TARİHSEL SÜREÇTE SAFRAN (Crocus sativus L.) VE SAFRANIN GÜNÜMÜZDEKİ DURUMU

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 1, 173 - 214, 28.02.2021

Güven Şahin

https://doi.org/10.47525/ulasbid.850493

Cited By: 1

Öz

Safran (Crocus sativus L.) denildiğinde şüphesiz akla ilk gelen dünyanın en pahalı tarım ürünü / baharatı olduğudur. Bu ifadenin doğru olmasından kaynaklı olarak bu kadar kıymetli bir ürüne dünyanın pek çok yerinde ve kültüründe türlü değerler yüklenmesi de normal kabul edilmelidir. Öyle ki Orta Çağ’da safranda hile yapanların idamla cezalandırılmasına değin varacak ölçüde değer görmüştür. Safran, antik çağlardan beri farklı medeniyetlerce kullanılmış, folklordan yeme içme alışkanlıklarına, tekstilden kozmetiğe değin pek çok alanda istifade edilmiştir. Safranın kullanım alanlarının keşfiyle birlikte kültüre alındığı ilk yıllardan günümüze faaliyette çok ciddi bir değişim yaşanmamıştır. Nitekim safran, günümüzde dahi makineli ziraata elvermediği için aşamalarının tamamına yakını kol gücüyle yapılmakta bu da bitkinin pazar değerini artırmaktadır. Asırlardır halk hekimliğinde kullanılan safranın, yapılan çalışmalarla kanser araştırmalarında da umut vadeden sonuçlar ortaya koyması, bitkinin değerini ve de talebini bir kat daha artırmıştır. Günümüzde İran başta olmak üzere Afganistan, Hindistan (Keşmir), İspanya, İtalya, Yunanistan ve Fas gibi belli başlı üreticiler yanı sıra lokal ölçekte üretim yapan birkaç ülkede (Türkiye, İsrail, Cezayir, Fransa gibi) yetiştiricilik söz konusudur. Bu çalışmada ise safran Ziraat Coğrafyası odağında incelenerek tarihsel süreçteki aşamalar, botanik ve zirai özellikler, iktisadi durum ve kullanım alanları yanı sıra sektörel sorunlar ve de coğrafi işaret niteliğindeki safranlar bir bütün olarak incelenmiştir. Bu geniş perspektiften yola çıkarak da çok kıymetli bu tarım ürününe yönelik ulusal ve uluslararası alanda yapılması gerekenler sıralanmıştır.

Anahtar Kelimeler

safran, crocus sativus, tıbbi ve aromatik bitki, İran, Afganistan, Safranbolu, Keşmir

Teşekkür

Çalışmamız kapsamında İran safrancılığıyla ilgili katkılarından ötürü İslami Azad Üniversitesi’nden değerli meslektaşım Sayın Dr. Farhood Golmohammadi’ye, İran Komşu Ülkeler Dostluk Derneği Başkanı Sayın Nazenin Hosseinzadeh’e ve Afganistan safrancılığı ile ilgili katkılarından ötürü de Herat Üniversitesinden Sayın Mohammad Masoud Moradi’ye teşekkürlerimi sunarım.

SAFFRON (Crocus sativus L.) IN HISTORICAL PROCESS AND THE CURRENT POSITION OF SAFFRON

Öz

The first thing that comes to mind when saffron (Crocus sativus L.) is mentioned is that it is the most expensive agricultural product & spice in the world. Since this statement is correct, it should be accepted as normal to attribute various values to such a valuable product in many parts and cultures of the world. So much so that, in the Middle Ages saffron was seen as value up to the level of being punished with the death penalty for those who cheated on it. Saffron has been used by different civilizations since ancient times, and it has been taken advantage of in many areas from folklore to eating and drinking habits, from textiles to cosmetics. Saffron has been used by different civilizations since ancient times, and it has been taken advantage of it in many areas from folklore to eating and drinking habits, from textiles to cosmetics. With the discovery of the usage areas of saffron, there has not been a serious change in the activity since the first years of culture. As a matter of fact, since saffron is not suitable for mechanized agriculture even today, almost all of its stages are made by hand, which increases the market value of the plant. The fact that saffron, which has been used in folk medicine for centuries, has shown promising results in cancer researches, has increased the value and demand for the plant one more time. Today, besides the major producers such as mainly Iran, Afghanistan, India (Kashmir), Spain, Italy, Greece, and Morocco; the cultivation of this product is in question also in several countries (Turkey, Israel, Algeria, like France) engaged in the production of local scale. In this study, saffron has been examined in the focus of Agriculture Geography and also stages in the historical process, botanical and agricultural features, economic situation and usage areas, as well as sectoral problems and saffron as a geographical sign, have been studied as a whole. Based on this broad perspective, the things to be done nationally and internationally for this very valuable agricultural product are listed.

