ANTALYA YÖRESİNDE “DEVE” İLE İLGİLİ HALK VETERİNERLİĞİ UYGULAMALARI HAKKINDA BİR İNCELEME

Yıl 2020, Cilt: 3 Sayı: 4, 228 - 255, 31.05.2020

Mahmut Davulcu

Öz

Türklerce yüzyıllar boyunca ticaret, göç, seyahat, nakliyat ve askeri/lojistik amaçlarla yük, çeki ve binek hayvanı olarak kullanılan ayrıca eti ve sütünden besin, yününden dokuma, dışkısından yakacak ve gübre, derisinden de çeşitli objelerin yapımı amacıyla faydalanılan devenin ülkemizde yetiştirildiği bölgelerden birisi de Antalya’dır.
Antalya halkının deveyle kurduğu iç içe yaşam ve yoğun ilişki modern zamanlara kadar devam etmiştir. Deveyle kurulan ve yüzlerce yıl süren bu ilişki Antalya yöresi halk kültüründe deve ve devecilikle ilintili son derece zengin bir birikim meydana getirmiştir. Bu birikim halk edebiyatı ürünlerinden türkülere halk inançlarından el sanatlarına kadar birçok alanda karşımıza çıkar.
Yöre kültüründe devenin karşımıza çıktığı alanlardan birisi de halk veterinerliğidir. Halk veterinerliği (baytarlığı), halkın veteriner olmadığı ya da veterinere ulaşamadığı hallerde hayvan hastalıklarını teşhis ve tedavi etmek amacıyla başvurduğu uygulama ve pratiklerin tümüdür.
Deve ile ilgili halk veterinerliği uygulamalarını konu alan bildirimiz 2016-2018 yılları arasında Antalya’da gerçekleştirdiğimiz bir dizi saha araştırmasında büyük kısmını devecilerin oluşturduğu kaynak kişilerden derleme metoduyla elde edilen bilgi ve bulguların ışığında hazırlanmıştır. Bildirinin en önemi hedefi deve ve halk veterinerliği ilişkisini irdelemek, konuya ilişkin kültürel birikimi yazılı ortamda bilim insanları ile paylaşmak, tartışmaya ve eleştiriye açmaktır.

Anahtar Kelimeler

Antalya, halk kültürü, devecilik, halk veterinerliği, somut olmayan kültürel miras

