4 NUMARALI VE H.1171-1178/M.1758-1764 TARİHLİ ERZURUM AHKÂM DEFTERİ’NİN TAHLİLİ

Yıl 2022, Cilt: 1 Sayı: 1, 62 - 71, 30.12.2022

Mehmet Koçyiğit

Öz

Osmanlı Devleti’nde, Divanıhümayun en üst düzeyde karar alma organı olmasının yanı sıra bireysel şikâyetlerin ve davaların görüşüldüğü karara bağlandığı bir yüksek mahkeme görevini de yerine getirmiştir. Osmanlıda adaletin sağlanması temel prensip olarak benimsenmiştir. Bundan dolayı şikâyet hakkının kullanımı noktasında tebaasına önemli haklar tanımıştır. Öyle ki toplumun her kesimi bu hakkın kullanılmasında yanı başındaki bir adli makama başvuracağı gibi Divanıhümayun’a da şikâyetini sunabilmiştir.
Divanıhümayun’da XVII. yüzyıla kadar alınan kararlar ‘’ Mühimme Defterleri’ ’ne kaydedilmiştir. Zamanla artan şikâyetler üzerine ‘’Şikâyet Defterleri’’ adı altında farklı defter formları oluşturulmuştur. XVIII. yüzyılın ikinci yarısından itibaren şikâyetlerin artarak devam etmesiyle şikâyetlerin eyaletlere göre tasnif edilmiş ‘’ Ahkâm-ı Şikâyet’’ Defterleri oluşturulmuştur.
XVIII. yüzyılın ikinci yarısıdan itibaren ahkâm defterlerinin tutulduğu eyaletlerden biri de Erzurum eyaletidir. Erzurum eyaletine ait 19 adet defter bulunmaktadır. Bu çalışmada bu defterlerden biri olan 4 numaralı Erzurum Ahkâm Defteri tahlil edilecektir. 4 numaralı defter H.1171-1178/M 1758-1764 tarihleri arasını kapsamaktadır. Defter özelinde ise Erzurum Ahkâm Defterler ’inin tarih araştırmalarındaki önemine değinilmiştir. Defterde yer alan hükümlerden bölgede miri toprak rejiminin uygulanışı ve yaşanan sorunlar, bölgedeki asayiş problemleri, iktisadi durumun göstergesi olan borç-alacak ilişkileri, miras meselelerindeki sorunlar ve çözüm önerileri, vergi meseleleri hakkında bilgi sahibi olunması amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Şikâyet, Divan-ı Hümayun, Ahkâm Defteri, Erzurum, XVIII. Yüzyıl

Etik Beyan

Bu çalışmanın, özgün bir çalışma olduğunu; çalışmanın hazırlık, veri toplama, analiz ve bilgilerin sunumu olmak üzere tüm aşamalarından bilimsel etik ilke ve kurallarına uygun davrandığımı; bu çalışma kapsamında elde edilmeyen tüm veri ve bilgiler için kaynak gösterdiğimi ve bu kaynaklara kaynakçada yer verdiğimi; kullanılan verilerde herhangi bir değişiklik yapmadığımı, çalışmanın Committee on Publication Ethics (COPE)' in tüm şartlarını ve koşullarını kabul ederek etik görev ve sorumluluklara riayet ettiğimi beyan ederim. Herhangi bir zamanda, çalışmayla ilgili yaptığım bu beyana aykırı bir durumun saptanması durumunda, ortaya çıkacak tüm ahlaki ve hukuki sonuçlara razı olduğumu bildiririm.

Kaynakça

• a) Arşiv Kaynakları Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Erzurum Ahkâm Defteri:3
• b) Araştırma ve İnceleme Eserleri
• Çiçek, H. (2016), ‘’2 Numaralı ve 1155-1191/1742-1749 Tarih Ahkâm Defteri’nin Şekil ve İçerik İncelemesi ‘’ Çayelin’den Erzuruma Yrd. Doç. Dr. Cemil Kutlu- Armağan Kitap-, (Ed. Prof Dr. Selami Kılıç- Arş.
• Gör. Ahmet Safa YILDIRIM), Erzurum Atatürk Üniversitesi Yayınları, 569-586.
• Emecen, F. M. (2005). Osmanlı Divanının Ana Defter Serileri: Ahkâm-ı Miri, Ahkâm-ı Kuyûd-ı Mühimme ve Ahkâm-ı Şikâyet, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 3(5): 107-139.
• Emecen, F. M. (2011). Osmanlı Klasik Çağında Hanedan Devlet ve Toplum. (Editör) Koçal, A.: Osmanlı Divanının Ana Defter Serileri: Ahkâm-ı Miri, Ahkâm-ı Kuyûd-ı Mühimme ve Ahkâm-ı Şikâyet içinde (ss.111-157) İstanbul: Timaş Yayınları.
• Faroqhı, S. (2003), Osmanlı Tarihi Nasıl İncelenir? (Çev. Zeynep Altok), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2. Baskı.
• Gümrükçüoğlu, S. O. (2012). Şikâyet Defterlerine Göre Osmanlı Teb'asının Şikâyetleri, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 61(1): 175-206.
• İnalcık, H. (1988). Şikâyet Hakkı: Arz-ı Hal ve Arz-ı Mahzarlar, Osmanlı Araştırmaları, (7-8): 33- 54.
• İnalcık, H. (1988). Şikâyet Hakkı: Arz-ı Hal ve Arz-ı Mahzarlar, Osmanlı Araştırmaları, (7-8): 33- 54.
• Kovacks, N. E. (2012). 17. Yüzyılda Divân-ı Hümayun'un Şikâyet Defterleri: Osmanlı Coğrafyası Kültürel Arşiv Mirasının Yönetimi ve Tapu Arşivlerinin Rolü Uluslararası Kongresi Bildirileri, 21-23 Kasım 2012, İstanbul, Türkiye. s.275.
• Özel Ahmet (1988). Ahkâm. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, (1):550-551.
• Sahillioğlu, H. (1998). Ahkâm Defteri, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (1), s:551.
• Şimşir, N. (1994). Ahkâm Defterleri'nin Tarihi Kıymeti ve 107 No'lu Anadolu Ahkâm Defteri'ndeki İzmir ile İlgili Hükümler, Tarih İncelemeleri Dergisi, 9(1): 357-390.
• Taş, Hülya (2007). Osmanlıda “Şikâyet Hakkı”nın Kullanımı Üzerine Düşünceler, Memleket Siyaset Yönetim, 2(3): 186-204.