Anahtar Kelimeler

Saffron, (Crocus sativus L.), Medicinal – Aromatic Plant, Iran, Afghanistan, Kashmir,, Safranbolu, Agricultural Geography

Kaynakça

• Ait-Oubahou, A., El-Otmani, M., (2006). “Saffron Cultivation in Morocco”, Saffron (Crocus sativus L.), Medicinal and Aromatic Plants-Industrial Profiles, Vol. 8, Chapter 8, (Ed. Moshe Negbi), Harwood Academic Publishers, pp. 87 – 94, Netherlands.
• Anonim, (2017). “Saffron: A Case Study on Use of Synthetic Biology Replacements”, ETC Group: http://www.etcgroup.org/synbio (Son erişim: 11.11.2020).
• Anonim, (2018). “A Proposal for Designation as a GIAHS Qanat – Based Saffron Farming System in Gonabad Gonabad County, Khorasan Razavi Province, Islamic Republic of Iran”, APERDRI, pp. 115, Iran.
• Arslan, N., (1986). “Kaybolmaya Yüz Tutan Bir Kültür / Safran Tarımı”, Ziraat Mühendisliği Dergisi, Sayı: 180, s. 21 – 24, Ankara.
• Arslan, N., (2016). “Penceremden Tıbbi Bitkiler / Safran Üzerine Düşünceler”, TÜRKTOB – Türkiye Tohumcular Birliği Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 20, s. 68 – 71, Ankara.
• Arslan, R., (2019). “Cumhuriyet Dönemi’nde Safranbolu’da Safran Yetiştiriciliği (1923-1990)”, Uluslararası Geçmişten Günümüze Karabük ve Çevresinde Dini, İlmi ve Kültürel Hayat Sempozyumu, 11 – 12 Ekim 2019, Karabük Üniversitesi Yayınları – 51, s. 589 – 597, Karabük.
• Azizbekova, N.SH., Milyaeva, E.L., (2006). “Saffron Cultivation in Azerbaijan”, Saffron (Crocus sativus L.), Medicinal and Aromatic Plants-Industrial Profiles, Vol. 8, Chapter 6, (Ed. Moshe Negbi), Harwood Academic Publishers, pp. 63 – 71, Netherlands.
• Başer, K.H.C., (2014). “Safran (Crocus sativus L.)”, BağBahçe (Çevre, Bahçe, Çiçek Dergisi), Sayı: 52, s. 30 – 31, İstanbul.
• Basker, D., Negbi, M., (1983). “Uses of Saffron”, Economic Botany, Vol. 37, Issue: 2, pp. 228 – 236.
• Bengouga, K., Lahmadi, S., Zeguerrou, R., Maaoui, M., Halis, Y., (2020). “The Saffron (Crocus sativus L.) Cultivation Introduction in Mountainous Oases of Algeria”, Acta Horticulturae et Regiotecturae 1, pp. 8 – 11, Slovaca Universitas Agriculturae Nitriae.
• Caiola, M.G., Canini, A., (2010). “Looking for Saffron’s (Crocus sativus L.) Parents”, Functional Plant Science and Biotechnology, Global Science Books, pp. 1 – 14.
• Cardone, L., Castronuovo, D., Perniola, M., Cicco, N., Candido, V., (2020). “Saffron (Crocus sativus L.), the King of Spices: An overview”, Scientia Horticulturae, Vol. 272, pp. 1 – 13.
• Ceylan, Ö., (2005). “Taşranın Altın Çiçeği Safran”, Osmanlı Araştırmaları XXVI, Prof. Dr. Mehmed Çavuşoğlu’na Armağan – II, s. 147 – 162, İstanbul.
• Coşkun, M., Gök, M., Coşkun, S., (2017). “Climate Characteristics of Safranbolu (Karabük) and Saffron Cultivation”, International Journal of Geography and Geology, Vol. 6, Issue: 3, pp. 58 – 69.
• Çınar, A.S., Önder, A., (2019). “Anadolu’nun Kültürel Mirası: Crocus sativus L. (Safran)”, FABAD Journal of Pharmaceutical Sciences, Vol. 44, Issue: 1, pp. 79 – 88, Ankara.
