Emek ve Dönüşüm Üzerine Bir Gelenek: Yahyalı Halıcılığı

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 1, 121 - 134, 31.05.2024

Petek Ersoy İnci

https://doi.org/10.61729/uhad.1464900

Öz

Kayseri, Türkiye’de dokumacılığın en önemli merkezlerinden biridir. Söz konusu merkezlerden biri de Kayseri’ye en uzak ilçe olan Yahyalı’dır. Yahyalı, elması ve halıcılığıyla ünlüdür. Bu yazıda Yahyalı halısı, gelenek, geleneksel bilgi ve geleneğin dönüşümü kapsamında ele alındıktan sonra kaynak kişilerden elde edilen veriler doğrultusunda neden sürdürülemediği hakkında bir fikir vermeyi amaçlamıştır. Yahyalı halıcılığıyla ilgili yapılan literatür taramalarında görülmüştür ki, yoğun kadın emeği üzerine oturan bu gelenek, yeterince kıymet görmemiş ve söz konusu bu durumun iyileştirilmesi noktasında gerekli hassasiyet gösterilmemiştir. Alan araştırmasına dayalı olan bu çalışmada yer verilen kimi anlatılar bu durumun altını çizmeyi amaçlamıştır. Yahyalı halısının ana malzemesi koyun yünü ve kök boyadır. Yapılan araştırmalardan anlaşılmıştır ki, başta bir çeyiz unsuru olarak ortaya çıkan Yahyalı halısı, ilk dönüşümünü her Çarşamba ve Cuma günleri Yahyalı ilçesinde kurulan pazarda satılmak için bir metaya dönüştüğünde almıştır. Yahyalı halısının dönüşümünde ilk kırılma böyle gerçekleşmiş, bunu günümüzde heybe, çuval ve çantanın günlük kullanımdan ayrılması ve hediyelik eşyaya dönüşerek Aziz Özülkü isimli halı tüccarının dükkânında bir ticarî unsura dönüşmesi süreci izlemiştir. Dokumacı kadının emeğine gereken özenin verilmemesi Yahyalı’da dokumacılığın gerilemesindeki bir başka nedendir. Bu çalışmada yöntem olarak nitel araştırma tekniklerinden etnografi kullanılmaış ve sekiz kaynak kişinin bilgisine yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Yahyalı, gelenek, emek, dönüşüm

Tradition on Labor and Transformation: Yahyalı Carpet Making

Öz

Kayseri is one of the most important centers of weaving in Turkey. One of these centers is Yahyalı, the farthest district from Kayseri.Yahyalı is famous about apple and carpets. The Yahyalı carpet is remarkable because its main material is sheep wool and root dye and it is different from other weavings made in the region. In this article, Yahyalı carpet is discussed within the scope of tradition, traditional knowledge and transformation of tradition, and aims to give an idea about why it cannot be sustained in line with the data obtained from the sources. It is understood from there searches that the Yahyalı carpet, which initially emerged as a dowry element, took its first transformation when it turned into a commodity to be sold in the market established in Yahyalı district every Wednesday and Friday.This was the first break in the transformation of the Yahyalı carpet, followed by the process of the saddle bags, sacks and bags leaving daily use and turning into souvenirs and becoming a commercial element in the shop of a carpet Merchant named Aziz Özülkü.The lack of attention to the labor of the weaver woman is also another reason for the decline of weaving in Yahyalı. In this study, ethnography, one of the qualitative research techniques was used as a method and eight source people were included.

