OKUL ÖNCESİ ÖĞRETMEN ADAYLARININ AİLE KAVRAMINA YÖNELİK METAFORİK ALGILARI

Yıl 2025, Cilt: 11 Sayı: 2, 87 - 119, 23.08.2025

Hülya Gülay Ogelman , Özlem İbiş , Betül Sarı

Öz

Bu çalışmada okul öncesi öğretmen adaylarının aile konusuna yönelik altı kavramla (anne, baba, kardeş, aile, aile kurmak, çocuk sahibi olmak) ilgili metaforik algılarının incelenmesi amaçlanmıştır. Çalışma grubunda 128 okul öncesi öğretmeni adayı yer almaktadır. Bulgulara göre öğretmen adayları anne kavramına yönelik 62 metafor geliştirip, en çok güneş, melek ve öğretmen metaforlarını ifade etmiştir. Baba kavramına yönelik olarak 67 metafor üretilip en sık dağ, ağaç ve çınar metaforlarını dile getirmişlerdir. Öğretmen adayları kardeş kavramına yönelik olarak 89 metafor geliştirmiş, ilk 3 sırada da dost, ayna ve kedi yer almıştır. Aile kavramına yönelik olarak 90 metafor üretilerek en sık ev, ağaç ve nar metaforları belirtilmiştir. Aile kurmak ile ilgili olarak 95 metafor geliştirilmiş, en sık bina inşa etmek, yapboz, yeni ev metaforları ifade edilmiştir. Aile kurmak ile ilgili olarak kavramsal temalar 21 kategoride ifade edilmiş, ilk üç sırada ise riskli, geliştirici ve bütünsel bir varlık temaları belirtilmiştir. Çocuk sahibi olmak ile ilgili olarak 100 metafor geliştirilmiş olup ağaç, mutluluk, çocuk yetiştirmek ilk üç metafor içinde yer almıştır. Çocuk sahibi olmak kavramına yönelik temalarda ise 12 kategori ifade edilmiş, ilk 3 sırada şekillendirici, zor ve değerli bir varlık belirtilmiştir. Genel olarak öğretmen adaylarının altı kavramla ilgili metaforlarının çeşitlilik gösterdiği söylenebilir. Ayrıca anne ve baba ile ilgili metaforlar benzerlikler göstermektedir. Ek olarak anne, baba, kardeş, aile, aile kurmak kavramları ile ilgili az da olsa olumsuz temalar üretilmiş olup, aile kurmak ve çocuk sahibi olmak kavramlarına yönelik olarak temkinli bir bakış açısını ifade eden temaların ifade edildiği görülmektedir. Bu noktada, öğretmen adaylarının aile yaşantılarının, deneyimlerinin bakış açılarını etkilediği ifade edilebilir. Bununla birlikte özellikle son yıllardaki toplumsal değişimin ve ekonomik koşulların öğretmen adaylarının bakış açısını etkileyebileceği düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Metafor , aile kavramı , okul öncesi öğretmen adayları , okul öncesi

Etik Beyan

Sinop Üniversitesi 30.12.2022 tarih ve 2022/248 sayılı Etik Kurul Kararı gereğince Etik Kurul İzin Belgesi

