Emeviler Döneminde Anadolu’da Arap-Bizans Mücadelesi

Yıl 2009, Cilt: 18 Sayı: 2, 95 - 122, 01.06.2009

Adem Apak

Öz

-

Anahtar Kelimeler

-

Emeviler Döneminde Anadolu’da Arap-Bizans Mücadelesi

Öz

slâmiyet’ten önce Araplar n Bizans’la ili kilerini milattan öne ba layan Arap-Roma münasebetinin bir devam olarak görmek mümkündür. slâmiyet’in zuhurundan sonra Hicazl Araplar ile Bizans Devleti aras ndaki resmî ili kiler Hz. Peygamber’in (sav) davet mektuplar yla ba lamdönemi slâmiyet’in Arap Yar madas d na h zla yay lmaya ba ladçal eder. Bizans bu zaman zarf nda Arap taarruzlar na mukavemet gösterememi , k sa süre içinde Filistin, Suriye, M r ve Kuzey Afrika’n n tamam ndan çekilmek zorunda kalmHz. Ömer taraf ndan am valili ine getirilen Muaviye b. Ebû Süyfan, Anadolu topraklar na düzenli seferler ba latmMuaviye döneminde gerçekle tirilen Anadolu harekâtönemlisi stanbul’un fethi giri imidir. Emevîler devrinde Muaviye’den sonra ikinci defa dahilî istikrar sa layan Abdülmelik b. Mervan Hicretin 73. (M.692693) y nda Bizans’a kar harekete geçmi tir. Velid b. Abdülmelik zaman nda Emevîlerin Anadolu faaliyetleri kesintisiz devam etti. Araplar Emevîler devletinde Süleyman b. Abdülmelik döneminde Bizans’ n ba kenti stanbul’un fethine yeniden te ebbüs etmi lerdir. Hi am b. Abdülmelik’ten sonra Anadolu’da ArapBizans mücadelesi duraklama dönemine girmi tir. Zira Emevîler bu tarihten itibaren sürekli olarak iç problemlerle ilgilenmek zorunda kalm lard r. Bu nedenle Araplar n Anadolu seferleri gündemden dü mü tür

