TÜRK SİNEMASINDA DİN TEMSİLLERİ: SOL DÜŞÜNCENİN ETKİSİ VE ELEŞTİREL YAKLAŞIMLAR

Year 2025, Issue: 49, 297 - 312

Hüseyin Arslan

https://doi.org/10.18092/ulikidince.1713886

Abstract

Bu çalışmanın konusu, Türk sinemasında din temsillerinin sol düşüncenin etkisi altında nasıl şekillendiğinin incelenmesidir. Çalışmanın amacı, din adamları, dini kurumlar ve dini pratiklerin sinemada eleştirel bir bakış açısıyla nasıl temsil edildiğini ortaya koymaktır. Araştırma, özellikle 1960’lı ve 1970’li yıllarda sol ideolojinin etkisiyle çekilen filmlerde dinin sömürü, gericilik ve modernleşme karşıtlığı ile ilişkilendirilmesini analiz etmeyi hedeflemektedir. Çalışmada niteliksel içerik analizi yöntemi kullanılmıştır. Şark Bülbülü, Kibar Feyzo, Züğürt Ağa, Zübük, Hudutların Kanunu gibi filmler, karakter analizi ve tematik inceleme yoluyla değerlendirilmiştir. Bu filmlerde din adamlarının feodal sistemle işbirliği yapan, halkı sömüren ve dini çıkarları için araçsallaştıran figürler olarak sunulduğu tespit edilmiştir. Bununla birlikte "Hacı" karakterlerinin ikiyüzlü bir profil çizdiği ve öğretmen-imam ikilemi üzerinden modernleşme ile gelenek çatışmasının vurgulandığı görülmüştür. Bulgular Türk sinemasının sol ideolojik perspektifle din adamlarını olumsuz stereotiplerle temsil ettiğini göstermektedir. Türk sinemasının bazı filmlerinde dine dogmatik bir bakış açısıyla yaklaşılmış olup dini toplumsal eşitsizliklerin ve sömürünün devamında bir araç olarak ele alınmış; öğretmenler ilerici, imamlar ise gerici figürler olarak kurgulanmıştır.

Keywords

Türk Solu , Türk Sineması , Din , Din Adamı

REPRESENTATIONS OF RELIGION IN TURKISH CINEMA: THE IMPACT OF LEFTIST THOUGHT AND CRITICAL APPROACHES

Abstract

This study examines how representations of religion in Turkish cinema have been shaped under the influence of leftist thought. The research aims to reveal how religious figures, institutions, and practices are portrayed through a critical lens in cinema. The study focuses particularly on films made during the 1960s and 1970s, analyzing how religion is associated with exploitation, reactionism, and opposition to modernization under the influence of leftist ideology. A qualitative content analysis method was employed. Films such as Şark Bülbülü, Kibar Feyzo, Züğürt Ağa, Zübük, and Hudutların Kanunu were analyzed through character studies and thematic examination. The findings indicate that religious figures are often depicted as collaborators with the feudal system, exploiting the people and instrumentalizing religion for personal gain. Additionally, "Hacı" characters are portrayed with hypocrisy, while the teacher-imam dichotomy highlights the conflict between modernization and tradition. The results show that Turkish cinema, from a leftist ideological perspective, tends to represent religious figures with negative stereotypes. In certain films, religion is approached dogmatically and presented as a tool for maintaining social inequalities and exploitation, while teachers are portrayed as progressive and imams as reactionary figures.

