"Özel İsimler Bağlamında Erken Cumhuriyet Dönemi Çevirileri ile Yapay Zekâ Çevirilerinin Karşılaştırılması"

Yıl 2024, Cilt: 6 Sayı: 2, 207 - 228, 30.12.2024

Aliye Genç , Şule Çınar Yağcı

https://doi.org/10.55036/ufced.1518670

Öz

Teknolojik gelişmeler doğrultusunda gelinen son noktada yapay zekâ araçlarının yaşamın her alanında kendine çalışma alanı yaratabildiği, çeviri alanının ise bu gelişmelerden en çok etkilenen alanlardan biri olduğu yadsınamaz bir gerçektir. Bu bağlamda insan çevirmen ile makine çevirmen üzerine yapılan çalışmalar alan yazında yerini alırken bir taraftan da teknolojinin sunduğu imkanların çeviribilim alanındaki geçerliliği ve güvenirliği tartışmaların odağını oluşturmaktadır. Bu çalışmada ülkemiz çeviri tarihinde önemli bir yeri olan Tercüme Bürosu çeviri faaliyetlerinde yer alan Erken Cumhuriyet dönemi çevirmenlerinden Sabahattin Eyüpoğlu, Yaşar Nabi Nayır ve Sabri Esat Siyavuşgil çevirileri ile aynı eser ve aynı metinlerin ChatGPT 3.5 ve ChatGPT 4.0 versiyonlarındaki çevirileri karşılaştırılmıştır. Çalışmada kültürel ögeler kategorisinde değerlendirilen özel isim çevirileri kaynak eserlerin içerikleri doğrultusunda kişi isimleri, yer ve ünvan isimleri ile mezhep isimleri üzerine gerçekleşmiştir. Bu isimlerin Türkçe çevirileri Davies’in (2003) kültürel ögeler ve özel isim çevirileri üzerine görüşleri ile Aixela’nın (1996) kültürel ögelerin çevirisi için önerdiği çeviri stratejileri dahilinde incelenmiştir. İnsan ve makine çevirmenler ile iki adet makine çevirisi de kendi içerisinde benzerlik ve farklılıklar ele alınmıştır. Yapılan incelemeler neticesinde insan çevirmenlerin özel isim çevirilerinde ekleme stratejisi dahilinde dipnot kullanımlarıyla erek dil okuyucusunda anlamı destekler nitelikte bir çaba içerisinde bulundukları, yapay zekâ araçlarının ise koruma ve yazımsal uyarlama stratejileri doğrultusunda veriler sunduğu, özellikle ChatGPT 4.0’ın bazı örneklemlerde tarihsel ve kültürel bağlama uygun veriler sunarak insan çevirmen ile benzer kararlar aldığı sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Erken Cumhuriyet Dönemi Çevirmenleri, Özel İsim Çevirileri, Yapay Zeka çevirileri, Çeviri Stratejileri

Etik Beyan

Araştırma etik izin gerektirmemektedir.

Destekleyen Kurum

-

Proje Numarası

Proje tarafından desteklenmemiştir.

Teşekkür

-

Comparison of Early Republican Period Translations and Artificial Intelligence Translations in the Context of Proper Names

Öz

Human translators and machine translators have taken their place in the literature, and the validity and reliability of the possibilities offered by technology in the field of translation studies are the focus of discussions. This study compares the translations of Sabahattin Eyüpoğlu, Yaşar Nabi Nayır, and Sabri Esat Siyavuşgil, translators of the Early Republican period who came to the forefront with the translation activities of the Translation Bureau, with the translations of the same work and the same texts in ChatGPT 3.5 and ChatGPT 4.0 versions. In this study, the translations of proper names, which are considered in the category of cultural elements, were analyzed. In line with the contents of the source works, personal names, place and title names, and sect names were analyzed. The Turkish translations of these names were analyzed within the framework of Davies' (2003) views. The translation strategies suggested by Aixela (1996) for the translation of cultural items were also included in this evaluation. Human and machine translators and two machine translations were also analyzed in terms of their similarities and differences. As a result of the examinations, it was concluded that human translators made an effort to support the meaning of proper noun translations by using footnotes within the insertion strategy, whereas artificial intelligence tools provided data in line with preservation and orthographic adaptation strategies, and ChatGPT 4.0, in particular, made similar decisions with the human translator by providing data appropriate to the historical and cultural context in proper noun translations in some samples. You need to insert an English abstract into this section. The abstract should be written in Turkish and English, with a minimum of 150 and a maximum of 250 words, reflecting the purpose, method and findings of the research. If the article is written in Turkish, the Turkish abstract should come first, and if the article is written in a foreign language, the English abstract should come first.

Anahtar Kelimeler

Early Republican Translators, Proper Name Translations, Artificial Intelligence ChatGPT 3.5 and 4.0 Translations, Translation Strategies

Proje Numarası

Proje tarafından desteklenmemiştir.

