GAZETE KARİKATÜRLERİNDE HEGEMONYA VE RIZA ÜRETİMİ: SALİH MEMECAN KARİKATÜRLERİ

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 1, 127 - 177, 28.02.2022

Emre Daşar

https://doi.org/10.47525/ulasbid.1054010

Öz

Karikatürün doğasında protest bir eğilimin yattığı yönünde yaygın bir kanı bulunsa da, siyasi iktidarların kitleler üzerinde tahakküm oluştururken ve kitleleri kendi eylemlerine rıza göstermeye ikna ederken başvurdukları yollardan birisi de gazetelerin ilk ya da iç sayfalarında yayımlanan karikatürler üzerinden kamuoyu oluşturmalarıdır. Gazete ve dergilerin haber metinleriyle, fotoğrafla; televizyonların görüntüyle, sesle; internetin yazılı ve görsel tüm mesaj aktarma olanaklarıyla ama muhakkak dili kullanarak oluşturduğu söylemi karikatürler dilin cisimleşmiş görüntüsüyle yaratmaktadır. Zihinde yaratılmak istenen algı, karikatüre yüklenmiş simge, sembol ve mitlerle başarılmaktadır. Karikatür, dar bir alanda çizginin gücüyle yoğun bir anlam üretme aracıdır. Okur-yazar olmayan okuyucunun/izleyicinin bile tüketebildiği bir medya ürünüdür. Geniş kitleler tarafından günlük gazetelerde takip edilebildiği gibi, rüştünü ispat etmiş bir tür olarak kimi gazete ve dergilerin içeriğini tek başına oluşturabilmektedir. Kitle iletişim araçlarının geniş kitlelere ulaşmayı olanaklı kılan doğası, bu araçlardaki medya ürünlerinin siyasi iktidarlar tarafından yönlendirilmesini de beraberinde getirmiştir. Medya, siyasi iktidarlara yönelik bir eleştiri aracı olduğu kadar aynı zamanda iktidarlar için bir rıza üretim aracı olarak da iş görmektedir. Bu çalışmada, Sabah gazetesinin ilk sayfasında yer alan “Bizimcity” adlı köşesinde gündeme ilişkin konuları çizgileriyle yorumlayan Karikatürist Salih Memecan’ın 60. hükümet dönemindeki karikatürleri incelenmiştir. Memecan’ın “2010 Anayasa Değişikliği Referandumu”, “Ergenekon Davası”, “Türban Sorunu” olarak belirlenen üç konuya ilişkin karikatürleri üzerinden, göstergebilimsel çözümleme yöntemi kullanılarak iktidar hegemonyasının inşası ve bu hegemonyaya gösterilecek toplumsal rızayı üretme gayreti okunmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İktidar, Hegemonya, Rıza, Karikatür, Salih Memecan

HEGEMONY AND ASSENT PRODUCTION IN NEWSPAPER CARTOONS: SALIH MEMECAN CARTOONS

Öz

Although the widespread opinion is that there is a tendency to protest inherent in the cartoon, one of the ways that political powers resort to when creating domination over the masses and convincing the masses to consent to their actions is to create public opinion through cartoons published on the first or internal pages of newspapers. Cartoons create the discourse created by newspapers and magazines with news texts, photography; televisions with images, sound; the Internet with all the possibilities of transmitting messages written and visual, but certainly using language with the embodied image of the language. The perception that wants to be created in the mind is achieved by symbols, symbols and myths loaded into the cartoon. Caricature is a means of generating intense meaning through the power of the line in a narrow space. It is a media product that even the illiterate reader/viewer can consume. As a type that has proven its worth, it can create the content of some newspapers and magazines alone, as it can be followed by a wide audience in daily newspapers. The nature of mass media, which makes it possible to reach a wide audience, has also led to the fact that the media products in these tools are directed by political authorities. The media acts as a tool of criticism of political authorities, as well as a means of production of consent for the authorities. In this study, the 60th Anniversary of the cartoonist Salih Memecan, who commented on the issues related to the agenda with his lines in his column “Bizimcity”, which appeared on the first page of the Sabah newspaper, was published. his cartoons from the government period have been studied. Memecan's cartoons about the three issues identified as ”2010 Constitutional Amendment Referendum“, ”Ergenekon Case“, ”Turban Problem", the construction of hegemony of power using semiotic analysis method and the effort to generate social consent to be shown to this hegemony have been tried to be read.

