TÜRK KARİKATÜRÜNDE HALK DİNİ GÖSTERGELERİNİN GROTESK VE UYUMSUZLUK KURAMI AÇISINDAN İNCELENMESİ (1925 - 1975)

Yıl 2020, Cilt: 3 Sayı: 5, 70 - 91, 30.11.2020

Erdem Akın

Öz

Dinin halk kültüründeki boyutu olan halk dindarlığı formel, normatif bir yapıya sahip olmaması, söylence merkezli olması ve yoruma açık olması sebebiyle kitabî dinden ayrılır. Ziyaret fenomeni ise kökeninde yer alan veli kültü inancı ile halk dindarlığının karakteristik boyutudur. Bir fenomen olarak halkın manevî güç ve meziyetler sayesinde çok önemli birer çekim merkezi olan kutsal mekânları türlü dilek ve amaçlar ve belli usullerle ziyaret etmesini karşılar.
Grotesk yapı bir eserde aşırılık, abartı, bayağı, tekinsizlik, korku gibi unsurlar aracılığıyla ortaya çıkar. Söz konusu türlerde figürün yapısının bozulması ve olduğundan aşırı bir şekilde tasvir edilmesi aracılığıyla grotesk yapı meydana getirilmiş olur. Grotesk yapılar, yarı insan yarı hayvan özgün yapısından sıyrılarak anormallik ve sıra dışılık özellikleri sergiler. Dolayısıyla olağan ve sıradanın dışına çıkmış her tasvir ve figür grotesk nitelikler sergiler. Aşırılık ve canavar imgesi kadını canavar haline sokmak bir anlamda bütünlüğe ve doğallığa karşı çıkıştır. Bu da grotesk yapıları yatay düzlemde farklı varyasyonları ele almak gerekliliğini ortaya koyar. Bu çalışmada geleneksel unsurların kullanımı ile sosyal sorunların gerilimi ve karikatürlerde oluşturduğu korku hissi ele alınacaktır. Kültürel değişmelerin sebep olduğu büyük değişmeler kişiye korku aşılar. Gerilim- korku ögesi kendini mizahta ifade eder. Uyumsuzluk kuramı belirli kalıpların dışına çıkılma yoluyla karikatürlerde sıkça kullanılır. Bu çalışmayla 1925 – 1975 yılları arasındaki yazılı – basılı kültür ortamındaki karikatürler aracılığıyla gerçekleştirilen mizahın, bütüncül anlamda halk diniyle olan ilişkisi yapı içerik ve işlevsel açıdan ortaya konulmasına yardımcı olacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Karikatür, Halk Dini, Grotesk, Uyumsuzluk Kuramı, Mizah

Destekleyen Kurum

TÜBİTAK

Proje Numarası

218K187

Examination of Folk Religious Indicators In Turkish Caricature in terms of Grotesque and the Incongruity Theory (1925-1975)

Öz

The dimension of religion in folk culture, public piety, is separated from the biblical religion because it does not have a formal, normative structure, is myth-centered and is open to interpretation. The phenomenon of visitation is the characteristic dimension of public piety with the belief in the cult of the parent at its origin. As a phenomenon, it satisfies the people to visit the sacred places, which are a very important center of attraction thanks to spiritual power and virtues, with various wishes and purposes and certain procedures.
The grotesque structure appears in a work through elements such as extremism, exaggeration, vulgarity, uncanny, fear. In these genres, the structure of the figure is distorted and the grotesque. structure is created by depicting it in an extreme way. The grotesque structures are stripped of their original structure, half-human, half-animal, and exhibit features of anomaly and unusual. Hence every depiction and figure that has gone out of the ordinary and ordinary exhibits grotesque qualities. The image of extremism and The Beast making a woman into a monster is, in a sense, a defiance of integrity and naturalism. This in turn reveals the necessity of addressing different variations in the horizontal plane of grotesque structures. In this study, the tension of social problems and the feeling of fear created by the use of traditional elements are discussed. Great changes caused by cultural changes instill fear in the person. The tension-fear element expresses itself in humor. The dissonance structure is also frequently used in cartoons in the formation of humor. The aim of this study is to examine the structure, content and function of humor performed through cartoons in the written and printed cultural environment between 1925 and 1975.