Kaynakça

• Acay Sözbir, S., & Çamlıbel Çakmak, Ö. (2016). Okul öncesi öğretmen adaylarının “müzik” kavramına ilişkin metaforik algıları. The Journal of Academic Social Science, 42, 269-282.
• Akgün, E. (2016). Okul öncesi öğretmen adaylarının “çocuk” ve “okul öncesi öğretmeni” kavramına ilişkin metaforik algıları. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 16(4), 1652-1672.
• Arslan, A. (2022). Erken çocukluk döneminde çocuğun gelişiminin desteklenmesinde aile. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 11(4), 1676-1684.
• Atıcı, Ş., Kalkan, A., Ertekin, B. D., & Çamlıbel Çakmak, Ö. (2019). Okul öncesi öğretmen adaylarının lisansüstü eğitime ilişkin metaforik algıları. International Journal of Social And Humanities Sciences Research (JSHSR), 6(37), 1257-1267.
• Atış Akyol, N, Ata Doğan, S., & Durmuşoğlu, M. (2021). Okul öncesi eğitimde öğretmenin iletişim becerilerinin önemi: aile katılımı, iş birliği ve öğretmen-çocuk ilişkisi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 21(3), 887-899.
• Avcı, F. (2021). Okul öncesi öğretmenlerinin okul öncesi eğitim ve okul öncesi eğitim programı kavramlarına ilişkin metaforik algıları. Journal of Social, Humanities and Administrative Sciences, 7(45),1828-1840.
• Avcı, F. (2023). Okul öncesi öğretmenlerinin aile katılımı etkinliklerine ilişkin metaforik algıları. Okul Yönetimi, 2(2), 175-187.
• Aytekin, Ç. (2022). Çocuk gelişimci annelerin çocuk yetiştirme deneyimlerinin incelenmesi: nitel bir çalışma. Hacettepe University Faculty of Health Sciences Journal, 9(2), 403-437.
• Başay, A., C., & Aksoy, A., B. (2017). Farklı gelişim döneminde çocuğu olan babaların çocuk, anne ve baba metaforlarının incelenmesi. Cumhuriyet Uluslararası Eğitim Dergisi, 6(3), 328–347.
• Bayrı, Y., & Akçacı, T. (2020). Metafor yöntemi ile temel ekonomik ve finansal kavramların algı seviyelerinin belirlenmesi: kilis örneği. Akademik Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi (AKAD), 12(23), 452-473.
• Bozkır, K., & Kanak, M. (2023). Okul öncesi eğitim alanında yapılmış metafor çalışmalarının gözden geçirilmesi: sistematik bir derleme. Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 2(2), 50-68.
• Ceylan, A., (2016). Aile kavramına ilişkin metaforik algıların belirlenmesi. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Sakarya Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Sakarya.
• Creswell, J. W. (2017). Nitel, nicel ve karma yöntem yaklaşımları (Çev. Edt: S. B. Demir) (4. Baskıdan çeviri). Ankara: Eğiten Kitap.
• Debra, C. (2021). Using metaphorical metacognition and ınvitational education theory to enhance teacher-candidates' learning. Journal of Invitational Theory and Practice, 27, 5-23.
• Demir, C., & Karakaş Yıldırım, Ö. (2019). Türkçede metaforlar ve metaforik anlatımlar. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21(4), 1085-1096.
• Demir Öztürk, E., Demir Yıldız, C., & Başaran, M. (2018). Ebeveynlerin evlilik kurumuna ilişkin algılarının metaforik olarak incelenmesi. 27. Uluslararası Eğitim Bilimleri Kongresi Tam Metin Kitabı. Ankara: Pegem Yayıncılık. 2567-2572.
• Duran, M. (2020). Okul öncesi öğretmen adaylarının fen kavramına ilişkin algılarının metafor yoluyla incelenmesi. Akdeniz Eğitim Araştırmaları Dergisi, 14(31), 648-667.
• Ereş, F. (2009). Toplumsal bir sorun: suçlu çocuklar ve ailenin önemi. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 17(17), 88-96.
• Giren, S. (2015). Okul öncesi eğitimi öğretmen adaylarının okul öncesi eğitim öğretmeni kavramına ilişkin metaforları. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 25(2), 123-132.
• Gökçek, A. İ., & Boyacıoğlu, N. E. (2023). Kadınların annelik algısına yönelik bir metafor analizi. Fenerbahçe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 3(2), 205-219.
• Gülay Ogelman, H., Güngör, H., Sarı, B., & Durkan, N. (2022). Preschool pre-service teachers’ metaphoric perceptions of the concept of “environment”: a longitudinal study. Journal of Teacher Education and Lifelong Learning, 4(2), 196-211.
• Güneş, A. (2020). Bireylerin ebeveynlik olgusuna ilişkin algıları: bir metafor çalışması. Kadem Kadın Araştırmaları Dergisi, 6(2), 289-330.
• Güneş, A. & Fırat, M. (2016). Açık ve uzaktan öğrenmede metafor analizi araştırmaları. Açık öğretim Uygulamaları ve Araştırmaları Dergisi, 2(3), 115-129.
• Güngör, H., & Gülay Ogelman, H. (2022). Çocuk gelişimi ön lisans öğrencilerine göre çocuk kavramı. Batı Anadolu Eğitim Bilimleri Dergisi, 13(1), 581-599.
• Güngör, H., Mutlu Öztürk, H., & Gülay Ogelman, H. (2022). Okul öncesi eğitimi öğretmenliği lisans öğrencilerinin “kültürel miras” kavramına ilişkin algılarına yönelik metafor analizi. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11(2), 511-521.
