ÇUKUROVA DELTASI KIYI LAGÜNLERİNDE DÖNEMSEL OLARAK ALANSAL DEĞİŞİMLER (1985-2022) VE EKOLOJİK RİSK FAKTÖRLERİ

Year 2023, Volume: 7 Issue: 2, 532 - 547, 30.06.2023

Mehtap Bayrak

https://doi.org/10.47525/ulasbid.1302081

Cited By: 1

Abstract

Kıyı alanları, doğal kaynak potansiyeli ve biyoçeşitlilik bakımından zengin, değerli ekosistemlerdir. Gelişime her daim açık, gelişme baskısı altında olan bu ekosistemler geçmişten günümüze kadar ulus ve devletlerin en önemli ekonomik kaynağı olmuştur. Sanayi devrimini izleyen süreçte hızla büyüyen kent alanları ve nüfus, kent dışındaki alanları önceleri rekreasyon alanı olarak kullansalar da, mevcut kaynakların farkedilmesi ile kıyılar farklı kullanım alanları olarak işlev görmeye başlamıştır. Çalışmada Çukurova Deltası kıyılarında yer alan ekonomik potansiyeli ve biyoçeçşitlilik değeri yüksek olan kıyı lagünleri ve yakın çevresinde arazi örtüsü/kullanım sınıfları verileri kullanılarak, mevcut ekolojik risk değerlendirilmesi yapılması amaçlanmıştır. 1985, 2010 ve 2022 yıllarına ait uydu görüntüsünden elde edilen veriler Coğrafi Bilgi Sistemleri ortamında ağırlıklı bindirme (Weighted Overlay) yöntemi kullanılarak ekolojik risk sınıfları belirlenmiş, bu sınıflama çok düşük riskten çok yüksek riskliye kadar, 1 en düşük risk, 5 çok yüksek risk olacak şekilde arazi örtüsü ve kullanım türlerinin doğal kaynaklar üzerindeki olumsuz etkileri belirlenmiştir. Elde edilen sonuca göre 1985-2010-2022 yılları arasındaki 37 yıllık zaman aralığında en fazla genişleme tarım alanlarında ve yerleşme alanlarında görülürken bu alanlar ekolojik risk değerlendirmesinde düşük, orta, riskli gurupta yer alırken, kumul, bataklık alanları ve lagünler su kütlesi yüzeyinde ciddi daralmalar söz konusudur. Bu alanlar ise ekolojik risk değerlendirmesinde yüksek ve çok yüksek riskli bölgeler olarak tespit edilmiştir. Kumul, bataklık ve su kütlesi yüzey alanı ekolojik risk taşıyan doğal kaynakları oluştururken, yerleşme ve tarım alanları bu doğal kaynaklar üzerinde olumsuz çevresel etki yaratan faktörler olarak belirlenmiştir.

Keywords

Çukurova Deltası, Kıyı Lagünleri, Ekolojik Risk, Sulak Alan, Değişim Analizi.

Supporting Institution

TÜBİTAK, İstanbul Üniversitesi Bilimsel Araştırmalar Proje Birimi

Project Number

İstanbul Üniversitesi Bilimsel Araştırma Merkezi Proje Birimi (BAP) proje numarası: 57973; 2211-A Genel Yurtiçi Doktora Bursu-TÜBİTAK

Thanks

Bu makale, İstanbul Üniversitesi Bilimsel Araştırma Merkezi Proje Birimi (BAP) 57973 numaralı projesi olarak ve TÜBİTAK-2211-A Genel Yurtiçi Doktora Burs Programı tarafından desteklenen, Ulusal Tez Merkezi’nde 653454 numaralı ‘Çukurova Deltası: Arazi Kullanımı ve İnsan-Ortam İlişkisi’ başlığı ile yayınlanan doktora tezinden türetilmiştir.

PERIODICAL SPATIAL CHANGES (1985 TO 2022) AND ECOLOGICAL RISK FACTORS IN THE COASTAL LAGOONS OF THE ÇUKUROVA DELTA

Abstract

Coastal areas are valuable ecosystems rich in natural resource potential and biodiversity. These ecosystems, which are always open to development and under development pressure, have been the most important economic resource of nations and states from past to present. In the process following the industrial revolution, rapidly growing urban areas and population used the areas outside the city as recreation areas at first, but with the realisation of the available resources, the coasts started to function as different areas of use. In this study, it was aimed to make an ecological risk assessment of the coastal lagoons with high economic potential and biodiversity value located on the coasts of the Çukurova Delta and their immediate surroundings by using land cover/use classes data. The ecological risk classes were determined by using the weighted overlay method in the Geographic Information Systems environment using the data obtained from satellite images of 1985, 2010 and 2022, and the negative effects of land cover and use types on natural resources were determined from very low risk to very high risk, with 1 being the lowest risk and 5 being very high risk. According to the results obtained, in the 37-year period between 1985-2010-2022, the highest expansion is observed in agricultural areas and settlement areas, while these areas are in the low, medium and risky group in ecological risk assessment, while dunes, marsh areas and lagoons have serious shrinkage in the water body surface. These areas were identified as high and very high risk areas in ecological risk assessment. While dune, marsh and water body surface area constitute natural resources with ecological risk, settlements and agricultural areas are determined as factors that create negative environmental impact on these natural resources.