Kaynakça

• Aixelá, J. F. (1996). Culture-specific items in translation. In R. Alvarez and M. Carmen-Africa Vidal (Eds.), Translation,power, subversion (pp. 52-78). Multilingual Matters.
• Akgün, F. Özcan, M. (2023). Sabahattin Eyüboğlu’nun Macbeth Çevirisinin “Kültüre Özgü İfadelerin Çevirisi” Bağlamında Ele Alınması, Edebiyat Bilimleri Dergisi, ss.9-28.
• Aksan, D. (1998). Her yönüyle dil: Ana çizgileriyle dilbilim. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Baek, Y., Lee, K., Ki, D., Lee, H. G., Park, C., & Choo, J. (2023). Towards Accurate Translation via Semantically Appropriate Application of Lexical Constraints. arXiv preprint arXiv:2306.12089.
• Bayraktar-Özer, Ö. (2022). Translation movements in the modernization processes of Turkey and China. Linguistica Antverpiensia, New Series–Themes in Translation Studies, 21.
• Bozkurt, S. (2018). Exploring Agency in Translation: The Case of the Early Culture-Planners During the Republican Period in Turkey. In Redefining Translation and Interpretation in Cultural Evolution (pp. 200-218). IGI Global.
• Caines, A., Benedetto, L., Taslimipoor, S., Davis, C., Gao, Y., Andersen, O., ... & Buttery, P. (2023). On the application of large language models for language teaching and assessment technology. arXiv preprint arXiv:2307.08393.
• Çınar Yağcı, Ş., & Aydın Yıldız, T. (2023). ChatGPT, yabancı dil öğrencisinin güvenilir yapay zekâ sohbet arkadaşı mıdır?. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi (37),1315-1333. https://doi.org/10.29000/rumelide.1407539.
• Daldeniz, E. (2010). Introduction: Translation, modernity and its dissidents: Turkey as a “republic of translation”. Translation Studies, 3, 129-131. https://doi.org/10.1080/14781701003647327.
• Daudet, A. (2017). Değirmenimden Mektuplar, İlahisiz Üç Ayin (S. E. Siyavuşgil Çev.), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Davies, E. (2003). A goblin or a dirty nose? The treatment of culture-specific references in translations of the Harry Potter book. The Translator, 9 (1), 65- 100. DOI: 10.1080/13556509.2003.10799146.
• Dekert, T. (2022). Mikhail Bulgakov's Azazello, Behemoth and Abadonna, Viewed Against the Background of Their Onomastic Prototypes. Religion & Literature, 54(1), 95-115.
• Demirbaş, Y. S., & Gençöz, F. (2020). İsim Ne Söyler: Nitel Bir Araştırma, Ayna Klinik Psikoloji Dergisi, 7(2), 229-248.
• Dost, B. Ö. (2024). Haber Çevirisinde Makine Çevirisi Araçlarının Kullanımına Yönelik Bir İnceleme: Google Translate ve DeepL Örneği. Söylem Filoloji Dergisi, 9(1), 259-276.
• Erkul Yaǧcı, A. S. (2017). Creating Reading Habits through Translation in Turkey (1840–1940). Mémoires du livre, 9(1).
• Flaubert, G. (2006). Ermiş Antonius ve Şeytan (S. Eyüboğlu, Çev.). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Franceschini, D., Canton, C., Simonini, I., Schweinfurth, A., Glott, A., Stüker, S., ... & Smrz, O. (2020, May). Removing European language barriers with innovative machine translation technology. In Proceedings of the 1st International Workshop on Language Technology Platforms (pp. 44-49).
• Gao, J. (2022). The impact of digital technologies on the structure of translation activities. Litera, 10(72-86). https://doi.org/10.25136/2409-8698.2022.10.39067.
• Holmes, James S. (1988). The Name and Nature of Translation Studies. In Holmes, J.S., Translated! Papers on Literary Translation and Translation Studies. Amsterdam: Rodopi, 67-80. Reprinted e.g. in Venuti, L. (ed.) 2000, The Translation Studies Reader. London: Routledge, 172-185.
• Kansu-Yetkiner, N. (1997). Yazın Çevirisinde Özel İsim Sorunu Üzerine. Çeviribilim ve Uygulamaları, 7, 55. Kaya, M. M. (2022). Citizenship Education in Early Republican Era in Turkey. Research in Social Sciences and Technology, 7(2), 1-26.
• Köprülü, O. F. (1968). Prof. Sabri Esat Siyavuşgil. Türk Kültürü, (72), 149-150.
• Kumlu, D. (2023). İskoç Masalları’ndaki Özel İsim Çevirilerinin Van Coillie’nin Modeliyle İncelenmesi. İstanbul Üniversitesi Çeviribilim Dergisi, (18), 83-105.
• Li, H. (2021). Big Data Technology in Intelligent Translation Algorithm in Computer Science. In 2021 International Conference on Applications and Techniques in Cyber Intelligence: Applications and Techniques in Cyber Intelligence (ATCI 2021) Volume 2 (pp. 308-315). Springer International Publishing.