Anahtar Kelimeler

Caricature, Folk Religion, Grotesque, The Incongruity Theory, Humor

Proje Numarası

218K187

Kaynakça

• AKYURT, İ. Metin. (1998). M. Ö. 2. Binde Anadolu’da Ölü Gömme Adetleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• ALTAN, Mehmet (2010). Kent Dindarlığı. İstanbul: Timaş Yayınları.
• AYDAR, Hayrettin (2014). “Âdem’in Meyvesi”, Meyve Kitabı. (ed. Gürsoy Naskali ve D. Herkmen). İstanbul: Kitabevi.
• AYDIN, Mehmet (1992). Din Felsefesi. İzmir: Selçuk Yayınları.
• BALCIOĞLU, Semih ve Ferit Öngören (1976). 50 Yılın Türk Mizah ve Karikatürü. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• BALCIOĞLU, Semih (1998). Cumhuriyetin 75. Yılında Türk Karikatürü. Ankara: Türkiye Cumhuriyeti İş Bankası Kültür Yayınları.
• BARASCH, Frances K. (1985). “The Grotesque as a Comic Genre”, Modern Language Studies, Vol. 15, No. 1, pp. 3-11.
• BASAT, Metin (2014). “Sözlü Kültürün Görsel Mizaha Yansıması Leman, Penguen ve Uykusuz Dergileri Örneği”. (Doktora Tezi). Ankara: Gazi Üniversitesi.
• CİHANGİROĞLU, Merve (2019). “Karikatürlerle Türkiye'de Başörtüsü Sorunu (1980-2015)”. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi.
• ÇELİK, Ali (1995). İslam’ın Kabul veya Reddettiği Halk İnançları. İstanbul: Beyan Yayınları.
• ÇETİNKAYA, Gülnaz (2006). “Gırgır Dergisinin Türk Halkbilimi Açısından İncelenmesi”. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
• ÇEVİKER, Turgut (1986). Gelişim Sürecinde Türk Karikatürü- Tanzimat Dönemi 1867-1878, İstibdat Dönemi 1878-1908. İstanbul: Adam Yayınları.
• ÇEVİKER, Turgut (2010). Karikatürkiye, Karikatürler ile Cumhuriyet Tarihi (1923-2008). İstanbul: NTV Yayınları.
• ÇOBANOĞLU, Özkul (2015). Türk Halk Kültüründe Memoratlar ve Halk İnançları. Ankara: Akçağ Yayınları.
• ERENLER, Ömer (2017). “Popüler Dini İnanışlar ve Din Görevlilerinin Rolü (Çorum örneği)”. Yüksek Lisans Tezi. Çorum: Hitit Üniversitesi.
• EKER, Gülin Öğüt (2014). İnsan Kültür Mizah (Eğlence Endüstrisinde Tüketim Nesnesi Olarak Mizah). Ankara: Grafiker Yayınları.
• GÜNAY, Ünver (2003). “Türk Halk Dindarlığının Önemli Çekim Merkezleri Olarak Dini Ziyaret Yerleri”, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15-2, 5-36.
• HÖKELEKLİ, Hayati (2005). Din Psikolojisi. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları.
• KARAKAŞ, Rezan (2014). Siirt Menkıbeleri ve Türbe Ritüelleri. Ankara: Maya Akademi.
• KAYA, Kadriye (2011). “Kadın Dindarlığı ve Sosyalleşme (Yeni Süksün Kasabası Örneği)”. Yüksek Lisans Tezi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi.
