“HALKLARIN AFYONUNDAN” MESİHÇİ MARKSİZME

Yıl 2024, Cilt: 4 Sayı: 2, 57 - 76, 31.12.2024

Funda Çoban

Öz

Marksizm genellikle din karşıtı olmakla itham edilir; hatta Marksizmin dinle ilgili mirası burayla sınırlandırılır. Bu çerçevede “halkların afyonu” ve/veya “ideoloji olarak din bahsi” Marksizm üzerine çalışmalarda özellikle öne çıkar. Oysa başta Ortodoks Marksizm olmak üzere çeşitli bağlamlarda yerini bulan bu tipten çeşitli yorumlar, yanlış olmasa da eksiktirler. Bu çalışma ise “Marx’ta ve klasikleşmiş Marksist eserlerde din nasıl ele alınmıştır?” birincil sorusuna başvurmak suretiyle Marx’ın ve Marksizmin dine ilişkin görüşlerini incelemektedir. Friedrich Engels, Rosa Luxemburg, Walter Benjamin ve Ernst Bloch burada, Marx’tan sonra ele alınan isimlerdir. Söz konusu isimlerin seçilme nedeni, bu düşünürlerin konu özelindeki temsil edici önem ve etkileridir. Bu itibarla çalışma ilk etapta Marx’ın dinle ilgili düşüncelerini içeren yapıtlara bütünsellik ve çeşitlilik içeren bir anlayışla yaklaşmaktadır. İkinci etaptaysa, dinle ilgili Marx’tan alınan düşünsel ve tarihsel mirasın Marksizmin önemli dönemeçlerindeki genişlemesi gösterilmektedir. Buradaki nihai amaçsa Marksizm içi din tartışmalarının çeşitliliği ile bunların praksisle olan temasını göstermek, böylece Marksist kuram ve eylemin dinamik karakterinin altını çizmek suretiyle literatüre katkı sağlamaktır. Çalışmanın kapsamı, düşünürlerin sadece dine ilişkin görüşleriyle sınırlandırılmıştır. Çalışmada yöntemsel olarak literatür taramasına başvurulmuştur. Bu literatür taramasında özellikle birincil kaynaklar incelenmiş; ana düşünceyi toparlayan, açan, onu bir bağlama oturtan veya destekleyen yorumlar çerçevesinde ise ikincil kaynaklara yer verilmiştir. Almanca orijinal kaynaklarla karşılaştırma yapamamaksa, araştırmanın kısıtlılığı olmuştur. Çalışmanın neticesinde dinin hem bir uyuşturucu hem bir sığınak olabileceği yönündeki meşhur metaforların polemik düzeyde kaldığı bulgulanmıştır. Üretici güçlerin gelişiminin ve üretim ilişkilerinin koşulladığı tarihsel çelişkiler yumağında dinin bir sığınak ya da uyuşturucu olabileceği gibi, pekâlâ devrimci dönüşümlerin mayasını içinde barındıran bir laytmotif olabileceği ortaya konmuştur.

Anahtar Kelimeler

İdeoloji, Din Sosyolojisi, Yabancılaşma, Sağduyu ve Folklor, Mesihçi Marksizm

Kaynakça

• Achcar, G. (2020). Marx and religion. In M. Marcello (Ed.), The Marx revival (pp. 320-337). Cambridge: Cambridge University Press.
• Aydeniz, H. (2010). Engels’in materyalizmi ve din eleştirisi. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 33, 63-89.
• Başkan, B. (2022). Rıza ve siyaset: Gramsci’nin kültürel hegemonya kavramında bir rıza alanı olarak din. Kahraman, S. (Ed.), Siyaset Yazıları (ss.227-252) içinde. Ankara: Nobel Bilimsel Eserler.
• Belge, M. (2019). Sunuş. Belge, M. (Ed.). Din üzerine (ss.9-10) içinde. İstanbul: Fol Yayınları.
• Benjamin, W. (2002). Tarih kavramı üzerine. Pasajlar (ss.37-49) içinde (A. Cemal, çev.), İstanbul:YKY.