Âşık Veysel’in Şiirlerinde Otobiyografik Bellek Bağlamında Travmatik Anıların İzleri

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 1, 28 - 48, 31.05.2024

Tuğçe Erdal

https://doi.org/10.61729/uhad.1421567

Öz

Kişinin kendi yaşamı ile ilgili duygusal, bilişsel ve duyusal olayları hatırlaması olarak tanımlanabilen otobiyografik bellek, anısal (episodik) bellek olarak da bilinmektedir. Otobiyografik bellek çeşitli anı türlerini de içinde barındırarak kişinin tüm hayatını kapsar. Bu anı türlerinden biri de travmatik anılar olarak bilinmektedir. Psikolojik travma olarak kullanılan bu anı türünde kişi beklemediği bir olaya sınırlarını zorlayan bir şekilde maruz kalır. Kişi yaşamış olduğu üzücü olayları çok yoğun bir şekilde hisseder ve bu da duygu durumuna olumsuz bir şekilde yansır. Bir olayın travmatik olması için olayı yaşayan kimse tarafından kişide dehşet, çaresizlik, korku gibi yoğun duygulara yol açması gerekmektedir. Büyük nörolojik hasar almamış her insanda otobiyografik bellek mevcuttur. Özellikle şair ve yazarlar için kendi yaşamlarından da esinlenerek kaleme aldıkları eserler de bir çeşit otobiyografik bellek yazınları olarak görülebilir. Bu çalışmada da bir âşık olan Veysel’in anıları üzerinden onu yeniden okuma denemesi yapılacaktır. Âşık edebiyatının 20. yüzyıldaki en güçlü temsilcilerinden biri olan Âşık Veysel’in, hayatı, kişiliği ve sanatı üzerine sayısız çalışma yapılmıştır. Bunlar arasında şiirlerinden hareketle tematik olanlar olduğu gibi, hayatı, sanatı ve edebi kişiliği üzerinde de çalışmalar mevcuttur.
Makalede Âşık Veysel’in otobiyografik belleğinde yer alan travmatik anıları, vermiş olduğu röportaj metinlerinden de hareketle şiirlerinden izlenecektir. Başka bir deyişle Veysel’in yaşam hikâyesinde gözlerini kaybetmesi, eşinin evi terk etmesi ve annesini kaybetmesi gibi yaşamış olduğu anılar ruhunda derin izler bırakmıştır. Yaşadığı bu acılı olayları şiirlerinde terennüm etmiş ve anı yazın türü gibi şiirleri de otobiyografik bellek muhafaza alanları olmuştur. Çalışmada Veysel’in travmaları detaylı bir şekilde analiz edilmeyecek sadece yaşamış olduğu travmatik anıların izleri anılarında ve şiirlerinde tespit edilecek ve otobiyografik bellek bağlamında değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Âşık Veysel, Otobiyografik Bellek, Travma, Anı, Şiir

Traces of Traumatic Memories in Âşık Veysel's Poems in The Context Of Autobiographical Memory

Öz

Autobiographical memory, which can be defined as remembering emotional, cognitive and sensory events related to one's own life, is also known as episodic memory. Autobiographical memory covers a person's entire life, including various types of memories. One of these types of memories is known as traumatic memories. In this type of memory, which is used as psychological trauma, the person is exposed to an unexpected event in a way that pushes his limits. The person feels the sad events he has experienced very intensely, and this is negatively reflected in his emotional state. For an event to be traumatic, it must cause intense emotions such as horror, helplessness and fear in the person who experienced the event. Autobiographical memory is present in every person who has not suffered major neurological damage. Especially for poets and writers, the works they write inspired by their own lives can be seen as a kind of autobiographical memory literature. In this study, an attempt will be made to re-read Veysel, who was a lover, through his memories. Numerous studies have been conducted on the life, personality and art of Âşık Veysel, one of the most powerful representatives of minstrel literature in the 20th century. Among these, there are thematic ones based on his poems, as well as studies on his life, art and literary personality. In the article, Âşık Veysel's traumatic memories in his autobiographical memory will be traced through his poems, based on the interview texts he gave. In other words, in Veysel's life story, the memories he experienced, such as losing his eyes, his wife leaving home, and losing his mother, left deep traces in his soul. He recounted these painful events he experienced in his poems, and like the memoir genre, his poems became areas of autobiographical memory preservation. In the study, Veysel's traumas will not be analyzed in detail, only the traces of the traumatic memories he experienced will be detected in his memoirs and poems and evaluated in the context of autobiographical memory.