Anahtar Kelimeler

Anadolu, Bizans, Emeviler, Muaviye

Kaynakça

• ALGÜL, Hüseyin, “Ebû Eyyûb el-Ensarî”, A, X, 124.
• AVCI, Casim, slâm Bizans li kileri, stanbul 2003.
• AYCAN, rfan, Saltanata Giden Yolda Muaviye b. Ebû Süfyan, Ankara 1990; Aycan, rfan- brahim Sar çam, Emevîler, Ankara 1993.
• AZ ML , Mehmet, “Mesleme b. Abdülmelik ve Fütûhat ”, Dicle Ü FD, sy.2, Diyarbak r 2000.
• BAILLY, Auguste, Bizans Tarihi, I-II, (çev. Haluk aman), stanbul ts., (Tercüman 1001Temel Eser).
• BELÂZÜRÎ, Ebû’l-Abbâs Ahmed b. Yahyâ b. Câbir (279/892), Ensâbü’l-E râf, I, (thk. Muhammed Hamidullah), Jerusalem, 1963; Futûhu’l-Buldân, (thk. Abdullah Enîs et-Tabbâ-Ömer Enîs et-Tabbâ), Beyrut 1987.
• CANARD, Marius, “Tarih ve Efsaneye Göre Araplar n stanbul Seferleri”, (çev. smail Hami Dani mend), stanbul Enstitüsü Dergisi, stanbul 1956.
• CEVAD AL , el-Mufassa fî Tarihi’-Arab Kable’l- slâm, I-X, Beyrut 1993.
• CRESWELL, K.A. Cameron, “The Legend that al-Walid Asked for and Obtained Help from the Byzantine Emperior”, JRAS, 1956/3- 4.
• ÇA ATAY, Ne et, slâm Öncesi Arap Tarihi ve Cahiliye Ça , Ankara 1957.
• CHEIKHO, Louis, en-Nasrâniyye ve Âdâbuhâ beyne’l-Arabi’l- Câhiliyye, Beyrut 1989.
• NEVERÎ, Ebû Hanîfe Ahmed b. Dâvûd (282/895), el-Ahbâru’t-T vâl,
• (n r. Ömer Faruk Tabbâ), Beyrut ts. (Dâru’l-Erkam).
• ESLEM, Muhammed, “Emir Muaviye’nin Halifeli i S ras nda
• stanbul’a Düzenlenen lk Seferler”, I. Uluslararas stanbul’un
• Fethi Sempozyumu, stanbul 1996.
• GRABAR, Oleg, “Islamic Art And Byzantium”, DOP 18, (1964).
• GÜNALTAY, emseddin, slâm Öncesi Araplar ve Dinleri, (sad. M. Mahfuz Söylemez-Mustafa Hizmetli), Ankara 1997.
• GIBB, Hamilton, A.R., slâm Medeniyeti Üzerine Ara rmalar, (çev. Komisyon), stanbul 1991, s. 61-77
• HALÎFE B. HAYYÂT, Ebû Amr e
• eybânî (240/854), Tarih, (thk.
• Züheyl Zekkâr), Beyrut 1993.
• HATTÂB, Mahmud it, Mesleme b. Abdülmelik b. Mervan, D ma k 1985; “ imali Afrika’n n Fetih Kahramanlar ”, (çev. Osman Öztürk), Belleten, 33/129, Ankara 1969.
• HITTI, Philip, History of Syria, London 1951; Siyasî ve Kültürel slâm Tarihi, (çev. Salih Tu ), I-V, stanbul 1980.
• HONIGMANN, Ernst, Bizans Devletinin Do u S , (çev. Fikret
• ltan), stanbul 1970.
• BN ABD LBER, bn Ömer Yûsuf b. Abdullah b. Muhammed (463/1071), el- stî‘âb fî Ma‘riteti’l-Ashâb, I-IV, Kâhire ts. (Dâru Nehdati M sr).
• BN ABD LHAKEM, Ebu’l-Kas m Abdurrahman b. Abdillah (257/870), Futûhu M sr ve Ahbâruhâ, (thk. Charles Torrey), Kahire 1991.
• BN ABD RABB H, Ebû Ömer b. Ahmed b. Muhammed (327/939), Kitabu Ikdi’l-Ferîd, I-VII, Kâhire 1965.
• BN ASÂK R, Ebu’l-Kâs m Sikâtüddin Ali b. Hasan, Tarihu Medineti
• ma k, (thk, Ali îrî), I-LXXVIII, Beyrut 1997.
• BN HAVKAL, Ebu’l-Kâs m Muhammed b. Havkal el-Ba dâdî (367/977), Kitabu Sîreti Arz, Leyden 1967.
• BN H AM, Ebû Muhammed Abdülmelik el-Himyerî (218/833), es- Sîretü’n-Nebeviyye, (thk. Mustafa es-Sakkâ- brahim el-Ebyârî- Abdülhâf z elebî), I-IV, Beyrut ts.
• BN HURDAZB H, Ebu’l-Kas m Ubeydullah b. Abdillah (280/893), Kitabu’l-Mesâlik ve’l-Memâlik, Leyden 1967.
• BN SHÂK, Ebû Bekir b. Muhammed (151/768), Sîretü bn shâk, (thk. Muhammed Hamidullah), Konya, 1981.
• BN KESÎR, Ebû’l-Fidâ smail (774/1372), el-Bidâye ve’n-Nihâye, I- XIV, Beyrut-Riyad ts. (Mektebetü’l-Meârif--Mektebetü’n-Nasr).