• KÖKTAŞ, M. Emin (1993). Türkiye’de Dini Hayat. İstanbul: İşaret Yayınları.
• MARSHALL, Gordon (2005). Sosyoloji Sözlüğü. (O. Akınhay ve D. Kömürcü, Çev.). Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• MORREALL, John (1997). Gülmeyi Ciddiye Almak. İstanbul: İris.
• OCAK, Ahmet Yaşar (1983). Türk Halk İnançlarında ve Edebiyatında Evliya Menkıbeleri. Ankara: Başbakanlık Basımevi.
• OKUMUŞ, Ejder. (2006). “Gösterişçi Dindarlık”, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 6 (3), 17-35.
• ÖRNEK, Sedat Veyis (1971). 100 Soruda İlkellerde Din, Büyü, Sanat, Efsane. İstanbul: Gerçek Yayınları.
• ÖRNEK, Sedat Veyis (1977). Türk Halkbilimi. Ankara: İş Bankası Kültür Yayınları.
• ÖZDEMİR, Nebi (2007). “Sanal Mizah”, ICANAS 38, Ankara 10-15 Eylül 2007.
• ÖZDEMİR, Nebi (2010). "Mizah, Eleştirel Düşünce ve Bilgelik: Nasreddin Hoca", Milli Folklor, 87, 27-40.
• ÖZDEMİR, Nebi (2012). Medya Kültür ve Edebiyat. Ankara: Grafiker Yayınları.
• PAKDEMİRLİ, Nur M. (2015). Genç Dindarlığı ve Din Eğitimi. Konya: Çizgi Kitabevi.
• SU, Süreyya Murad (2009). Hurafeler ve Mitler Halk İslam’ında Senkretizm. İstanbul: İletişim Yayınları.
• SOYAK, Ercan (2013). “Popüler Dindarlık Düzeyinin Din Sosyolojisi Açısından İncelenmesi Battalgazi Örneği”. Yüksek Lisans Tezi. Malatya: İnönü Üniversitesi.
• ŞAHİN, İlkay (2011). “İlahi, Ritüel ve Kadın Boğazlıyan Örneği”, Milli Folklor, 90, 115-133.
• TAN, Oral (1974). “Türk Karikatürünün Yüz yıllık Tarihine Bir Bakış”, Yansıma Dergisi, 2-1.
• TOPUZ, Hıfzı (1991). “50 yılın Dünya Karikatürü 1935-1985”, Milliyet Sanat Dergisi, 4.
• TÜRKTAŞ, Metin (2013). Denizli Efsaneleri. Denizli: Denizli Belediyesi Kültür Yayınları.
• UYGUR, Hatice Kübra (2017). “Mizah Anlayışının Fıkra Türü Bağlamında Elektronik Ortamda Dönüşümü”. Türk Fıkra Kültürü: Tanım, Tahlil, Yöntem, 175 -193, Ankara: Akçağ Yayınları.
• UYGUR, Hatice Kübra ve Gülden ALTINTOP TAŞ (2020). “Kanlı Koca Oğlu Kan Turalı Karikatür Bandının Göstergebilimsel Bir Çözümlemesi”. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, Cilt: 13, Sayı: 30, 614-635.
• YANIKKAYA, Zerrin (2003). “Tiyatroda Grotesk ve Bir Örnek Olarak Fernando Arrabal Tiyatrosu”. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• YAŞAR, Funda Örge (2010). “Mizahta Uyumsuzluk Kuramı Bağlamında Tekerlemeler”, ZfWT, Vol. 2-1, 49-57.
• YILDIZ, Murat (2001). “Dindarlığın Tanımı ve Boyutları Üzerine Psikolojik Bir Çalışma”, Tabula-Rasa, 1(1): 19-42.
• YODER, Don (1974). “Toward a Definition of Folk Religion”, Western Folklore, Vol. 33, No. 1, Symposium on Folk Religion (Jan., 1974), pp. 2-15.