Anahtar Kelimeler

Power, Hegemony, Assent, Cartoon, Salih Memecan

Kaynakça

• ALTHUSSER, Louis (2003). İdeoloji ve Devletin İdeolojik Aygıtları, çev. Alp Tümertekin, İstanbul: İthaki Yayınları.
• BARRETT, Michéle (2004). Marx’tan Foucault’ya İdeoloji, İstanbul: Doruk Yayımcılık.
• BENNETT, Lance W. (2000). Politik İllüzyon ve Medya, çev. Seyfi Say, İstanbul: Nehir Yayınları.
• CHOMSKY, Noam (1999). Medya Gerçeği, çev. Abdullah Yılmaz, İstanbul: Tümzamanlar Yayıncılık.
• CURRAN, James (2002). “Medya ve Demokrasi: Yeniden Değer Biçme”, Medya, Kültür, Siyaset içinde, der. Süleyman İrvan, Ankara: Alp Yayınevi.
• ÇEBİ, Murat Sadullah (2002). Haberi Anlamak, Ankara: Gazi Kitabevi.
• ÇEVİKER, Turgut (1986). Gelişim Sürecinde Türk Karikatürü – I, İstanbul: Adam Yayınları.
• ÇEVİKER, Turgut (2010). Karikatürkiye – Karikatürlerle Cumhuriyet Tarihi 1923-2008, İstanbul: NTV Yayınları.
• DEMİROVİC, Alex (2012). “Hegemonya ve İktidarın Analizi”, Felsefelogos Dergisi, Sayı 44, Ocak.
• DEVRAN, Yusuf (2010). Haber Söylem İdeoloji, İstanbul: Başlık Yayınları.
• DUMÉNIL, Gérard, LÖWY, Michael, RENAULT, Emmanuel (2012). Marksizmin 100 Kavramı, çev. Gözde Orhan, İstanbul: Yordam Kitap.
• DURSUN, Çiler (2003). “Haber ve Habercilik / Gazetecilik Üzerine Düşünmek”, Gazetecilik ve Habercilik içinde, (der) Sevda Alankuş, İstanbul: IPS İletişim Vakfı Yayınları.
• EDGAR, Andrew, SEDGWICK, Peter (2007). Kültürel Kuramda Anahtar Kavramlar Sözlüğü, çev. Mesut Karaşahan, İstanbul: Açılım Kitap.
• ERDOĞAN, İrfan; ALEMDAR, Korkmaz (2005). Öteki Kuram, Ankara: Erk Yayınları.
• GRAMSCI, Antonio (2009). Hapishane Defterleri, çev. Kenan Somer, Ankara: Aşina Kitaplar.
• GÖKSEL, Erhan (2008). “‘Gramsci’ye Giriş ya da ‘Hapishane Defterleri’ni Okumak”, Antonio Gramsci “Hapishane Defterleri”, 2009 içinde, Ankara: Aşina Kitaplar.
• HALL, Stuart (2002). “İdeoloji ve İletişim Kuramı”, Medya, Kültür, Siyaset içinde, çev. Ahmet Gürata, der. Süleyman İrvan, Ankara: Alp Yayınevi.
• HALL, Stuart (2005a). “Kültür, Medya ve ‘İdeolojik Etki’”, Medya, İktidar, İdeoloji içinde, (der ve çev) Mehmet Küçük, Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• HALL, Stuart (2005b). “İdeolojinin Yeniden Keşfi: Medya Çalışmalarında Baskı Altında Tutulanın Geri Dönüşü”, Medya, İktidar, İdeoloji içinde, (der ve çev) Mehmet Küçük, Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• HEYWOOD, Andrew (2007). Siyasi İdeolojiler, çev. Ahmet Kemal Bayram, Özgür Tüfekçi, Hüsamettin İnaç, Şeyma Akın, Buğra Kalkan, Ankara: Adres Yayınları.
• IVES, Peter (2011). Gramsci’de Dil ve Hegemonya, çev. Ekrem Ekici, İstanbul: Kalkedon Yayınları.
• HARRIS, Laurence, KIERNAN, V. G., MILIBAND, Ralph (2002). Marksist Düşünce Sözlüğü, der. Mete Tunçay, İstanbul: İletişim Yayınları.
• İNAL, Ayşe (1996). Haberi Okumak, İstanbul: Temuçin Yayınları.
• MARDİN, Şerif (2010). İdeoloji, İstanbul: İletişim Yayınları.
• McLELLAN, David (2009). İdeoloji, çev. Barış Yıldırım, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• MUTLU, Erol (2012). İletişim Sözlüğü, Ankara: Sofos Yayınları.
• ÖZER, Atila (2007). Karikatür Yazıları, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• RANSOME, Paul (2011). Antonio Gramsci - Yeni Bir Giriş, Ankara: Dipnot Yayınları.
• REESE, Stephen D., SHOEMAKER, Pamela (2002). “İdeolojinin Medya İçeriği Üzerindeki Etkisi”, Medya, Kültür, Siyaset içinde, der. Süleyman İrvan, Ankara: Alp Yayınevi.
• SAYBAŞILI, Kemali (1999). Siyaset Biliminde Temel Yaklaşımlar, Ankara: Doruk Yayınları.
• SCHILLER, Herbert (1993). Zihin Yönlendirenler, çev. Cevdet Cerit, İstanbul: Pınar Yayınları.
• THOMAS, Peter D. (2013). “Gramsci’de Diyalektik Hegemonya”, Felsefelogos Dergisi, Sayı 48, Ocak.
• VAN DIJK, Teun A. (2007). “Medya İçerikleri: Bir Söylem Olarak Haberin Disiplinler Arası Çözümlenmesi”, Medya Metinlerini Çözümlemek içinde, der. Gülseren Şendur Atabek ve Ümit Atabek, Ankara: Siyasal Kitabevi.
• YAYLA, Atilla (2004). Siyasi Düşünce Sözlüğü, Ankara: Adres Yayınları.