• BN KUTEYBE, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim (276/889), Uyûnu’l-Ahbâr, I-IV, M
• r 1952; Kitabu’l-Meârif, Beyrut 1970.
• BN SA’D, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim (230/845), et- Tabakâtü’l-Kübrâ, I-VIII, Beyrut ts. (Dâru Sâd r).
• BN TAGR BERDÎ, Ebu’l-Mehasin Cemalüddin Yusuf (874/469), en- Nücûmu’z-Zahire fi Mülûki M sr ve’l-Kahire, I-XXII, Kahire 1929.
• BNÜ'L-CEVZÎ, Ebû’l-Ferec Abdurrahman b. Ali (597/1201), el- Muntazam fî Tarihi’l-Ümem ve’l-Mülûk, (thk. Muhammed Abdülkadir Atâ-Mustafa Abdülkadir Atâ), I-XVIII, Beyrut 1992.
• BNÜ'L-ESÎR, zzüddin Ebû’l-Hasan Ali b. Muhammed (630-1232), el- Kâmil fi’t-Tarih, I-IX, Beyrut 1986.
• KAZV NÎ, Zekeriyya b. Muhammed b. Mahmud el-Kazvinî (682/1283), Âsâru’l-Bilâd veAhbâru’l-‘ bâd, Beyrut ts. (Dâru’s-Sâd r).
• KILIÇ, Ünal, Tart malar n Oda ndaki Halife Yezid b. Muaviye, stanbul 2001.
• MAKD SÎ, Ebû Zeyd Ahmed b. Sehl (350/966), Ahsenü’t-Tekâsîm, (n r. M.J. de Goje), Leiden 1877.
• MAKRIZÎ, Tak yyüddin Ahmed (845/1442),
• tat, I-II, Beyrut ts. (Dâru Sâd r).
• MANTRAN, Robert, stanbul Tarihi, (çev. Teoman Tunçdo an), stanbul 2001.
• MES'ÛDÎ, Ebu’l-Hasan Ali b. Hüseyn b. Ali (345/956), Mürûcü'z- Zeheb, I-IV, (thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid), M 1964. r
• MUHAMMED HUDARÎ BEY, ed-Devletü’l-Emevîyye, (thk. eyh Muhammed Osmanî), Beyrut 1986.
• NÜVEYRÎ, ihabüddin Ahmed b. Abdülvahhab (733/1332), Nihayetü’l-Ereb fî Fünûni’l-Edeb, I-XXVII, Kâhire ts., (Dâru’l- Kütüb).
• OSTROGORSKY, G., Bizans Devleti Tarihi, (çev. Fikret I ltan), Ankara 1995.
• ÖZTÜRK, Necdet, “Fetih Öncesi stanbul Ku atmalar ”, stanbul Arma an , I-III, Fetih ve Fatih, stanbul 1995.
• SEMHÛDÎ, Ebu’l-Hasen Nureddin Abi b. Abdullah b. Ahmed (911/1506) Vefâu’l-Vefâ, I-IV, (thk. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd), Beyrut 1997
• STRATOS, Andreas N., Byzantium in The Seventh Century (A.D. 602- 711), I-V, (trc.M.O.Grant-H.T.Hoinides), Amsterdam 1968- 1980.
• SUYÛTÎ, Celalüddin Abdurrahman b. Ebî Bekr (911/1505), Tarihu’l- Hulefâ, (thk. Muhammed Ebu’l-Fadl brahim), Kahire 1975.
• TABERÎ, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr (310/922), Tarihu’l-Ümem ve’l-Mülûk, (thk. Muhammed Ebu’l-Fadl brahim), I-XI, Beyrut ts. (Dâru’s-Süveydân).
• UÇAR, ahin, Anadolu’da slâm-Bizans Mücadelesi, stanbul 1990; “Müslümanlar n stanbul’u Fethetmek çin Yapt klar Muhasara”, Selçuk Üniversitesi Selçuk Dergisi, Konya 1986, say 1. lk Üç
• VÂKIDÎ, Ebû Abdullah Muhammed b. Ömer (207/823), Kitabu’l- Me âzî, (thk. Marsden Jones), I-III, Beyrut 1984.
• VASILIEV, A., Bizans mparatorlu u Tarihi, (çev. A.M. Mansel), Ankara 1943; “Byzantium and Islam”, Byzantium An Introduction to East Roman Civilization (ed. N.H. Baynes-L.B. Moss), Oxford 1948.
• YA‘KÛBÎ, Ahmed b. Ebî Ya‘kûb el-Abbâsî, (284/897), Tarih, I-II, Beyrut 1960.
• YÂKÛT EL-HAMEVÎ, ihabüddin Yakut b. Abdullah (626/1229), Mu‘cemu’l-Buldân, I-V, Beyrut 1975.
• YAZICI, Talib, “Emeviyye Camii”, D A, XI, 108.
• T, smail, “Emevîler Zaman nda Gerçekle en stanbul Seferleri”,
• Uluslararas stanbul’un Fethi Konferans , stanbul 1997.
• ZEYDAN, Corci, el-Arab Kable’l- slâm, (thk. Hüseyin Munis), Kahire ts.