Kaynakça

• Ak, M. (2012). 19. Yüzyılda Teke Yöresi Yörüklerinin Sosyo-ekonomik Durumu, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Antalya: Akdeniz Üniversitesi.
• Ak, M. (2017). “Yörüklerde Halk Baytarlığı”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5 (50), 51-60.
• Akçapınar, H.; Özbeyaz, C. (1999). Hayvan Yetiştiriciliği Temel Bilgileri, Ankara: Kariyer Matbaacılık.
• Alptekin, M. (2019). “Mersin Folklorunda Püse (Kara Hekim) İle İlgili Tespitler”, Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9 (1), 323-336.
• Arslan, E.S. (1998). Ege Bölgesi Folklorunda Veteriner Hekimliği Ve Hayvancılık Üzerine Araştırmalar, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
• Atasoy, F.-Özbaşer F. T. (2014). “Anadolu’da Deve Yetiştiriciliği ve Deve Güreşleri”, Lalahan Hayvancılık Araştırma Enstitüsü Dergisi, 54 (2), 85-90.
• Avcı, A.-Özen, R. (2016). “Kara Hekim: Katran”ın Antalya Veteriner Hekimliği Folklorunda Hayvan Hastalıklarının Tedavisinde Kullanımı”, F.Ü. Sağ .Bil. Vet. Dergisi, 30(1): 39-44.
• Aydın, Gürbüz (2003). Deve Yetiştiriciliği, Yayımlanmamış Doktora Semineri, Konya: Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, [Erişim http://www.tarimsal.com/deve.htm] Erişim tarihi: 09.06/2016.
• Boratav, P.N. (1994). 100 Soruda Türk Folkloru, İstanbul: Gerçek Yayınları.
• Bozkurt, N.-Yüksel, A.T. (2002). “Kervan”, TDV İslam Ansiklopedisi, 25, 298-299.
• Çoruh, H.-Türkmen, S. (2016). "Develerin Antik Dönem Kültür Tarihine Yansımaları”, I.Uluslararası Devecilik Kültürü ve Deve Güreşleri Sempozyumu Bildirileri-Sosyal Bilimler, İzmir: Selçuk Belediyesi Selçuk-Efes Kent Belleği Yayınları, 27-45.
• Davulcu, Mahmut (2012). "Türkiye'de Nazarboncuğu Sanatı", Antalya Rehberler Odası Dergisi, 7, 96-99.
• Davulcu, Mahmut (2014). "Konar-göçer Sarıkeçili Yörüklerinde Yayla Göçü, Barınma Düzeni ve Geleneksel Sanatlar", Bilim ve Kültür-Uluslararası Kültür Araştırmaları Dergisi, 02 (06), 51-80.
• Davulcu, M. (2016). "Antalya Halk Kültüründe Deve, Devecilik ve Geleneksel Kumluca Deve Güreşleri”, I.Uluslararası Devecilik Kültürü ve Deve Güreşleri Sempozyumu Bildirileri-Sosyal Bilimler, İzmir: Selçuk Belediyesi Selçuk-Efes Kent Belleği Yayınları, 258-297.
• Davulcu, Mahmut (2017a). “Antalya Yöresinde Deve ve Devecilik Kültürü: Halkbilimsel Bir İnceleme”, 6.Halk Kültürü Araştırma Sonuçları Sempozyumu, Kültür ve Turizm Bakanlığı Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü, Ankara 23-25 Mayıs 2017.
• Davulcu, Mahmut (2017b). "Antalya Yöresi Deve Güreşlerinde Gelenek ve Değişim", Türkiye'de Devecilik Kültürü ve Deve Güreşleri, (Ed.: D.Ertürk-S.Şanlı), Ankara: Gece Yayınları, 137-199.
• Davulcu, Mahmut (2018a). "Antalya Yöresi Geleneksel El Sanatları ve Zanaatlarında Deve ve Deveciliğin İzleri", Yörük Kültürü ve Zanaatları, (Ed.: D.Ertürk-S.Şanlı), Konya: Çizgi Kitabevi, 93-120.
• Davulcu, Mahmut (2018b). "Antalya Yöresi Halk Hekimliği Uygulamalarında Deve”, II.Uluslararası Devecilik Kültürü ve Deve Güreşleri Sempozyumu, İzmir-Selçuk Belediyesi, İzmir, 18-20 Ocak 2018.
• Davulcu, Mahmut (2019). "Devecilik Kültürü ve El Sanatları İlişkisi: Antalya Yöresi Örneği”, III.Uluslararası Devecilik Kültürü ve Deve Güreşleri Sempozyumu, Dokuz Eylül Üniversitesi-Selçuk Belediyesi, İzmir, 17-19 Ocak 2019.
• Dilgimen, H. (1947). Veteriner Hekimliği Tarihi. İstanbul: Bozkurt Matbaası.
• Dinçer F. (1967). Türk Folklorunda Veteriner Hekimliği Üzerine Araştırmalar, Ankara: Ankara Üniversitesi Veteriner ve Ziraat Fakülteleri Basımevi.
• Dinçer F. (1982). “Türk Folklorunda Veteriner Hekimliğinin Yazılı Kaynakları”, II. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirileri, Ankara: Başbakanlık Basımevi, Cilt IV, 123-130.
• Durmuş, İ. (2012). “Türk Kültür Çevresinde Dağlama Geleneği”, Milli Folklor, 24 (95), 114-121.
• Eren, A.N. (1979a). “Antalya Yöresi Göçer ve Yürüklerinde: Deve Donanımları ve Deve İle İlgili Bilgiler-I”, Türk Folkloru Araştırmaları, 356, 8594-8596.
• Eren, A.N. (1979b). “Antalya Yöresi Göçer ve Yürüklerinde: Deve Donanımları ve Deve İle İlgili Bilgiler-II”, Türk Folkloru Araştırmaları, 357, 8623-8625.