• DACAAR, (2009). “Saffron: Afghanistan’s Red Gold”, Supporting Community Driven Development in Afghanistan, pp. 40, Copenhagen K/Denmark.
• Dalby, A., (2000). “Dangerous Tastes, The Story of Spices”, University of California Press, pp. 184, Berkeley, Los Angeles. Dar, M.H., Groach, R., Razvi, S.M., Singh, N., (2017). “Saffron Crop (Golden Crop) in Modern Sustainable Agricultural Systems”, International Journal for Research in Applied Science & Engineering Technology (IJRASET), Volume 5 Issue X1, pp. 247 – 259, India.
• Ebrahimi, M.S., (2015). “Investigation the Saffron Production in Iran”, Researcher, Vol. 7, Issue: 6, pp. 75 – 80, New York / USA.
• Eser Ünaldı, Ü., (2007). “Tehdit ve Tehlike Altında Bir Kültür Bitkisi: Safran (Crocus sativus L.)”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 17, Sayı: 2, s. 53 – 67, Elazığ.
• Ferrence, S.C., Bendersky, G., (2004). “Therapy with Saffron and the Goddess at Thera”, Perspectives in Biology and Medicine, Volume 47, Number 2, Spring 2004, pp. 199 – 226, Johns Hopkins University Press.
• Gezgin, D., (2010), “Bitki Mitosları”, Sel Yayıncılık, II. Baskı, s. 198, İstanbul.
• GIAHS, (2012). “Saffron Heritage Site of Kashmir in India”, GIAHS (Globally Important Agricultural Heritage Systems) Saffron Site Report (Part-1), pp. 15.
• Goliaris, A.H., (2006). “Saffron Cultivation in Greece”, Saffron (Crocus sativus L.), Medicinal and Aromatic Plants-Industrial Profiles, Vol. 8, Chapter 7, (Ed. Moshe Negbi), Harwood Academic Publishers, pp. 73 – 85, Netherlands.
• Golmohammadi, F., (2014). “Saffron and its Farming, Economic Importance, Export, Medicinal characteristics and Various Uses in South Khorasan Province – East of Iran”, International Journal of Farming and Allied Sciences, Vol. 3, Issue: 5, pp. 566 – 596, Pakistan.
• Golmohammadi, F., (2019). Saffron as a Main Cash, Medical and Resistive Plant For Sustainable Economy and Livelihood of Rural People in Dried Regions of Iran”, Black Sea Journal of Agriculture, 2(3): pp. 156 – 163.
• Gresta, F., Lombardo, G.M., Siracusa, L., Ruberto, G., (2008). “Saffron, an alternative crop for sustainable agricultural systems. A review”, Agronomy for Sustainable Development, Springer Verlag/EDP Sciences/INRA, 28 (1), pp. 95 – 112.
• Husaini, A.M., Hassan, B., Ghani, M.Y., Teixeira da Silva, J.A., Kirmani, N.A., (2010). “Saffron (Crocus sativus Kashmirianus) Cultivation in Kashmir: Practices and Problems”, Functional Plant Science and Biotechnology, 4 (Special Issue 2), pp. 108-115.
• ISTAT (L’Istituto Nazionale di Statistica), (2020). “İtalya Tarım Ürünleri İstatistikleri”, https://www.istat.it/it/agricoltura (Son erişim: 11.11.2020).
• ITC (International Trade Centre), (2020). “Saffron Export – Import Statistics”, https://www.intracen.org/ (Son erişim: 11.11.2020).
• İbn Battuta, (2019). “İbn Battûta Seyahatnâmesi”, Çeviri, İnceleme ve Notlar: A. Sait Aykut, Yapı Kredi Yayınları, Kazım Taşkent Klasik Yapıtlar Dizisi, s. 791, İstanbul.
• İpek, A., Arslan, N., Sarıhan, E.O., (2009). “Farklı Dikim Derinliklerinin ve Soğan Boylarının Safranın (Crocus sativus L.) Verim ve Verim Kriterlerine Etkisi”, Ankara Üniversitesi Tarım Bilimleri Dergisi, 15(1), s. 38 – 46, Ankara.
