An Ottoman Scholar in the Age of Transformation: Şeyhülislam Haydarîzâde İbrahim Efendi and His Thoughts

Year 2024, Volume: 6 Issue: 2, 1 - 10, 10.02.2025

Osman Atasoy

https://doi.org/10.51524/uhusbad.1563940

Abstract

During his lifetime, which began in 1864 in Erbil and ended in Baghdad in 1931, Shaykh al-Ikhulislam Haydarīzāde Ibrahim Efendi held many positions in important centres of the Ottoman geography, especially as a naip, and eventually reached the position of Shaykh al-Ikhulislam. What makes Haydarizade important among his contemporaries is that he was professionally present in many different fields, especially in the fields of education and judiciary, which were traditionally carried out by the Ottoman Ilmiye in a phase when the possibilities of presence in these fields were narrowed by undergoing a great institutional transformation. Haydarizade's education from primary school to his madrasa graduation and the positions he held from his first position as a naip to the position of Sheikhulislam, where he reached the pinnacle of his profession, are important not only for Haydarizade's personal story but also for tracing how the late Ottoman ulema as a whole existed in the centralising, bureaucratising and secularising state structure of the 19th century Ottoman Empire.
Keywords: Haydarizade İbrahim Efendi, Ilmiye, Ulema, Islamism, Late Ottoman Empire,

Keywords

Haydarizade İbrahim Efendi, Ilmiye, Ulema, Islamism, Late Ottoman Intellectual History

Dönüşüm Çağında Bir Osmanlı Âlimi: Şeyhülislam Haydarîzâde İbrahim Efendi ve Düşünceleri

Abstract

Şeyhülislam Haydarîzâde İbrahim Efendi, 1864 yılında Erbil’de başlayıp 1931’de Bağdat’ta sona eren hayatı boyunca Osmanlı coğrafyasının önemli merkezlerinde naiplik görevi başta olmak üzere dönem ulemasının gelebileceği birçok mevkide bulunmuş ve nihayetinde Şeyhülislamlık makamına erişmiş bir son devir alimidir. Haydarizade’yi çağdaşları arasında önemli kılan hususların başında Osmanlı ilmiyesinin büyük bir kurumsal dönüşüm geçirerek geleneksel olarak yürüttüğü eğitim ve yargı alanlarındaki bulunuş imkanlarının daraldığı bir evrede bu sahalar başta olmak üzere birçok farklı alanda mesleki anlamda varlık göstermiş olmasıdır. Kendisinin ilk eğitiminden medrese icazetine kadar süren tahsili ve ilk görevi olan naiplikten meslekte zirveye ulaştığı Şeyhülislamlık görevine kadar geldiği mevkiler ve bunun yanında dönemin basınında yazdığı makalelerle dile getirdiği düşünceleri Haydarizade’nin şahsi hikayesinin yanında bir bütün olarak son dönem Osmanlı ulemasının 19. Yüzyıl Osmanlı’sının merkezileşen, bürokratikleşen ve sekülerleşen devlet yapısında nasıl varlık gösterdiğini ve entelektüel hayata sağladığı katkıyı izleyebilmemiz açısından önem taşımaktadır.

Keywords

Haydarizade İbrahim Efendi, İlmiye, Ulema, İslamcılık, Geç Dönem Osmanlı Düşünce Tarihi

References

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivleri:
• BOA.HSD.AFT.6.76.0. BEO;457.34205; 3384.253798; 3427.256954;
• 738.55289; 1635.122599; 3465.259850; 4603.345203.1; .4603.345203.2;
• 1290.96717; 2394.179508; 4579.343409; 4613.345935. DH.MKT.1293.47.1;
• 1293.47.2; DH.SAİDd.00111; 00077; İ.DUİT.9.96; 9.65; 7.96; 9.83; 9.92;
• İ.TAL.290.2.1; İ.MF.00010.00034.0002; MV.00216/39. .252.88.0;
• Y.PRK.MF.5.27.
• T. C. Cumhurbaşkanlığı Diyanet İşleri Başkanlığı İstanbul Müftülüğü Meşihat Arşivi:
• MŞH.SAİD.105.2.1; 105.2.2; 105.2.3; 149.5.3; 149.5.2; 149.5.1; 149.5.4; 105.2.12/1;
• 149.5.5; 105.2.11; 105.2.2/1; 149.5.15; 105.2.8; 149.5.15; 105.2.12/3; 149.5.14;
• 149.5.12; 149.5.10; 105.2.12/4; 149.5.6; 149.5.7; 149.5.8; 149.5.9; 149.5.17; 105.2.17;
• 149.5.10; 149.5.11; 149.5.17; 149.5.18; 105.2.12/5.
• İngiliz Arşivleri:
• FO 371/10097-0021
• Gazete ve Dergiler:
• Cerîde-i İlmiye, Edebiyat-ı Umumiye Mecmuası, İkdam, İrşâdü’l-Müslimîn, Jîn, Kürd Teavün ve Terakki Gazetesi, Sebîlürreşad, Sırat-ı Müstakîm, Tasavvuf, Milliyet, Vakit
• Diğer Kaynaklar:
• Akman, Zekeriya. (2009). Osmanlı Devleti’nin Son Döneminde Bir Üst Kurul: Dâru’l-Hikmeti’l-İslâmîye. Ankara: DİB Yayınları.
• Alawi, Ali A. (2016) Irak Kralı I. Faysal, Hakan Abacı (çev.), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Albayrak, Sadık. (2017). Son Devrin İslam Akademisi. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Beydilli, Kemâl. İpşirli, Mehmet. (2000). Haydarîzâde İbrâhim Efendi. TDV İslâm Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı.
• Danişmend, İsmail Hami. (1971). İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi. İstanbul: Türkiye Yayınevi.
• Kara, İsmail. (2014). Türkiye’de İslamcılık Düşüncesi: Metinler Kişiler. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tahralı, Mustafa. (2002). Kenan Rifai. TDV İslâm Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. (2014). Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilâtı. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Yurdakul, İhami. (2019) Mekteb-i Nüvvab, TDV İslâm Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı.