Anatomy of A Place: Coffeehouses As The Medıum of Creation and Executıon of Folk Literature Products

Yıl 2020, Cilt: 3 Sayı: 4, 110 - 129, 31.05.2020

Uğur Durmaz

Öz

Coffeehouses today work as a playground for people to play a variety of games, it is known that in addition to these functions, although there are many different elements in their past. It is of course the result of the need for coffee to arrive in the country and its consumption. Coffee and Coffeehouse has taken its place in Turkish culture as two factors that influence many areas with its five hundred years of history. The public literature has been influenced by these two products, and the coffee houses, where coffee is the place where coffee is used, are shaped as the place of creation and execution of the public literature. In this paper, the influence of coffee houses on the products of folk literature and their development will be discussed. In time, why these spaces have become transformed and are no longer functioning as a social space rather than a creation-execution space, will also be discussed.

Anahtar Kelimeler

Coffee, Coffeehouse, Minstrel, Traditional Turkish Theater

BİR MEKÂNIN ANATOMİSİ: HALK EDEBİYATI ÜRÜNLERİNİN YARATMA VE İCRA ORTAMI OLARAK KAHVEHANELER

Öz

Kahvehaneler günümüzde insanların dinlenme, sosyalleşme, çeşitli oyunlar oynama alanı olarak iş görmekteyse de onların geçmişinde bu işlevlerin yanında çok farklı unsurların da var olduğu bilinmektedir. Bu mekânların oluşumunu sağlayan şey elbette kahvenin ülkeye gelişi ve onun tüketilmesi ile birlikte ortaya çıkan bir ihtiyacın sonucudur. Kahve ve kahvehane yaklaşık beş yüz yıllık geçmişiyle pek çok alana etki eden iki unsur olarak Türk kültüründe kendine yer edinmiştir. İşte halk edebiyatı da bu iki üründen etkilenmiş ve ürünlerinin içinde kahve ile ilgili şiirler, inanışlar, uygulamalar, gelenekler oluştuğu gibi kahvenin içildiği mekân olan kahvehaneler de halk edebiyatı ürünlerinin yaratılma ve icra mekânı olarak şekillenmiştir. Bu yazıda da kahvehanelerin halk edebiyatı ürünlerinin hangilerine etki ettiği ve onların gelişiminde ne gibi rol oynadığı tartışılacaktır. Zamanla neden bu mekânların dönüşüme uğradığı ve artık bir yaratma-icra mekânından çok bir sosyal alan olarak işlev gördüğü de tartışmalar arasına alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kahve, Kahvehane, Âşık Edebiyatı

Kaynakça

• Aktaş, Gözen Güner. (2011). “Anadolu’da Toplumsal Yaşamın Mekansal İzleri”, Sanat ve Tasarım Dergisi, C.1, S.7, s.55-68. Alev, Eda. (2014). Âşık Kahvehanelerinden Sosyal Paylaşım Sitelerine Âşıklık Geleneği, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Halk Edebiyatı Bilim Dalı. And, Metin. (1977). Dünyada ve Bizde Gölge Oyunu, İstanbul: İş Bankası Yayınları. And, Metin. (1985). Geleneksel Türk Tiyatrosu Köylü ve Halk Tiyatrosu Gelenekleri, İstanbul: İnkılap Yayınevi. Artun, Erman. (2018). Âşıklık Geleneği ve Âşık Edebiyatı Edebiyat Tarihi/Metinler, Adana: Karahan Kitabevi. Balcı, Fatih. (2019). “Cezveden Kültüre 40 Yıl: Türk Kahvesi ve Geleneği”, The Journal Of Academic Social Science, S. 87, s.315-328. Balkaya, Adem. (2013). “Mekan Poetikası Bağlamında Âşık Kahvehaneleri ve Âşık Üzerinde Kimi Fonksiyonları”, Turkish Studies, S.8/1, s.881-889. Birsel, Salâh. (2014). Salah Bey Tarihi 1 Kahveler Kitabı, İstanbul: Sel Yayıncılık. Çağlayan, Savaş. (2012). “Anadolu’nun İlk Kamusal Mekanı: Kahvehane”, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S.29, s.95-110. Çaksu, Ali. (2018). “18. Yüzyıl Sonu İstanbul yeniçeri Kahvehaneleri”, Osmanlı Kahvehaneleri Mekan, Sosyalleşme, İktidar (Ed.Ahmet Yaşar), İstanbul: Kitap Yayınevi. Değirmenci, Tülün. (2015). “Kahve Bahane, Kahvehane Şahane: Bir Osmanlı Kahvehanesinin Portresi”, Bir Taşım Keyif Türk Kahvesinin 500 Yıllık Öyküsü (Ed. Ersu Pekin), İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. Duvarcı, Ayşe. (2012). “Kültürümüzde İstanbul Kahvehaneler ve Halk Edebiyatına Katkıları” Batman Üniversitesi Uluslar arası Katılımlı Bilim ve Kültür Sempozyumu Bildirileri, Batman Üniversitesi Yayınları, s.75-86. Düzgün, Dilaver. (1994). “Erzurum’da Âşık Kahvesi Geleneği”, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, S.1, s.15-22. Emeksiz, Abdülkadir. (2009). “İstanbul Kahvehaneleri”, Karaların ve Denizlerin Sultanı İstanbul Cilt II (Haz. Filiz Özdem), s. 123-140, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. Erdener, Yıldıray. (2019). Kars’ta Çobanoğlu Kahvehanesi’nde Âşık Karşılaşmaları. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. Hattox, Ralph S. (1996). Kahve ve Kahvehaneler Bir Toplumsal İçeceğin Yakındoğu’daki Kökenleri (Çev. Nurettin Elhüseyni).İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. Kılıç, Ramazan. (2015). Osmanlı Toplumunda Kahvehane, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Nevşehir: Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı. Kömeçoğlu, Uğur. (2018). “Home Ludens ve Homo Sapiens Arasında Kamusallık ve Toplumsallık: Osmanlı Kahvehaneleri”, Osmanlı Kahvehaneleri Mekan, Sosyalleşme, İktidar (Ed.Ahmet Yaşar), İstanbul: Kitap Yayınevi. Kudret, Cevdet. (2004). Karagöz 1. Cilt, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. Kuzucu, Kemalettin ve Koz, Sabri (2015). Türk Kahvesi, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. Özdemir, Erdem. (2016). “Sosyo-Kültürel Bir Müzik İcra Ortamı Olarak Âşık Kahvehaneleri ve Bursa Âşıklar Kahvesi”, Rast Müzikoloji Dergisi, C.4, S.1, s.1153-1165. Şahbaz, Selin. (2007). Geçmişten Günümüze Kahvehaneler, Kahvehanelerin Sosyal Yaşamdaki Yeri ve Önemi: Aydın Merkez Örneği, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Aydın: Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Tunç, Şafak. (2014). Osmanlı Payitahtında Kahvehane ve Kahvehane Kültürünün Yeri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İstanbul Araştırmaları Ana Bilim Dalı. Ünver, Süheyl. (1963). “Türkiye’de Kahve ve Kahvehaneler”, Türk Etnografya Dergisi, S.V, s.39-84. Yaşar, Ahmet. (2016). “Kahvehane”, TDV İslam Ansiklopedisi Ek-2, s.3-5. Yaşar, Ahmet. (2018). “Killiyen Ref’ten İbretten Li’l-ğayr’e: Erken Modern Osmanlı’da Kahvehane Yasaklamaları”, Osmanlı Kahvehaneleri Mekan, Sosyalleşme, İktidar (Ed.Ahmet Yaşar), İstanbul: Kitap Yayınevi.