• Kafi, M., Heminati Kakhki, A., Karbasi, A., (2006). “Historical Background, Economy, Acreage, Production, Yield and Uses”, Saffron (Crocus sativus L.) Production and Processing, (Ed. M. Kafi, A. Koocheki, M.H. Rashed, M. Nassiri), Chapter 1, pp. 1 – 11, CRC Press / USA.
• Kafi, M., (2006). “Saffron Ecophysiology”, Saffron (Crocus sativus L.) Production and Processing, (Ed. M. Kafi, A. Koocheki, M.H. Rashed, M. Nassiri), Chapter 3, pp. 39 – 57, CRC Press / USA.
• Kafi, M., Kamili, A.N., Husaini, A.M., Ozturk, M., Altay, V., (2018). “An Expensive Spice Saffron (Crocus sativus L.): A Case Study from Kashmir, Iran, and Turkey”, Global Perspectives on Underutilized Crops, Springer International Publishing AG, pp. 109 – 149.
• Kakhki, A.H., (2006). “Processing, Chemical Composition and the Standards of Saffron”, Saffron (Crocus sativus L.) Production and Processing, (Ed. M. Kafi, A. Koocheki, M.H. Rashed, M. Nassiri), Chapter 10, pp. 169 – 219, CRC Press / USA.
• Katawazy, A.S., (2013). “A Comprehensive Study of Afghan Saffron”, Research, Planning and Policy Directorate, pp. 46, Afghanistan Investment Support Agency.
• Koehler, J., (2013). “Morocco’s Threads of Red Gold”, Saudi Aramco World, Vol. 64, No. 5, pp. 3 – 9, Texas/USA.
• Koyuncu, M., Güvenç, A., (1997). “Ülkemizde Safran Üretimi Terk Mi Ediliyor?”, XI. Bitkisel İlaç Hammaddeleri Toplantısı, 22 – 24 Mayıs 1996, (Ed. Prof. Dr. Maksut Coşkun), Ankara Üniversitesi 50. Yıl, Bildiri Kitabı, s. 522 – 533, Ankara.
• Kumar, R., Singh, V., Devi, K., Sharma, M., Singh, M. K., Ahuja, P.S., (2009). “State of Art of Saffron (Crocus sativus L.) Agronomy: A Comprehensive Review”, Food Reviews International, 25:1, pp. 44 – 85.
• Lage, M., Gaboun, F., Bakhy, K., Dakak, H., Zouahri, A., Cantrell, C.L., (2006). “Sustainable Production of High Quality Saffron (Crocus sativus L.) in Some Moroccan Areas”, III. International Symposium on Saffron: Forthcoming Challenges in Cultivation, Research and Economics, ISHS Acta Horticulturae 850, pp. 235 – 238, Kozani, Greece.
• Lunsford, C., Zenger, J., (2009). “Saffron / Cultural Knowledge Report”, Human Terrain System – Research Reachback Center, Tracking Number: RRC-AF2-09-0007, pp. 24.
• Madan, C. L., Kapur, B. M., Gupta, U. S., (1966). “Saffron”, Economic Botany, Vol. 20, Issue: 4, pp. 377 – 385.
• MAPA, (2020). “İspanya Tarım İstatistikleri”, Ministerio de Agricultura, Pesca y Alimentación (MAPA), https://www.mapa.gob.es/es/ (Son erişim: 11.11.2020).
• Menia, M., Iqbal, S., Zahida, R., Tahir, S., Kanth, R.H., Saad, A.A., Hussian, A., (2018). “Production Technology of Saffron for Enhancing Productivity”, Journal of Pharmacognosy and Phytochemistry, Vol. 7, Issue: 1, pp. 1033 – 1039, India.
• Minoia, G., Pain, A., (2016). “Saffron: The Social Relations of Production”, Researching livelihoods and services affected by conflict, Working Paper 48, pp. 39, United Kingdom.
• Mollafilabi, A., Aslami, M.H., Shoorideh, H., (2010). “Replacement of Saffron (Crocus sativus L.) with Poppy (Papaver somniferum L.) and Its Socio-Economic Results in Afghanistan”, III. International Symposium on Saffron: Forthcoming Challenges in Cultivation, Research and Economics, ISHS Acta Horticulturae 850, pp. 299 – 302, Kozani, Greece.
• Moradi, M.M., (2018). “Afganistan’da Safran Üreten İşletmelerin Ekonomik Analizi”, Uludağ Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, s. 76, Bursa. Mousavi, S.Z., Bathaie, S.Z., (2011). “Historical Uses of Saffron: Identifying potential new avenues for modern research”, Avicenna Journal of Phytomedicine, Vol. 1, No. 2, pp. 57 – 66, Iran.
• Munshi, A.M., (1989). “Economic Analysis of Saffron Under Rainfed Conditions of Kashmir”, Agricultural Situation in India, 44, pp. 379 – 381. Mzabri, I., Addi, M., Berrichi, A., (2019). “Traditional and Modern Uses of Saffron (Crocus sativus)”, Cosmetics, Vol. 6, Issue: 4, pp. 1 – 11, Switzerland.
• Negbi, M., (2006). “Saffron Cultivation: Past, Present And Future Prospects”, Saffron (Crocus sativus L.), Medicinal and Aromatic Plants-Industrial Profiles, Vol. 8, Chapter 1, (Ed. Moshe Negbi), Harwood Academic Publishers, pp. 1 – 17, Netherlands.
• NSIA, (National Statistics and Information Authority), (2020). “Afghanistan Agricultural Statistics”, https://nsia.gov.af/home (Son erişim: 11.11.2020).
• Ordoudi, S., Tsimidou, M.Z., (2004). “Saffron Quality: Effect of Agricultural Practices, Processing and Storage”, Production Practices and Quality Assessment of Food Crops, (Ed. R. Dris and S. M. Jain), Vol. 1, “Preharvest Practice”, pp. 209 – 260, Netherlands.
• Özdemir, Ü., (2001). “Safranbolu ve Safran Tarımı”, Doğu Coğrafya Dergisi, Cilt: 7, Sayı: 5, s. 296 – 308, Erzurum.
• Özel, A., Erden, K., (2005). “Harran Ovası Koşullarında Yerli ve İran Safranı (Crocus sativus L.)’nın Verim ve Bazı Bitkisel Özelliklerinin Belirlenmesi”, GAP IV. Tarım Kongresi, 21 – 23 Eylül 2005, Cilt: 1, s. 793 – 798, Şanlıurfa.
• Paşayeva, L., Tekiner, H., (2014). “Türk-İslam Tıbbında Safranın Yeri”, Lokman Hekim Dergisi, Cilt: 4, Sayı: 3 (Özel Sayı), s. 11 – 15, Mersin. Rangahau, M. K., (2003). “Growing Saffron? The World’s Most Expensive Spice”, Crop & Food Research, New Zealand Institute for Crop and Food Research Ltd., A Crown Research Institute, Broadsheet No. 20 August 2003, p. 4.
• Sadeghi Bakhtavari, A., (2010). “Farklı Soğan (Korm) Boylarının ve Bitki Sıklığının Safran (Crocus sativus L.)’nın Verim ve Diğer Bazı Özelikleri Üzerine Etkisi”, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, s. 79, Ankara.
• Santucci, F. M., (2010). “From Agriculture to Rural Development: The Case of Saffron (Crocus sativus) in Umbria (Italy)”, 9th European IFSA Symposium, 4‐7 July 2010, Vienna (Austria), WS 1.1 – Innovation and change facilitation for rural development, pp. 2237 – 2246.
• Surgun Acar, Y., İşkil, R., Bürün, B., (2017). “Safran (Crocus sativus L.) Bitkisinde Biyoteknolojik Çalışmalar”, Iğdır Üniversitesi Fen Bilimleri Enst. Dergisi, 7(2), s. 259 – 268, Iğdır.