Anahtar Kelimeler

Âşık Veysel, Autobiographical Memory, Trauma, Memory

Kaynakça

• ALKAN, Erdoğan (1994). “Âşık Veysel Şatıroğlu’nun Yaşam Öyküsü ve Şiiri”. Bütün Yönleriyle Âşık Veysel Yaşamı Sanatı Şiirleri. (haz. Gülağ Öz). Ankara: Ayyıldız Yayınları, s. 17-25.
• ALKAN, Erdoğan (2001). Âşık Veysel’den Nükteler. İstanbul: Pencere Yayınları.
• ASLANOĞLU, İbrahim (1964). Âşık Veysel. Sivas: Sivas Millî Eğitim Müdürlüğü Halk Eğitim Yayınları.
• ASLANOĞLU, İbrahim (1967). Âşık Veysel İlavelerle İkinci Baskı. Sivas: Ata Kitabevi.
• BEKKİ, Salahaddin (2021). Halk Müziğinin Seyyar Radyosu Âşık Veysel. İstanbul: Muhit Kitap.
• BREWİN, Chris R. (2011). “The Nature and Significance of Memory Disturbance in Posttraumatic Stress Disorder”. Annual Review of Clinical Psychology. S. 7(1), s. 203-227.
• BRUCE, D., DOLAN, A. ve K. Phillips-Grant (2000). “On The Transition From Chilhood Amnesia to The Recall of Personal Memories”. Psychological Science, S. 11(5), s. 360-364.
• CONWAY, Martin A. ve David C. Rubin (1993). “The Structure of Autobiographical Memory”. (ed. A. F. Collins, S. E. Gathercole, M. A. Conway ve P. E. Morris), Theories of Memory. Lawrence Erlbaum Associates, Inc. s. 103–137.
• DUDAİ, Yadin (2002). “Molecular Bases of Long-Term Memories: A Question of Persistence”. Current Opinion Neurobiology, S. 12(2), s. 211-216.
• EDELSON, M., SHAROT, Tali, Raymond Joseph Dolan ve Yadin Dudai (2011). “Following the Crowd: Brain Substrates of Long-Term Memory Conformity”. Science, S. 333(6038), s. 108-111.
• ERÖZ, N. (1936). “Saz Şairleri”. Yedigün. S. 7/161, s. 11-12, 23.
• ŞİMŞEK, Esma (2016). “Âşık Veysel’in Âşıklık Geleneği İçerisindeki Yeri Üzerine Bir Değerlendirme”, Akra Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi, S. 9, s. 117-126.
• GÖKÇE, Enver (1944). Âşık Veysel’in Hayatı, Âşık Veysel-Deyişler. (haz. Ahmet Kutsi Tecer). Ankara: Ülkü.
• GÜLGÖZ, Sami (2023). “Otobiyografik Bellek: Tanımı ve Temel Kavramlar”. (der. Sami Gülgöz, Berivan Ece, Sezin Öner). Hayatı Hatırlamak Otobiyografik Belleğe Bilimsel Yaklaşımlar. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• HINÇER, İhsan (1950). “Şarkışlalı Âşık Veysel Şatıroğlu 1”. Türk Folklor Araştırmaları. S. I (14). Eylül. s. 216-217.
• İLKNUR, Miyase (2001). Bahçe Biziz Gül Bizdedir. İstanbul.
• KARAKUŞ, Emin (1949). “Halk Saz Şairi Âşık Veysel”. Yedigün. S. 5, s. 8-11.
• KAYA, Doğan (2004). Âşık Veysel. Sivas: Sivas Valiliği.
• KÖKTÜRK, Muhsin (1976). “Âşık Veysel’den Anılar”. Türk Folklor Araştırmaları. S. XVI (323). 6. S. 7681.
• LEE, J.L. (2008). “Memory Reconsolidation Mediates the Strengthening of Memories by Additional Learning”. Nature Neuroscience, S. 11(11), s. 1264-1266.
• LEVİNE, Peter A. (2020). Travma ve Anı- Zihin ve Bedende Yaşayan Geçmişin İzlerini Sürmek. İstanbul: Butik Yayıncılık.
• MURAKAMİ, Haruki (2009). Sahilde Kafka (çev. Hüseyin Can Erkin). İstanbul: Doğan Kitap.
• ÖZDEMİR, Ahmet (1994). “Koca Veysel ve Birkaç Anı…”, Bütün Yönleriyle Âşık Veysel Yaşamı Sanatı Şiirleri. (ed. Gülağ Öz). s. 269-274.
• ÖZDEMİR, Cafer (2019). “Âşık-Saz İlişkisinde Geleneği Okumak: Âşık Veysel Örneği”, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi. C. XLIII, S. 2. s. 175-192.
• ÖZEN, Kutlu (1998). Âşık Veysel Selâm Olsun Kucak Kucak. Sivas: Dilek Ofset Matbaacılık.
• RUBİN, David C., Dorthe Berntsen ve Malene Klindt Bohni (2008). “A Memory-Based Model of Posttraumatic Stress Disorder: Evaluating Basic Assumptions Underlying the PTSD Diagnosis”, Psychological Review, S. 115(4), s. 985-1011.
• SARP, Nuray ve TOSUN, Ahmet (2011). “Duygu ve Otobiyografik Bellek”. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar-Current Approaches in Psychiatry. S. 3(3), s. 446-465.
• SEVENGİL, Refik Ahmet (1967). Çağımızın Halk Şairleri. İstanbul: Atlas Kitabevi.
• ŞATIROĞLU, Âşık Veysel (1971). Dostlar Beni Hatırlasın. 2. Baskı. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• TAŞER, Suat. (1950). “Âşık Veysel ile Bir Konuşma”. Zafer Gazetesi. S. 301. Ankara.
• UZER, Tuğba (2023). “Nasıl Hatırlarız, Nasıl Unuturuz: Kurumsal Yaklaşımlar”, (der. Sami Gülgöz, Berivan Ece, Sezin Öner). Hayatı Hatırlamak Otobiyografik Belleğe Bilimsel Yaklaşımlar. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• YALÇIN, Özkan (2000). Âşık Veysel’in / Dramı Sanatı Şiirlerinden Seçmeler. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• YAZ, Ezgi (2017). “Travmatik Yaşantıları Bağlamında Âşık Veysel ve Müzikle Terapi”. Akra Sanat. S. 7. s. 277-289.
• ZARA, Ayten (2011).“Krizler ve Travmalar“. Yaşadıkça. (ed. Ayten Zara). Ankara: İmge Yayınevi.