• Mayring, P. (2000). Qualitative content analysis. Forum: Qualitative Social Research, 1(2). Retrieved January 28, 2017, from http://217.160.35.246/fqs-texte/2-00/200mayring-e.pdf.
• Mathew, J., & Hermjakob, U. (2023). User Study for Improving Tools for Bible Translation. arXiv preprint arXiv:2302.00778.
• Merimée, P. (1963). Colomba (Y.N. Nayır, Çev.). Milli Eğitim Basımevi.
• Odacıoğlu, M. C. (2024). Yapay Zekâ ve İnsan Çevirisi: Hukuk Metinlerine Dayalı Karşılaştırmalı Bir Çalışma. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Uluslararası Filoloji Ve Çeviribilim Dergisi, 6(1), 147-171. https://doi.org/10.55036/ufced.1477008.
• Özcan, O. (2018). Cyrano De Bergerac Oyununun Türkçe Çevirilerinin Dünü ve Bugünü, VII. Uluslararası Karşılaştırmalı Edebiyat Bilimi Kongresi, Sivas, Türkiye, 10- 12 Ekim 2018, ss.381-394.
• Özcan, O. (2019). Absürd Tiyatro ve Ionesco Oyun Çevirileri. Mitos-Boyut.
• Pan, J. (2023). Computer-aided Translation in the Context of Artificial Intelligence. 2023 2nd International Conference on Data Analytics, Computing and Artificial Intelligence (ICDACAI), 74-78. https://doi.org/10.1109/ICDACAI59742.2023.00019.
• Peng, K., & May, A. (2023). Crossing the Rubicon? The future impact of artificial intelligence on headache medicine. Cephalalgia, 43. https://doi.org/10.1177/03331024231157379.
• Piazzolla, S. A., Savoldi, B., & Bentivogli, L. (2023). Good, but not always fair: An evaluation of gender bias for three commercial machine translation systems. arXiv preprint arXiv:2306.05882.
• Puri, A., & Baskara, F. (2023). Enhancing Pragmatic Knowledge With Chatgpt: Benefits And Considerations. Prosiding Konferensi Linguistik Tahunan Atma Jaya (KOLITA). https://doi.org/10.25170/kolita.21.4828.
• Rafieyan, V. (2016). Relationship between Cultural Intelligence and Translation of Culture-Bound Texts. Journal of Applied Linguistics and Language Research, 3, 173-184.
• Saraç, T. (1985). Büyük Fransızca-Türkçe sözlük, Grand dictionnaire français-turc.
• Songür, Z. (1988). Sabri Esat Siyavuşgil’in Tiyatro ile İlgili Nesirleri. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Şanverdi, H. İ., & Işıdan, A. (2021). Makine çevirisi: Türkçe-Arapça çeviri bağlamında Google ve Yandex çeviri örneği. Söylem Filoloji Dergisi, 6(1), 207-221.
• Şimşek, F., & Tosun, M. (2017). The Effect of Translations on Cultural Change from The Ottomans to The Turkish Republic. International Journal of Languages' Education and Teaching, 5(4), 395-408.
• Şahin, C. (2023). Batı Kanonundan Türk Kanonu Yaratmak: Erken Cumhuriyet Döneminde Edebiyat Kanonu İnşa Etmenin Aracı Olarak Çeviri. Cumhuriyetin 100. Yılında Türkoloji Üzerine İncelemeler (Sakarya Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü) (pp.187-203). Yaz Yayınları.
• Şimşek, H. ve Yıldırım, A. (2008). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin.
• Tahir Gürçağlar, Ş. (2018). Türkiye’de Çevirinin Politikası ve Poetikası, 1923-1960, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Thorp, H. (2023). ChatGPT is fun, but not an author. Science, 379, 313- 313. https://doi.org/10.1126/science.adg7879.
• Valentine, T., Brennen, T., Brédart, S. (2002). The cognitive psychology of proper names: On the importance of being ernest. London & New York: Routledge, p.4.
• Vasko, R., Korolyova, A., & Tolcheieva, T. (2022). Precedent Proper Names and Their Intercultural Transfer. Acta Linguistica Lithuanica, (87), 119-139.
• Yang, W., & Niu, R. (2023). Technological empowerment: The new trend to promote undergraduate translation teaching in applied universities. SHS Web of Conferences, 171, 03027. https://doi.org/10.1051/shsconf/202317103027
• Yalçın, Perihan (2015). Çeviri Stratejileri Kuram ve Uygulama, Ankara: Grafiker Yayınları.
• Yaman, İsmail (2023): DeepL Translate ve Google Translate Sistemlerinin İngilizce-Türkçe ve Türkçe-İngilizce Çeviri Performanslarının Karşılaştırılması. Söylem Filoloji Dergisi, Çeviribilim Özel Sayısı 29-41. DOI: 10.29110/soylemdergi.1187172.
• Yazıcı, M. (2007). Yazılı Çeviri Edinci. İstanbul: Multilingual Yayınları.
• Zheng, B., & Xiang, X. (2014). The impact of cultural background knowledge in the processing of metaphorical expressions: An empirical study of English-Chinese sight translation. The Information Society, 9, 5-24. https://doi.org/10.1075/TIS.9.1.01ZHE.