Keywords

Turkish Left , Turkish Cinema , Religion , Clergy

References

• 2. Nci MC ve Bugünkü Durum. (1977). Kurtuluş Yolu Yayınları.
• Altan, Ç. (1975). Suçlanan Yazılar. Bilgi Yayınevi.
• Ar, M. (2020). Mekânsal Açıdan Sinemada Kadın Temsili: Suffragette (Diren!) Filminin Feminist Bir Eleştirisi. ESAM Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 1(2), 151-172.
• Arnavutluk Emek Partisi Merkez Komitesi Marksist - Leninist İncelemeler Enstitüsü. (1975). Arnavutluk Emek Partisi Tarihi—2 (S. Sönmez, Çev.). Bora Yayınları.
• Arslan, H. (2024). 1908-1974 Yılları Arasında Türkiye’de Solun Dine Bakışı [Doktora Tezi]. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Arslan, H. (2025). “Tahakkümden Denetime: 1924-1960 Yılları Arasında Türkiye’de Uygulanan Din Politikaları”. İnsan ve Toplum Dergisi, 15 (2), 57-80.
• Avcıoğlu, D. (t.y.). Türkiye’nin Düzeni (C. 1). Tekin Yayınevi.
• Çakmaklı, Y. (1964, Ağustos). “Milli Sinema İhtiyacı”. Tohum, 11.
• Davies, R. W. (2013). “Giriş”. İçinde E. W. Carr, Lenin’den Stalin’e Rus Devrimi, 1917-1929 (ss. 17-46). Yordam Kitap.
• Demirtaş-Coşkun, B. (2008). “Khrushchev’s Policies Toward Religion: Repression in a Period of Reform”. Karadeniz Araştırmaları, 18, 83-91.
• DİSK Eğitim Notları. (1978). DİSK Yayınevi.
• Enver Hoca. (t.y.). Modern revizyonizmin Bunalımı. Devrimci Proletarya Yayınları.
• Hilafetin İlgası. (924, Mayıs). Aydınlık, 21, 21-23.
• İngilizlerin Oynattığı İrtica Kuklası. (1925, Mart 5). Orak Çekiç.
• Kabaca, E. (2019). Kemal Tahir’in Din ve Toplum Görüşleri [Yüksek Lisans Tezi]. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kaypakkaya, İ. (1999). Seçme Yazılar. Altınçağ Yayımcılık.
• Kaypakkaya, İ. (2016). Bütün Eserleri. Nisan Yayımcılık.
• Kemal, Y. (1995). Ağacın Çürüğü. Can Yayınları.
• Kemal, Y. (2021, Mart 19). “Sömürgecilik, Milliyetçilik ve Din”. 68 Arşivi. https://68arsivi.com/yasar-kemal-somurgecilik-milliyetcilik-ve-din-54-yil-sonra-ilk-kez-yayinlaniyor/
• Leone, M. (2021). “Form and Force in the Sacred: A Semiotic Study of The Temptation of Saint Anthony”. İçinde J.C. Van Boom ve T. Põder (Ed.), Sign, Method and the Sacred: New Directions in Semiotic Methodologies for the Study of Religion (ss. 267-298), University of Tartu.
• Lutgendorf, P. (2003). “Jai Santoshi Maa Revisited: On Seeing a Hindu ‘‘Mythological’’ Film”. İçinde S. B. Plate (Ed.), Representing Religion in World Cinema (ss. 19-42). Palgrave Macmillan.
• Luxemburg, R. (2013). “Din ve Sosyalizm” (K. Özdoğan, Çev.). içinde K. Özdoğan ve D. A. Akkoç (Ed.), Sol İlahiyat (ss. 139-169). Birikim Yayınları.
• Luxemburg, R. (2014). Milliyetler Sorunu ve Özerklik (M. Çakır, Çev.). Rosa Luxemburg Stiftung Hessen.
• Marx, K. (1997). Yahudi Sorunu (Sol Yayınları Yayın Kurulu, Çev.). Sol Yayınları.
• Mehmet Ali Aybar Dış Politikamızı Anlatıyor. (1964). Sosyal Adalet Dergisinin 1. Ekidir.
• Nayar, S. J. (2003). “Dreams, Dharma, and Mrs. Doubtfire: Exploring Hindi Popular Cinema via Its “Chutneyed” Western Scripts”. Journal of Popular Film and Television, 31(2), 73–82.
• Nazım Hikmet. (2008). Bütün Şiirleri. Yapı Kredi Yayınları.
• Osmanoğlu, A. (1986). Babam Sultan Abdülhamid (Hatıralarım). Selçuk Yayınları.
• Saydam, B. (2020). “Türk Sineması’nın Tarihine Genel Bir Bakış”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 18(36), 401-424.
• Serin Aksoy, E. (2023). “Halkla İlişkilerin Savaş Endüstrisindeki Rolü: Ben-Hur ve James Bond: From Russia With Love Fimleri Üzerinden Bir Değerlendirme”. İletişim Çalışmaları Dergisi, 9(3), 347-373.
• Stubbs, J.C. (1975). “The Seventh Seal”. The Journal of Aesthetic Education, 9(2), 62-76.
• Şahin, Y. ve Aslantürk, O. (2023). 7. Koğuştaki Mucize: Siyaset ve Engellilik Üzerinden Değerlendirmeler. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, 40, 113-130.
• Şefik Hüsnü. (1977). Komintern Organlarındaki Yazı ve Konuşmalar. Aydınlık Yayınları.
• Türkiye İşçi Partisi Programı. (1961). İstanbul Matbaası.
• Uzdu, H. (2016). Türk Sineması’nda Din ve Modernleşme (1960-1975) (Din Sosyolojisi Açısından Bir İnceleme) [Doktora Tezi]. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ünal, A. (2015). “Uyumlu Bir Dünya İnşası Bağlamında Sinema ve Din İlişkisi: “Life of Pi” Örneği”. International Journal of Science Culture and Sport (IntJSCS), Special Issue 4, 567-583.
• Yıldız, M. (2021). “Cumhuriyetin İlk Yıllarında Milli Eğitim Politikalarında Bir Araç Olarak Sinemanın Kullanılması: 1925 Şakir Seden Raporu”. Journal of Academic Value Studies, 7(1), 41-51.
• Yorulmaz, B. ve Blizek, W. L. (2014). “Islam in Turkish Cinema”. Journal of Religion & Film, 18(2), 1-18. 10). Erişim Adresi http://www.socialmediatr.com/blog/turkiyede-internetin-kisa-tarihi/