KÖKTÜRKÇE VE ESKİ UYGURCADA “KADIN” İLE İLGİLİ KAVRAMLAR

Yıl 2021, Cilt: 1 Sayı: 1, 87 - 111, 26.11.2021

Mahsun Atsız

https://doi.org/10.29228/filolojibengu.4

Cited By: 1

Öz

Kadına dair yaklaşımlar ve kadının toplumsal hayat içerisindeki algılanışı, insanlık tarihi boyunca belirli roller ve konumlandırılışlar çerçevesinde günümüze kadar gelmiştir. Özellikle modern dönemden itibaren kadının sosyal, siyasî konumu, aile ve iş hayatı, cinsiyet eşitsizliği gibi konular yoğun olarak tartışılmıştır. Bu bağlamda, Köktürk ve Eski Uygur döneminde Türk kadınının hangi kavramlarla ifade edildiğini tespit etmek oldukça önemlidir. Bu çalışmanın amacı, Köktürkçe ve Eski Uygurcada “kadın” ile ilgili kullanılan kavramları ele almaktır. Çalışmanın birinci bölümünde, eski Türklerde kadının sosyal hayat içerisindeki konumuna kısaca değinilmiş, ikinci bölümde ise taranan metinlerden hareketle kadına ilişkin abınçu, ana, baltır, ebçi / evçi, eçe, egeç, eke, eşilik (kız ogıl), hanımlıg, işi, katun / hatun, kelin / keliŋ(ün), kırkın, kız, kisi / kişi, koduz, kunçuy / kunçuylug, küŋ, ög ~ ögüç ~ ögsüz, siŋil, terken ~ kunçuy t(e)ŋrim, tul, umay, urılan-, uzuntonlug, yeŋge, yutuz gibi kavramlara yer verilmiştir. Böylece, bu metinlerde kadın ile ilgili kavramların ve söz varlığının hangi anlam alanlarına işaret ettiği ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

kadın, eski Türkler, Köktürkçe, Eski Uygurca.

THE CONCEPTS USED FOR “WOMEN” IN KÖKTÜRK AND OLD UYGHUR PERIOD

Öz

Throughout the history of mankind, the perception of women and their life in society have been positioned in a number of ways until today. Particularly since the modern era, women’s social, political positions, their family and business life, gender inequality etc. have been widely discussed. Within this context, it is very important to determine the perception of Turkish women in the society during Köktürk and Old Uyghur period. The aim of this article is to deal with the concepts used for “women” in Köktürk and Old Uyghur period. For that reason in the first part, the position of Old Turkic women in the social life is briefly mentioned. As for the second part, some concepts, based on the scanned texts, are included such as abınçu, ana, baltır, ebçi / evçi, eçe, egeç, eke, eşilik (kız ogıl), hanımlıg, işi, katun / hatun, kelin / keliŋ(ün), kırkın, kız, kisi / kişi, koduz, kunçuy / kunçuylug, küŋ, ög ~ ögüç ~ ögsüz, siŋil, terken ~ kunçuy t(e)ŋrim, tul, umay, urılan-, uzuntonlug, yeŋge, yutuz. In this way, it is aimed to indicate the lexical field of the concepts and vocabulary used for women in these texts.

Anahtar Kelimeler

women, Old Turkic people, Köktürk Inscriptions, Old Uyghur texts.

Kaynakça

• Ayazlı, Ö. (2012). Altun Yaruk Sudur VI. Kitap: Karşılaştırmalı Metin Yayını, İstanbul: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aydın, E. (2011). Remarks on Qatun in the Yenisei Inscriptions, Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, 64 (3), 251-256.
• ______(2018). Uygur Yazıtları, İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• ______(2019). Sibirya’da Türk İzleri Yenisey Yazıtları, İstanbul: Kronik Kitap.
• ______(2021). Türklerin Bilge Atası Tonyukuk, 4. bs., İstanbul: Kronik Kitap.
• Bayat, F. (2010). Türk Kültüründe Kadın Şaman, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Berbercan, M. T. (2017). İslam Öncesi Türk Metinlerinde ‘Kız’ ve ‘Kadın’, JOTS, 1(1), 7-19.
• Beydili, C. (2005). Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Ankara: Yurt Kitap Yayın.
• Çağatay, S. (1962). Türkçede “Kadın” İçin Kullanılan Sözler, TDAY - Belleten, 10, 13-49.
• Çetin, E. (2020a). Altun Yaruk VII. Kitap: Berlin Bilimler Akademisindeki Metin Parçaları (Karşılaştırmalı Metin, Çeviri, Açıklamalar, Dizin), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ______(2020b). Altun Yaruk VIII. Kitap: Berlin Bilimler Akademisindeki Metin Parçaları (Karşılaştırmalı Metin, Çeviri, Açıklamalar, Dizin), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Clauson, S. G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford: Oxford University Press.
• Elmalı, M. (2016). Daśakarmapathāvadānamālā (Giriş-Metin-Çeviri-NotlarDizin-Tıpkıbaskı), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ______(2019). Eski Uygurca Altı Dişli Fil Hikâyesi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Erdal, M. (2004). A Grammar of Old Turkic, Leiden-Boston: Brill.
• Esin, E. (1991). Ḳatun (Türk Kadını’na Dair), Erdem İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 7 (20), 471-483.
• Gömeç, S. Y. (2018). Umay Ana Üzerine Düşünceler, 4. Uluslararası Türk Şöleni Türk Kültürü Sempozyumu Bildirileri, 701-710.
• Gulcalı, Z. (2015). Eski Uygurca Altun Yaruk Sudur’dan “Aç Bars” Hikâyesi (Metin-Çeviri-Açıklamalar-Dizin), Gözden Geçirilmiş 2. bs., Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.