Keywords

Çukurova Delta, Coastal Lagoons, Ecological Risk, Wetland, Change Analysis.

Project Number

İstanbul Üniversitesi Bilimsel Araştırma Merkezi Proje Birimi (BAP) proje numarası: 57973; 2211-A Genel Yurtiçi Doktora Bursu-TÜBİTAK

References

• AA Gündem. (2017). Ağyatan Lagünü Kuşlar İçin Yeşillendiriliyor. Erişim adresi: https://www.aa.com.tr/tr/turkiye/agyatan-lagunu-kuslar-icin-yesillendiriliyor/877363.
• Adana Karataş Tuzla Gölü Tescil İlanı, (Temmuz, 2019). Erişim adresi: https://tvk.csb.gov.tr/adana-karatas-tuzla-golu-tescil-ilani-duyuru-382503.
• Adana İli, Yumurtalık ve Karataş İlçeleri Sınırları İçerisinde Yer Alan Yumurtalık Lagünü Tescil İlanı, (Mayıs, 2019). Erişim adresi: https://tvk.csb.gov.tr/adana-ili-yumurtalik-ve-karatas-ilceleri-sinirlari-icerisinde-yer-alan-yumurtalik-lagunu-tescil-ilani-duyuru-379882.
• Akyatan Lagünü Tescil İlanı, (Ağustos, 2020). Erişim adresi: https://tvk.csb.gov.tr/akyatan-lagunu-tescil-ilani-duyuru-410134.
• Altan, T., Artar, M., Atik, M., Çetinkaya, G. (2004). Çukurova Deltası Biyosfer Rezervi Yönetim Planı. LIFE- Çukurova Deltası Biyosfer Rezervi Planlama Projesi. Çukurova Üniversitesi Peyzaj Mimarlığı Bölümü, s.372, Adana. ISBN:975-487-118-3.
• Ardos, M. (1992). Türkiye’de Kuaterner Jeomorfolojisi. Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul. ISBN:9789757206118. Ardos, M. (1995). Türkiye Ovalarının Jeomoroflojisi 1. Çantay Kitabevi, İstanbul. ISBN:9789757206033.
• Bayrak, M., Ekinci, D. (2015). Türkiye Lagünlerinin Mekânsal Kullanımı ve Sorunları, Coğrafyada Yeni Yaklaşımlar, (Efe R., Ed.), Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları, s.285-309, Samsun.
• Boyd, R., Dalrymple, R., and Zaitlin B. A. (1992). Classification of clastic coastal depositional environments. Sedimentary Geology, 80, s.139-150, Elsevier Science Publishers B.V., Amsterdam. doi.org/10.1016/0037-0738(92)90037-R.
• Bozduman, Ş. (2019). Sınıflandırma Yöntemiyle Sulak Alanların Değişimi Analizi: Dipsiz Lagün örneği. Türkiye Uzaktan Algılama Dergisi, 1(1), s.16-20. ISSN 2687-4997. ISSN:2687-4997.
• Çelik, M. A., Kızılelma, Y., Gülersoy. A. E. (2013). Farklı Uzaktan Algılama Teknikleri Kullanılarak Aşağı Seyhan Ovası Güneyindeki Sulak Alanlarda Meydana Gelen Değişimin İncelenmesi (1990- 2010). Turkisk Studies, İnternational Periodical For The Languages, Literature and History of Turkis or Turkic, Sayı 8/112, s.263-284. doi:http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.6011.
• Dikel, S. (1990). Doğu Akdeniz’in Çamlık ve Yelkoma Dalyanlarındaki Haskefal (Mugil Cephalus, L, 1758) Populasyonlarının Büyüme ve Bazı Vücut Özellikleri Üzerine Karşılaştırmalı Bir Araştırma. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Adana.
• Dural, M., Lugal, G. M. Z. (2004). Çukurova Bölgesindeki Tuzla Lagünü’nde (Adana/Türkiye) Ağır Metal Araştırması. Ulusal Su Günleri Konferansı, Ocak, s.360-366.
• Dural, M., Lugal, G. M. Z. (2006). Çamlık Lagünü (Karataş, Adana), Seston, Bentoz ve Sedimentinde Mevsimsel Ağır Metal Değişimi. E.Ü. Su Ürünleri Dergisi, Cilt 23, (1/1) s. 65-69. ISSN:1300-1590.
• Efe, R. (2007). Tuz Gölü (Karataş) Çevresinde Arazi Kullanımı Değişiminin Kumullara Etkisi. Türk Coğrafya Dergisi, Sayı:48, s. 59-72.
• Erinç, S. (1952-1953). Çukurovanın Alüvyal Morfolojisi Hakkında. İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Dergisi, Cilt:2, Sayı:3-4, s.147-159.
• Galloway, W.E., 1975. Process Framework for Describing the Morphologic and Stratigraphic Evolution of Deltaic Depositional Systems. In: M.L. Broussard (Editor), Deltas--Models for Exploration. Houston Geol. Soc., Houston, Texas, pp. 87-98.
• Gholami, H., Dinçer, S. (2012). Ağyatan Lagünü’nün (Karataş) Mikrobiyal Kalitesinin Belirlenmesi, Antibiyotik Dirençlilik Frekansının Tespiti ve Plasmid İzolasyonu. Ç.Ü Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, Cilt 27-1, s.148-156.