uzun, M. S., & Dost, Ş. (2013). Matematik öğretmen adaylarının eleştirel düşünme eğilimleri. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1, 393-403.
• Zayif, K. (2008). Öğretmen adaylarının eleştirel düşünme eğilimleri (Tez no: 215640) [Yüksek lisans tezi,Abant İzzet Baysal Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.