• İbe Akcan, P., & Uçar, A. (2022). Türkçede annelik ve babalık metaforlarının derlem temelli çözümlemesi. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 62(1), 701-720. Kara, B. (2018). Türkiye’de aile yapısının değişimine etki eden dinamikler. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, (40), 374-385.
• Kıral, B. (2021). Nitel araştırmada fenomenoloji deseni: türleri ve araştırma süreci. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 10(4), 92-103.
• Koçer, H., Ünal F., & Eskidemir Meral, S. (2015). Okul öncesi öğretmen adaylarının “çocuk” kavramına ve “öğretmen” kavramına ilişkin metaforlarının öğretmenlik uygulama planlamalarına yansıması. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 4(1), 171-185.
• Kokkosi, A., Poulou, M., Koustourakis, G., & Chaniotakis, N. (2022). Perceptions of preschool teachers about their role in the school context (use of metaphors and literal language). European Journal of Education Studies, 9(5), 260-273. http://dx.doi.org/10.46827/ejes.v9i5.4298
• Kuyucu, Y., Şahin, M. & Kapıcıoğlu, O. (2013). Okul öncesi öğretmenlerinin “çocuk” kavramına ilişkin sahip oldukları zihinsel imgeler. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 2 (2), 43-53.
• Lüle Mert, E. (2019). Okul öncesi öğrencilerinin okul öncesi eğitim programındaki kavramlara ilişkin algılarının metaforlar aracılığıyla analizi (geometrik şekil). International Journal of Language Academy, 7(29), 64-79.
• Lüle Mert, E. (2021). Okul öncesi öğretmenler ve öğretmen adaylarının “çocuk” kavramına ilişkin algılarının metaforlar aracılığıyla analizi. The Journal of Academic Social Science Studies, 14(85), 1-14. Mercy J. A., & Saul J. (2009). Creating a healthier future through early interventions for children. Journal of the American Medical Association. 301(21),2262–2264.
• Miles, M, B., & Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis: An expanded Sourcebook. (2nd ed). Thousand Oaks, CA: Sage.
• Özevin, B. & Kaya, A. (2020). Okul öncesi öğretmen adaylarının öğretmen kavramına ilişkin metaforik algıları. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22(3), 691-707.
• Özyürek, A., Adıbatmaz, M., Çetin, A., Meriç, A., Kılınç, N., Erzurumluoğlu, Ş., Yücesan, Y., & Atalay, D., (2015). Okul öncesi eğitim kurumu ve ilkokullarda aile eğitimi ve katılımı çalışmalarının incelenmesi. Sosyal Bilimler Dergisi, 2(3), 28-43.
• Parın, K. (2017). Metaforlar: hayat, anlam ve dil. Söylem Filoloji Dergisi, 2(1), 149-151. Pekdoğan, S., & Kanak, M. (2015). Okul öncesi öğretmen adaylarının yaratıcılığa ilişkin algıları: metafor analizi örneği. Uluslararası Eğitim Bilimleri Dergisi (3), 138-147.
• Pektaş, S., Göktaş G., & İlhan, S. Y. (2023). Okul öncesi öğrencilerinin müzik kavramına yönelik metaforik algıları. International Journal of Human Sciences 20(4), 519-529.
• Sönmez, İ., Ahmetoğlu, E., & Akşin Yavuz, E. (2018). Okul öncesi öğretmen adaylarının aile kavramına ilişkin metaforik algıları, VIII. International Balkan and Near Eastern Social Sciences Congress Series-Plovdiv/Bulgaria, 21-22 Nisan, 2018. Proceedings of International Balkan and Near Eastern Social Sciences Congress SeriesPlovdiv/ Bulgaria, April 21-21, 2018 / Ed. Dimitar Kirilov DIMITROV, Dimitar NIKOLOSKI, Rasim YILMAZ (pp. 494-505).
• Şenel, T., & Aslan, O (2014). Okul öncesi öğretmen adaylarının bilim ve bilim insanı kavramlarına ilişkin metaforik algıları. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 10(2), 76-95.
• Toptan Uzunçarşılı, A., Ülkü Akın, Ü. B., & Mollaoğlu, N. (2022). Okul öncesi öğretmenlerinde iletişim becerilerinin önemi. Eurasian Education & Literature Journal, 16, 51-66.
• Türk Dil Kurumu Sözlükleri (2024). https://sozluk.gov.tr/
• Uslu Yardımcı, E. & Bal, M. (2015). Türk çocuk şiirlerinde anne metaforu. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 3(1), 1-16. Uysal, H., Özen Altınkaynak, Ş., Taşkın, N., Akman, B., & Dinçer, F. Ç. (2016). Okul öncesi öğretmeni adaylarının okul öncesi öğretmenliği programına ilişkin metaforik algıları. Cumhuriyet Uluslararası Eğitim Dergisi, 5(3), 1-15.
• Ünal, F. (2017). Okul öncesi öğretmen adaylarının “oyun” kavramına ilişkin metaforik algıları. Route Educational and Social Science Journal, 4(5), 407-426.
• Yağan Güder, S., & Yıldırım, A. (2014). Okulöncesi öğretmeni adaylarının demokrasiye ilişkin metaforları. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(16), 151-170.
• Zhu, R., & Gopnik, A. (2023). Preschoolers and adults learn from novel metaphors. Psychological Science, 34(6), 696-704. https://doi.org/10.1177/09567976231165267