Anahtar Kelimeler

Yahyalı, tradition, labor, transformation

Kaynakça

• BİRKALAN, Hande (2003). "Gelenek", Kaf Dağının Ötesine Varmak-Prof. Dr. Günay Kut'a Armağan,27(1), s. 217-227.
• DUTFİELD, Graham (2004). Intellectual Property, Biogenetic Resources and Traditional Knowledge, London: EarthscanPub.
• EROL ÇALIŞKAN, Şerife Seher Erol ve Turgay Kabak (2019). Hayvancılık Etrafında Gelişen Silifke Yöresi Dokuma Kültürü, Ankara: Gece Akademi Yayınları.
• ERSOY, Ruhi (2021). “Yerelden Evrensele Maddi Kültür Unsurları ve Kooperatifçilik Osmaniye Karatepe Kızyusuflu Köy Kooperatifi Örneği”, Gelenekten Geleceğe Türk Kültür Dünyası Makaleler/İncelemeler, İstanbul: ÖtükenYayınları: s. 289-297.
• GENÇ, Mehmet (2021). Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• GUSFİELD, Joseph (2005). "Toplumsal Değişim Araştırmalarında Yersiz Kutuplaşma: Gelenek ve Modernite", Muhafazakâr Düşünce, S. 3, s.55-72.
• KAPLAN, Melike (2008). “Geleneksel tıbbın yeniden üretim sürecinde kadın-Ankara kent örneğinde kuşaklar arası çalışma-“,Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara:Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• OĞUZ, Arzu (2001). "Fikrî Mülkiyet Hakları ve Geleneksel (Yerel) Bilgi ve Folklorun Hukukî Korunması", Ankara Barosu Fikrî Mülkiyet ve Rekabet Hukuku Dergisi, S. 9(3), s.9-53.
• ÖZBUDUN, Sibel (2005). "Küreselleşme ve Geleneği Yeniden Düşünmek", Gelenekten Geleceğe Antropoloji.İstanbul: Epsilon Yayıncılık, s.51-72.
• ÖZAR, Şemsa (2021). “40 Yıl Önce 40 Yıl Sonra Türkiye’de Kadın Emeği”, Emek, Beden, Aile Türkiye’de Kadınlık Halleri.İstanbul: Metis Yayıncılık, s.9-25.
• ÖZDEMİR, Nebi (2018). "Geleneksel Bilgi ve Kültür Ekonomisi", Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, S. 18(1), s.1-28.
• QUATAERT, Donald (2011). Sanayi Devrimi Çağında Osmanlı İmalat Sektörü. İstanbul: İletişim Yayınları, s.239- 310.
• SEMİZ, Özgür (2013). “Geleneksel Bilgi, Folklor ve Fikrî Mülkiyet Hukuku: Yerel Kolektif Bilginin Hukukî Korunması”, Fikrî Mülkiyet Hukuku Yıllığı, 2013, s. 377-401.
• YAZ, Ülkem ve Nefise Yüksel (2019). "Yahyalı Halılarının Anadolu Türk Halıları Arasındaki Yeri", 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum, C. 8, S. 24, s. 409-435.
• URL-1: http://ci.turkpatent.gov.tr
• Sözlü Kaynaklar:
• KK-1: Aziz ÖZÜLKÜ, Erkek, 59, Yahyalı, halı tüccarı, İlkokul mezunu, 2019.
• KK-2: Adem AKSU, Erkek, 61, Kayseri Develi/Ayşepınar köyü, serbest meslek, 2019.
• KK-3: Mustafa AKTULGA, Erkek, 62, Kayseri/Develi, serbest meslek, lise mezunu, 2019.
• KK-4: Muhterem AKSU, Kadın, 61, Kayseri Develi/Ayşepınar köyü, ev hanımı, ilkokul mezunu, 2019.
• KK-5: Mihriban NAZLI, Kadın, 58, Yahyalı, İlkokul mezunu, ev hanımı, ilkokul mezunu, 2019.
• KK-6: Hanife DİKMEN, Kadın, 46, Yahyalı, İlkokul mezunu, ev hanımı, ilkokul mezunu, 2019.
• KK-7: Fatma BÜLBÜL, Kadın, 51,Yahyalı, İlkokul mezunu, ev hanımı, ilkokul mezunu, 2019.
• KK-8: Hacı BÜLBÜL, Kadın, 54, Yahyalı, İlkokul mezunu, çoban, ilkokul mezunu, 2019.