• Eren, A.N. (1979c). “Antalya Yöresi Göçer ve Yürüklerinde: Deve Donanımları ve Deve İle İlgili Bilgiler-III”, Türk Folkloru Araştırmaları, 358, 8658.
• Erhan, Y. (2012). Aşağı Fırat Havzasında Veteriner Hekimliği Folkloru Üzerine Araştırmalar, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Elazığ: Fırat Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
• Erk, N. (1959). “Bir Baytarname İncelemesi”, Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi, 6 (1-2), 126-135.
• Erk, N. (1961). “Dokuzuncu Yüzyıla Ait ‘Kitab al–Hayl Val–Baytara’ Üzerinde Bir İnceleme, Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi, 8 (4), 367–386.
• Eröz, M. (1991). Yörükler, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• Gönüllü, A.R. (1996). “Alanya Halk İnançlarında Ağaç Motifi”, Alanya Tarih ve Kültür Seminerleri, Alanya: Alanya Belediyesi Yayınları, 123-125.
• Gönüllü, A. R. (1998). Alanya Folklorundan Derlemeler, Antalya: Derya Ofset Matbaacılık.
• Gönüllü, Ali Rıza (2004). “Alanya Folklorunda Veteriner Hekimliği”, Alanya Tarih ve Kültür Seminerleri III, Alanya: Alsav Yayınları, 296-298.
• Karadağ, H. (1941). “Türkiye’de Devecilik”, Türk Veteriner Hekimleri Dergisi, 4 (58), 38-40.
• Kaşgarlı Mahmud (2006). Divânü Lugat-it Türk-III, (Çev. Besim Atalay), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Küçükaslan, Ö. (2017). “Tarama Sözlüğü’nde Hayvan, Hayvancılık ve Veteriner Hekimliğine İlişkin Söz Varlığı”, Turkish Studies, 12 (9), 89-134.
• Melikoğlu Gölcü, B.-Yerlikaya, N. (2016). “Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Ordusunda Develer ve Develi Birliklere İlişkin Düzenlemeler, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9 (47), 269-278.
• Merdin, M.Ş. (2016). Doğu Antalya Yöresindeki Belli Yerlere Bağlı Ziyaret ve Adak Yerleri Üzerine Bir İnceleme, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Osmanağaoğlu, Ş.-Menteş Gürler, A. (2009). “Eski Anadolu ve Yakın Doğu Uygarlıklarında Veteriner Hekimliği ve Hayvanlara İlişkin Yasal Düzenlemeler”, Selçuk Üniversitesi Veteriner Fakültesi Veteriner Bilimleri Dergisi, 25 (1-2), 5-8.
• Önkal, A.- Bozkurt, N. (1994). “Deve”, TDV İslam Ansiklopedisi, 9, 226-229.
• Örnek S.V. (1981). Sivas ve Çevresinde Hayatın Çeşitli Safhalarıyla İlgili Batıl İnançların ve Büyüsel İşlemlerin Etnolojik Tetkiki, Ankara: D.T.C.F. Yayınları.
• Özgür, Atilla (1997). “Veteriner Hekim Terimi Üzerine Bir Araştırma”, Ankara Üniversitesi Veterinerlik Fakültesi Dergisi, 44, 1-8.
• Özen, A. (1999). Milli Kütüphanedeki Yazma Baytarnameler Üzerinde Tarihsel İncelemeler, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
• Özkul, A.E. (2014). “Osmanlı İdaresinde Kıbrıs Adasında Deve ve Deveciler”, Deve Kitabı, İstanbul: Kitabevi.
• Paşa, S.-Ural, K.-Gültekin, M.-Parlatır, Y. (2016). “2013-2016 Yılları Arasında Adnan Menderes Üniversitesi Veteriner Fakültesi Hayvan Hastanesine Getirilen Develerin İç Hastalıkları Yönünden Değerlendirilmesi”, I.Uluslararası Devecilik Kültürü ve Deve Güreşleri Sempozyumu, İzmir-Selçuk Belediyesi, İzmir, 17-19 Kasım 2016.
• Radloff, W. (2012). Türklük ve Şamanlık, İstanbul: Örgün Yayınevi.
• Salman, M. (1948). Halk Hekimliği ve Halk Veterinerliği, Ankara: C.H.P. Halkevleri Yayımları.
• Seyirci, M. (2000). Batı Akdeniz Bölgesi Yörükleri, İstanbul: Der Yayınları.
• Sinmez, Ç.Ç. (2011). Bozlak Kültüründe Folklorik Veteriner Hekimliği ve Hayvancılık Üzerine Araştırma. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
• Şen, M. (1995). “Baytarnameler”, Türk Kültüründe At ve Çağdaş Atçılık, İstanbul: Türkiye Jokey Kulübü Yayınları, 177-263.
• Uysal, Y. (2008). Gazipaşa’da Folklor ve Halk Edebiyatı Ürünleri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi.
• Yalgın, A.R. (1958). “Hayvancılık”, Türk Etnografya Dergisi, 3, 87-106.
• Yılmaz, O.-Ertuğrul, M. (2015). “Zootekni Bilimi Açısından Türkiye’de Deve Güreşleri”, Hayvansal Üretim Dergisi, 56 (1), ss. 70-79.
• Yüksel, E. (2012). Aşağı Fırat Havzasında Veteriner Hekimliği Folkloru Üzerine Araştırmalar, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Elazığ: Fırat Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü.