“KARDEŞ” KAVRAMININ ELEŞTİREL SÖYLEM ANALİZİ: ENGELLİ BİREYLER ÖRNEĞİ

Yıl 2020, Cilt: 4 Sayı: 4, 78 - 96, 31.12.2020

Ali Eren Demir

https://doi.org/10.47525/ulasbid.805574

Öz

Kardeş kavramı, gündelik dilde aile ilişkilerini anlatmaktan öte bir anlamda kullanılmaktadır.
Kardeş söylemi, farklı sosyo-ekonomik ve siyasi haklardan tecrit edilmiş veya arka planda bırakılmış
dezavantajlı gruplar için kullanımı medyada oldukça yaygındır. Buna örnek olarak kadınlar, işçiler,
Suriyeliler ve engelliler gösterilebilir. Bu makalede “Engelli Kardeşlerimiz” söylemi üzerinden kardeş
kavramının ötekileştirici anlamı tartışılacaktır. Engelli kardeşlerimiz söylemi, engelli bireylerin haberlerde
ve diğer medyatik temsil kategorilerinde “dramatik” ve “elinden tutulması gereken” bir konuma
indirgenmesi, sıklıkla karşılaşılan bir durumdur. Temel olarak medyada kullanılan “kardeş” söylemi ile
üretilen damgalama (stigma), ötekileştirme süreçleri engelli bireyler örneği açıklanmıştır. Haberlerin
söylemsel olarak incelenmesi, van Dijk’ın temellendirdiği eleştirel söylem analizi ile yapılmıştır.
Makalede yüksek tirajlı gazeteler (Sabah, Milliyet, Hürriyet) ve çeşitli yerel gazeteler örneklem olarak
seçilmiştir. Bu medya organlarının seçilmesindeki temel sebep ana akım medya sayılmalarıdır. Yanı sıra
muhalif gazete ve medya yayın organlarına da bakılmıştır. Bu gazetelerde 2015-2018 yılları arasında
“engelli kardeşlerimiz” söylemi kullanılarak yayınlanan haberler analiz edilmiştir. Bu inceleme
sonucunda eğitim, sağlık, siyaset, sosyal yardımlaşma gibi toplumsal pratikler içerisinde ötekileştirilen
engellilerin, medyada söylemsel karşılığının “kardeş” kavramı olduğu görülmüştür. Kardeş kavramı bu
bağlamda hem ötekileştirici söylemi besleyen hem de ötekileştirici pratikler ile beslenen bir söylem
olarak karşımıza çıkmaktadır. 

Anahtar Kelimeler

kardeş, söylem, engelli, eleştirel söylem analizi, ideoloji

CRİTİCAL DİSCOURSE ANALYSİS OF THE CONCEPT OF "SİBLİNG": THE SAMPLE OF DİSABLED INDİVİDUALS

Öz

The concept of sibling is used in everyday language in a way other than describing family
relations.The use of sibling discourse for disadvantaged groups who are isolated from different socioeconomic and political rights or left behind is quite common in the media. Women, workers, Syrians
and disabled people can be shown as examples. In this article, the marginalizing meaning of the concept
of sibling will be discussed through the discourse of “Our Disabled Brothers”. The discourse of our
disabled brothers and sisters is a situation that is frequently encountered in the news and other media
representation categories that reduced individuals with disabilities to a "dramatic" and "must-have"
position. Basically, the stigma and marginalization processes produced by the discourse of “sibling”
used in the media are explained as examples of disabled individuals. Discursive analysis of the news was
done with the critical discourse analysis based on van Dijk. High circulation newspapers (Sabah,
Milliyet, Hürriyet) and various local newspapers were selected as samples in the article. The main reason
for choosing these media outlets is that they are considered mainstream media. Opposition newspapers
and media outlets were also examined. The news published in these newspapers between 2015-2018
using the phrase "our disabled brothers" were analyzed. As a result of this examination, it has been seen
that the discursive counterpart of the disabled people, who are marginalized in social practices such as
education, health, politics and social assistance, is the concept of "brother" in the media. In this
context, the concept of sibling emerges as a discourse that both produces the marginalizing discourse
and is produced by marginalizing practices.

Anahtar Kelimeler

Sibling, Discourse, Disabled, Critical Discourse Analysis, Ideology

Kaynakça

• Akşam. (2017, 4 Aralık). https://www.aksam.com.tr/siyaset/5-bin-engelli-kardesimizi-c22018de-isebaslatacagiz-c2/haber-685290, Erişim: 12 Aralık 2018.
• Allan, J. (2010). The Sociology of Disability and the Struggle for Inclusive Education. British Journal of Sociology of Education, 31(5), 603. https://dspace.stir.ac.uk/bitstream/1893/2781/1/BJSEPaper%5b1%5d.pdf.
• Atabay, B. (2018). “Hoşgörünün Hikayesi”, Birgün. 2 Eylül, https://www.birgun.net/haber/hosgorununhikayesi-228939, Erişim: 29 Eylül 2020.
• Bakhtin, M. (1986). Speech Genres and Other Late Essays. Austin. University of Texas Press.
• Bauman, Z. (2016). Postmodern Etik. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Birgün. (2020, 22 Mayıs). https://www.birgun.net/haber/avcilar-belediyesi-nin-isitme-engelli-maskesidunya-basininda-302623, Erişim: Erişim: 29 Eylül 2020.
• Bourdieu, P. (1986). Forms of Capital (from Handbook of theory and research for the sociology of education, ed. by J. G. Richardson). https://web.stanford.edu/~eckert/PDF/Bourdieu1986.pdf, Erişim: 09 Kasım 2020.
• Bourdieu, P. (2015). Ayrım. (D. Fırat, Çev.) İstanbul: Heretik Yayıncılık.
• Chennat S. (2019) Sociology of Disability. In: Chennat S. (eds) Disability Inclusion and Inclusive Education. Springer, Singapore.
• Devran, Y. (2010). Haber Söylem İdeoloji. İstanbul: Başlık Yayın Grubu.
• Dijk, T. v. (2015). Söylem ve İdeoloji. İstanbul: Su Yayıncılık.
• Dursun, Ç. (2004). Haber, Hakikat ve İktidar İlişkisi. İstanbul: Elips Kitap.
• Evrensel. (2015, 22 Mart). https://www.evrensel.net/haber/108490/engelli-kardeslerin-sgk-mucadelesi, 28 Eylül 2020.
• Evrensel. (2020, 4 Eylül), https://www.evrensel.net/haber/413237/izmirde-isitme-engelliler-icin-seffafmaske-uretiliyor, Erişim: 28 Eylül 2020.
• Fairclough, N. (2003). Analysing Discourse: Textual Analysis for Social Research. New York and London: Routledge.
• Foucault, M. (1992). Hapishanenin Doğuşu. Ankara: İmge Yayıncılık.
• Foucault, M. (2009). Kelimeler ve Şeyler. İstanbul: İmge Yayıncılık.
• Foucault, M. (2011). Bilginin Arkeolojisi. İstanbul: Ayrıntı Yayıncılık.
• Foucault, M. (2013). Hapishanelerin Doğuşu. İstanbul: İmge Yayıncılık.
• Foucault, M. (2015). Büyük Kapatılma. İstanbul: Ayrıntı Yayıncılık.
• Gezmiş, E. O. (2018). Cinayetin ve yüceltmenin sınırlarında: Kardeşlik. http://t24.com.tr/k24/yazi/kardesler,1507, Erişim: 22 Ekim 2020.
• Giddens, A. (1998). Modernliğin Sonuçları. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Giddens, A. (2017). Sosyoloji. İstanbul: Kırmızı Yayınları.
• Goffman, E. (2009). Günlük Yaşamda Benliğin Sunumu. İstanbul: Metis Yayıncılık.
• Hürriyet. (2015, 01 Haziran). hurriyet.com.tr. 12 12, 2018 tarihinde https://www.hurriyet.com.tr/engellikardeslerimiz-basimizin-tacidir-37120974, Erişim 12 Haziran 2018.
• Hürriyet. (2018, 6 Ekim). https://www.hurriyet.com.tr/yerel-haberler/balikesir/burhaniye/zihinsel-engelliyagmurun-gelinlik-giyme-hayal-40978631, Erişim: 12 Aralık 2018.
• Hürriyet. (2018, 30 Eylül). https://www.hurriyet.com.tr/yerel-haberler/kayseri/kayseride-7den-70e-herkeskitap-okudu-40972453, Erişim: 12 Aralık 2018.
• Hürriyet. (2019, 19 Temmuz). https://www.hurriyet.com.tr/gorme-engelli-bakkalin-calisma-azmi-belediyeb-40901809, Erişim: 12 Aralık 2019.
• İlkha. (2018, 23 Ekim). https://ilkha.com/guncel/engellilere-tekerlekli-sandalye-dagitildi-84941, Erişim: 12 Aralık 2018.
• İnal, A. (1996). Haberi Okumak. İstanbul: Temuçin Yayınları.
• Milliyet. (2017, 4 Aralık). https://www.milliyet.com.tr/yerel-haberler/ankara/bakan-kaya-son-15-yildamemur-olarak-calisan-engelli-sayisini-tam-9-kat-artirdik-12445571, Erişim: 12 Aralık 2018.
• Milliyet. (2017, Aralık 03). https://www.milliyet.com.tr/siyaset/basbakan-yildirim-engellilerin-hayalkurmasinin-onunde-engel-yok-2565906, Erişim: 1 Ocak 2019.
• Milliyet. (2017, 12 Temmuz). https://www.milliyet.com.tr/yerel-haberler/kayseri/baskan-ozkartalaldigimizi-bayragi-engelli-kardeslerimiz-icin-daha-ileriye-tasiyacagiz-12916373, Erişim: 1 Ocak 2019.
• Milliyet. (2018, 16 Ekim). https://www.milliyet.com.tr/yerel-haberler/sanliurfa/siverekte-isitme-engelliogrenciler-icin-okul-yapilacak-13097340, Erişim: 12 Aralık 2018.
• Milliyet. (2018, 9 Ekim). https://www.milliyet.com.tr/yerel-haberler/mersin/2-mersin-uluslararasi-engelsizsanat-festivali-basliyor-13081905, Erişim: 12 Aralık 2018.
• Milliyet. (2018, 8 Eylül). https://www.milliyet.com.tr/yerel-haberler/erzurum/kelesoglu-engellileri-toplumakazandirma-gayreti-icindeyiz-13021347, 12 Aralık 2018.
• Milliyet. (2018, 25 Temmuz). https://www.milliyet.com.tr/yerel-haberler/kutahya/munevver-altin-hasta-veengelli-kardeslerimizin-yanindayiz-12941989, Erişim: 12 Aralık 2018.
• Ritzer, G. (2018). Modern Sosyoloji Kuramları. İstanbul: Deki Basım Yayın.
• Sabah. (2015, 30 Ekim). https://www.sabah.com.tr/video/spor/engelli-sporcudan-rekor, Erişim: 12 Aralık 2018.
• Sabah. (2015, 3 Aralık). https://www.sabah.com.tr/gundem/2015/12/03/erdogandan-dunya-engelliler-gunu-mesaji, Erişim:12 Aralık 2018.
• Sabah. (2020, 6 Eylül). https://www.sabah.com.tr/guney/2020/09/06/engelli-vatandaslara-tekerleklisandalye, Erişim: 9 Kasım 2020.
• Sabah. (2020, 18 Mayıs). https://www.sabah.com.tr/akdeniz/2020/05/18/engellilere-gida-paketi-yardimi, Erişim: 29 Eylül 2020.
• Slattery, M. (2016). Sosyolojide Temel Fikirler. İstanbul: Sentez Yayıncılık.
• Sözcü. (2018, 26 Eylül). https://www.sozcu.com.tr/hayatim/yasam-haberleri/unlu-isimler-engellicocuklarla-bogazda-baliktuttu/?utm_source=dahafazla_haber&utm_medium=free&utm_campaign=dahafazlahaber, Erişim: 28 Eylül 2020.
• Şahin, F. (2002, Ekim). Özgürlülük ve Medikal Model: Yardım Veren Meslekler İçin Sosyal Hizmet Örneğinde Bir Değerlendirme. Toplum ve Sosyal Hizmet Dergisi, 13(2), 70-76.
• Şenel, B. (2017). “Biz Büyük Bir Aileyiz”: Türkiye’de Devlet Söyleminde ‘Makbul’ Kadınlık ve Aile. Mülkiye Dergisi, 31-69.
• T24. (2018, 3 Nisan). https://t24.com.tr/haber/gorme-engelli-arkadaslarina-goz-kulak-oldular,596494, Erişim: 12 Aralık 2018.
• TDK. (2015). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Wodak, R. (2015). Methods Critical Discourse Studies. New York: Sage.
• Yeni Şafak. (2017, 12 Aralık). https://www.yenisafak.com/gundem/engelli-kardeslerimiz-icin-sessiz-birdevrim-gerceklestirdik-2894685, Erişim: 22 Ağustos 2018.
• Yeni Şafak. (2018, 26 Eylül). https://www.yenisafak.com/hayat/engelli-bireyler-unlu-isimlerle-birlikte-baliktuttu-3398081, Erişim: 12 Aralık 2018.