• Şahin, G., (2019). “Türkiye’nin Coğrafi İşaretleri ve Bunların Türkiye Ekonomisinde Etkin Kullanımları”, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, s. 2551, İstanbul.
• Tammaro, F., (2006). “Saffron (Crocus sativus L.) in Italy”, Saffron (Crocus sativus L.), Medicinal and Aromatic Plants-Industrial Profiles, Vol. 8, Chapter 5, (Ed. Moshe Negbi), Harwood Academic Publishers, pp. 53 – 61, Netherlands.
• Tantry, M.A., (2017). “Saffron Production in Jammu and Kashmir (A test with Cobb-Douglas production function model)”, International Journal of Humanities & Social Science Studies (IJHSSS), A Peer-Reviewed Bi-monthly Bi-lingual Research Journal, Volume-IV, Issue-I, July 2017, Page No. 352-359, India.
• T.C. Resmi Gazete, (1978). “4 Ocak 1978 Tarihli Resmi Gazete / Safran Standardı”, Sayı: 16159, s. 17 – 23, Ankara.
• TÜİK, (2020). “Türkiye Dış Ticaret İstatistikleri”, https://iz.tuik.gov.tr/#/showcase/SC-2851FY777F34D2R?token=8d79727fff862a891ce574d27220bfebbf66fecd (Son erişim: 11.11.2020).
• Türkölmez, S., Karaduman, Y., Kara, İ., (2013). “Önemli Bir Tıbbi Aromatik Bitkimiz Safran (Crocus sativus L.)”, Ticaret Borsası Dergisi, Yıl: 4, Sayı: 8, s. 36 – 37, Eskişehir.
• UNIDO, (2014). “Saffron Industry Value Chain Development in Iran Diagnostic Study Report”, Project Number: SAP ID 120595, United Nations Industrial Development Organization (UNIDO), pp. 72, İran.
• USDA, (2020). “Food Data Central Search Results”, https://fdc.nal.usda.gov/fdc-app.html#/food-details/170934/nutrients (Son erişim: 11.11.2020).
• Ünlü, O., (2019). “Safran Üretimi”, Bağımsız çalışma, s. 35.
• Vafabakhsh, J., Mokhtarian, A., Rahimi, H., Ahmadian, J., (2010). “Investigation of Correlations between Saffron Flowering Pattern and Climatological Parameters under Different Levels of Irrigation and Planting Depth”, III. International Symposium on Saffron: Forthcoming Challenges in Cultivation, Research and Economics, ISHS Acta Horticulturae 850, pp. 145 – 147, Kozani, Greece.
• Vurdu, H., Şaltu, Z., Ayan, S., (2002). “Crocus sativus L. (Safran)’un Yetiştirme Tekniği”, Kastamonu Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, Cilt: 2, Sayı: 2, s. 175 – 187, Kastamonu.
• Winterhalter, P., Straubinger, M., (2000). “Saffron–Renewed Interest in an Ancient Spice”, Food Reviews International, 16:1, pp. 39 – 59.
• Yıldırım, M.U., Asil, H., Sarıhan, E.O., (2017). “Farklı Söküm Süresi ve Dikim Derinliğinin Safran (Crocus sativus L.) Bitkisinin Gelişimine ve Bazı Tarımsal Özelliklerinin Üzerine Etkisi”, Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü Dergisi, 26 (Özel Sayı), s. 142 – 148, Ankara.
• Yıldız, Y., (2017). “Tekirdağ Koşullarında Safran (Crocus sativus L.)’ın Verim ve Bazı Bitkisel Özelliklerinin Belirlenmesi”, Namık Kemal Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, s. 51, Tekirdağ.
• Zheng, J., Zhou, Y., Li, Y., Xu, D.P., Li, S., Li, H.B., (2016). “Spices for Prevention and Treatment of Cancers”, Nutrients, Vol. 8, Issue: 8, pp. 1 – 35, Basel / Switzerland.